câmiu't-tevârîh ne demek?

Câmiu't-Tevârîh (Arapça: جامع التواريخ; ǧāmiu't-tawārīḫ), Mahmud Gazan'dan, Moğollar ve onların hanedanlığını, sonraları Âdem'den Reşîdüddîn Hemedanî’nin yaşadığı döneme kadar olan tüm tarihi kayıtları içeren bir kitaptır.

Yazarı

Camiü't-Tevârîh'in yazarı Reșîdüddîn Fazlullah Hemedanî (1247 – 1318) Yahudi asıllı hekim, yazar, tarihçi ve İlhanlıların Farslı bir veziridir.

İçerik

Cami’üt-Tevarih, dört farklı ana bölümden oluşur:

Birinci bölüm

Ta'rikh-i Gazani, en kapsamlı birinci bölüm,

:* Moğol ve Türk boyları: Onların tarihi, soy ağaçları ve destanları

:* Cengiz Han'dan Mahmud Gazan'nın ölümüne kadar dönemin Moğol tarihini içerir.

İkinci bölüm

:* 1310 yılına kadar Olcaytu (Muhammed Hudabende) saltanat dönemi tarihi

:* Avrasya'daki Moğol olmayan ırklar:

:** Âdem ve oğulları

:** İslam öncesi Pers hükümdarları

:** Muhammed ve Halifeler

:** Fars'da İslami hanedanlıklar (Gazneliler, Harezm şahları, İsmailler)

:** Türkler,

:** Çinliler,

:** Yahudiler,

:** Frenkler,

:** Hintler gibi konuları içerir.

Kitabın ikinci cildinde yer alan "Tarih-i Oğuzân ve Türkân" adlı bölümüne dayanılarak Zeki Velidi Togan tarafından "Oğuz Destanı" adıyla yayımlanmıştır. Reșìdeʿd-dìn Fazlullāh, bu eserinde Uygurca Oğuz Kağan’dan istifade etmemiştir. Reșìdeʿd-dìn kendisine yazılı olarak verilen Tarih-i Oğuzan’ı değiştirmemiş, yalnızca Kur’an’dan ayetler, bazı tarihi kayıtlar, İran edebiyatından ve Şehnâme’den şiirlerle süslemiştir. Kendisince bilinen bazı isimlere ekler yapmaktan hoşlanmıştır. Destanın eski zamanlara ait kısımlarında Orta Asya’nın Çin ile münasebetleri derin bir bilgiye dayandırılmıştır. Bu bir kitaptan alınmamış, halkın hatırında yaşayan rivayetlerden çıkarılmış olabilir. İnal Yabgu zamanından önceki hanlara ait kısmının ravilerin hafızasından ziyade, rivayetlere dayandığını gösteren izler vardır. Oğuz Kağan’nın seferleri arasında en dikkat çekeni Ön Asya (İran, Mezopotamya) seferidir.

Üçüncü bölüm

Shu'ab-i panjganah (MS 2937) ismindeki Arap, Yahudi, Moğol, Frenk, ve Çinlilerin soyağacı içerikli el yazması kitabı İstanbul'da Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde bulunmakta ve şimdiye kadar hiç yayınlanmamıştır.

Dördüncü bölüm

Suwar al-akalim, bir coğrafi incelemedir. O bilinen el yazması günümüze kadar ulaşamamıştır.

Cami’üt-Tevarih'e eşzamanlı el yazmaları

Arapça el yazmaları

İki bölüme ayrılmış, birisi Edinburgh Üniversitesi'nde (151 sayfa) ve ikincisi Profesör Nasser Davud Halili derlemelerinde (59 sayfa) bulunan eşzamanda yazılmış iki farklı baskı Arapça el yazmaları bulunur.

Edinburgh'daki bölüm, 41.5 × 34.2 santimetre ölçüsünde, sayfa başına 35 satırı kapsar ve Nesih (Arapça: نسخ, nasakha, naskh) el yazısı ile yazılıdır.

Farsça el yazmaları

İki adet Farsça kopyaları İstanbul'da Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde saklanmaktadır.

Ms. H 1653, 1314 tarihli Büyük Timur İmparatorluğu Sultan Şahruh daha geç dönemin toplamalarını kapsar.
Ms. H 1654, 1317 tarihli, 118 resimli, 21 sayfalık Çin imparatorları betimlemesini içerir. Herhalde Reșìdeʿd-dìn Fazlullāh için kopyelenmiş olacaktır.

Notlar

Kaynakça

S. Blair, A compendium of chronicles : Rashid al-Din’s illustrated history of the world, 1995, 2006 ISBN 1-874780-65-X
S. Blair and J. Bloom, The Art and Architecture of Islam 1250 – 1800, Yale University Press, 1994 ISBN 0-300-05888-8
O. Grabar, Mostly Miniatures: An Introduction to Persian Painting, Princeton University Press, 2000 ISBN 0-691-04941-6
B. Gray, Persian painting, Macmillan Publishers, 1978 ISBN 0-333-22374-8
B. Gray, The 'World history' of Rashid al-Din: A study of the Royal Asiatic Society manuscript, Faber, 1978 ISBN 0-571-10918-7
D. T. Rice, Basil Gray (ed.), The illustrations to the “World History” of Rashid al-Din, Edinburgh University Press, 1976 ISBN 0-85224-271-9
A.Z.V. Togan, The composition of the history of the Mongols by Rashid al-din, Central Asiatic Journal, 1962, pp 60 – 72.