Yezdânizm12 İslâmiyet'e Bahâîlik'ten de uzak kalan inançlar topluluğu3 - Zentçe "Yazata" kelimesi ile aynı mânâya gelen ve Kürtçedeki "tapılmaya değer" anlamındaki "Yazdân" kelimesinden Zerdüştlük mefhumunu ifade etmek maksadıyla üretilen bir ihtira.4 İslâmiyet'te Allâh’ûr-Râhman’ûr-Râhîym olarak adlandırılan Tanrı, Mecûsîler'e göre "Yezdân" (tüm hayırların yaradanı olan "Hayır Tanrısı") olarak bilinmekteydi.5
“Yezdânizm”6, İslâmî-Bâtınî inançlarla herhangi bir alâkası bulunmayan Yezîdî gnostik dini,7 Hitit mitolojisinden esinlenen antik Anadolu paganizmini Kürt-Alevî kimliğini benimsemiş kitleler arasında yeniden canlandırmaya uğraşan Işık Alevîliği,8 Hûrrem’îyye ve Bâbek’îyye hareketlerinin etkisi altında kalan Kızılbaş-Alevilik9 ve İslâm tasavvufunun özellikle de Bektâşîliğin Mazdeizm i’tikatları üzerinde oluşturduğu tesirler neticesinde yeniden biçimlenen “Yâresânî Kürt tarîkatı” 10 gibi “gayrî-İslâmî İran-Kürt kökenli gruplar” 11 arasında mevcut inançları tanımlamak maksadıyla ilk defa “Mehrdad R. Izady” 12 tarafından kullanılan yeni bir tâbirdir. Yezdânizm üç ana başlık13 altında incelenebilir:
Muhammed bin Abdullah tarafından babası El-Hakem ibn-i Ebî el-ʿAs ile birlikte Mekke'nin güneyindeki Taif kentine sürülen ve sonradan Emevîler'in dördüncü halifesi olan Mervan bin Hakem bin Ebî’l-ʿAs'ın soyundan gelen Adi bin Musafir'in15 adına atfedilerek Zerdüştlük ilkeleri üzerine kurulan, evrenin ve insanların Azda adında bir tanrının görevlendirmiş olduğu Melek Tavus tarafından yaratıldığına inanan, fakat İslam peygamberleri olan İbrahim, Musa, İsa, ve Muhammed bin Abdullah'ın peygamberliklerini tanımayan, "Meshaf Reş" ve "Kitab el Celve" adlı kitapları dinî öğretilerinin temel dayanağı olarak kabullenen inanç.
Yarsanizm veya Yârisanîlik1617 olarak da bilinir. Musa el-Kâzım soyundan geldiği öne sürülen ve Hacı Bektaş-ı Veli ile özdeşleştirilen "Sultan Sahak" tarafından 15. yüzyılda Zerdüştlük inancından beslenerek kurulan, Kur'an-ı Kerîm'in Allah'ın kelâmı olduğunu kabul etmeyen ve Muhammed'in peygamberliğini tanımayan, fakat Ali bin Ebâ Tâlib Merkedî'nin ulûhuyeti temeli üzerine dayanan ve "Kelâm-ı Serencâm" adlı kitabı dînî öğretilerinin temel kaynağı olarak kabullenen dinî inanç.
Tanrı'ın yeryüzüne birbirini izleyen yedi ayrı surette tecelli ettiğine inanılan bu i'tikatta İslâmî inanca karşılık olarak Dünya'nın yaradanı Havandagar, Allâh’û-Celle-Celâle’hû'nun makâmını temsil etmekte ve yeryüzünde Hakk'ın en yüksek mertebedeki tecellisi olarak zuhur ettiğine inanılmaktadır. Hakk Teâlâ'nın yeryüzünde bir alt mertebedeki tecellisinin ise Ali bin Ebî Tâlib olduğu i'tikadı hâkimdir.
İ'tikaden Alevî-Müslüman olan "Kürt Alevîleri" ile karıştırılmaması gereken bu inanç topluluğunun, "Nusayrîler" ve "Ali-İlâhîler" gibi Ali bin Ebâ Tâlib'in makâm-ı mâneviyesini Cenâb-ı Hakk ile özdeştirmelerinden başka benzer ortak yanları bulunmamaktadır.18
Erdoğan Çınar tarafından ortaya atılan Alevîliğin Hititler ile Luviler'in kültürleri'nin devamı olduğu, on binlerce yıllık geçmişten gelen tüm dinleri etkileyen, ve bütün semavî dinlerin başlangıcını oluşturan asıl kaynak, "Serçeşme" 20 olduğunu öne süren inanç.
Bibliografya
Ghulat Şî’î (Köktendinci) tarikât hakkında
Orijinal kaynak: yezdânizm. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Bulut, Faik, (2011), Ali'siz Alevîlik, Berfin Yayıncılık. ↩
Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, Cilt 10, Sahife 491, Feza Gazetecilik, Yenibosna, İstanbul. ↩
Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. ISBN 0-7126-0200-3. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page