şeyhbızın ne demek?

Şeyhbızınlar veya Şıhbızınlar, Irak ve Türkiye'de dağınık küçük topluluklara sahip bir Kürt aşiretidir. Ana yurtları Irak'ın Süleymaniye şehrinin Bâzân ilçesi ve çevresidir. Aşiretin Yemen valisi Bâzân ile ilişkisi olduğu düşünülmektedir.¹ Vali Bâzân'ın, Emeviler döneminde Yemen'den, kendi ismiyle anılan Irak'ın Bâzân bölgesine sürüldüğü iddia edilmektedir.² Aşiretin isminin Vali Bâzân ile ilişkili olarak "Şeyhbâzân"dan veya keçi anlamına gelen "*bızın"*dan geldiği düşünülmektedir.³ Bu, aşiretin geçimini hayvancılık yaparak sağlaması ile ilişkilidir.

Aşiret mensupları Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde Soranice konuşurlarken, Türkiye'de olanlar Soranice'nin bir şivesi olan "*Şeyhbızeynice"*yi konuşmaktadırlar.⁴

Etimoloji

Aşiretin adının şeyh ve Bazan kelimelerinin birleşimi olduğu düşünülmektedir.⁵ Kamûs-ül Â'lâm'da Bazan için şöyle denmektedir:

Bazan, Musul ilinin Süleymaniye Sancağı'nda ve Süleymaniye kentinin 30 km. kuzeybatısında ilçe merkezi bir kasaba olup, Dicle'nin kolu olan bir küçük ırmağın kıyısında ve Süleymaniye'den Akköprü'ye giden yolun üzerinde yer alır.

Bu kasaba aşiret mensuplarının geçmiş dönemlerdeki ana yerleşim yeri olduğu ve bu yerleşim yerinin isminin Yemen valisi Bâzân ile ilişkili olduğu şeklinde görüşler vardır.⁶

Tarihçe

Mark Sykes'ın 1908'deki Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Kürt aşiretleri ile ilgili çalışmasında Şeyhbızın aşiretinden bahsedilmiştir. Bu çalışmada aşiretin Baban'lardan oldukları belirtilmiştir. 1908 yılında aşiretin üç kolundan en büyüğü Köysancak,Erbil ve Kerkük yakınlarındaki yarı göçebe şekilde yaşayan 4.000 ailedir. İkinci kolu, Sultan Selim tarafından Erzurum'un fethedilmesinden sonra, 1514 yılında Baban bölgesinden Erzurum'a getirilen, burada 2 veya 3 köyde yerleşik biçimde yaşayan 450 aile ve Tortum yakınlarında yaşayan sayısı tespit edilemeyen ailelerdir. Üçüncü kolu ise yine Sultan Selim tarafından Boyabat yakınlarına yerleştirilen ve tamamen göçebe yaşayan, Anadolu giysileri giyip Kurmançça konuşan 120 ailedir. Ayrıca Eleşkirt yakınlarında yaşayan birkaç aile de rapor edilmiştir.⁷

Aşiretin ilk olarak Baban bölgesine yerleşmesi ise Osmanlılar ile Safeviler arasında yapılan savaşlarda arada kalmaları ve gerçekleştirilen başarısız görüşmeler neticesinde, Safeviler tarafından bu bölgeye sürülmeleri ile olmuştur. Aşiret Sünni olduğundan dolayı Sultan Selim tarafından bu bölgeye yerleşmeleri hoş karşılanmıştır.⁸⁹ Çaldıran Muharebesi sırasındaki desteklerinden ötürü, istedikleri yere yerleşme özgürlüğü de dahil olmak üzere çeşitli ayrıcalıklar elde etmiştirler. Aşiret üyelerinin geçici olarak Palu'da kaldıktan sonra Anadolu'ya doğru göç etmelerine izin verilmiştir.¹⁰

Mark Sykes, 1908'de Kürt aşiretleriyle ilgili çalışmasında, Kerkük yakınlarındaki Şeyhbızın aşiretine mensup yaklaşık 4.000 aileden şu şekilde bahsetmiştir: Büyük ve savaşçı bir aşiret, kavgacı ve sert mizaçlılar. Bölgede haydut olarak bilinmekteler. Mükemmel at biniciler. Çok zekiler, Martini-Henry tüfeği yapmaktalar. Kışın köylerde, baharda köylerinin çevresindeki çadırlarda yaşarlar.¹¹

Pek çok Şeyhbızınlı Peşmerge olarak Irak-Kürt çatışması sırasında Kürt lider Mustafa Barzani'nin yanında savaşmıştır.¹²

Kaynakça

Genel

Özel

Konuyla ilgili yayınlar

Orijinal kaynak: şeyhbızın. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. Anadolu'daki Soraniler: Şêxbızın aşireti (1) | erişimtarihi = 17 Şubat 2022 | tarih = 21 Ağustos 2021 | dil = Türkçe | çalışma = Independent Türkçe | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210821071006/https://www.indyturk.com/node/401666/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/anadoludaki-soraniler-%C5%9F%C3%AAxb%C4%B1z%C4%B1n-a%C5%9Fireti-1 | arşivtarihi = 21 Ağustos 2021}} ↩

2. ↩
3. ↩
4. ↩
5. ↩
6. ↩

7. Sykes,Mark ↩

8. ↩
9. ↩
10. ↩
11. ↩
12. ↩

Kategoriler