özbağışıklık ne demek?
Özbağışıklık, otoimmünite, otoimmunite, aşırıduyarlıkla oluşan
tepkilere genel olarak verilen genel addır. Olağan koşullarda organizma
kendi hücrelerinin antijenik yapılarına karşı tepki göstermez; buna
“” ya da “doğal hoşgörü”
tanımı yapılır. Bu toleransın aksadığı olağanüstü koşullarda otoimmun
hastalıklar belirir; bağışıklık sisteminin tüm savunma sistemleri kendi
antijenlerine karşı savaşım konumuna geçer. Otoimmun hastalıklardaki
doku zararları II, III ve IV tiplerde aşırıduyarlık reaksiyonlarının
sonucu olarak belirir.
Bağışıklık sisteminin kendi öz antijenlerine karşı tepki göstermesinin
temel nedeni, kendi öz antijenleri ile yabancı antijenlerin ayırdına
varabilme yeteneğini yitirmesidir. Bağışıklık sisteminin düzenli
çalışabilmesinde etkin olan faktörlerden biri de immunoglobulinlerin
antijen bağlayan komponentlerine karşı oluşan antikorlardır; bunlara
anti-idiotip (anti-idiotype antibodies)
adı verilir. Gerektiği kadar üretildiğinde immun sistem regülasyonuna
önemli katkıları olan anti-idiotip antikorların aşırı düzeylerde üretimi
ya da hücrelerin “kendinden olanı” tanıma yetisinin bozulması ve immun
toleransın yitirilmesiyle otoimmun hastalıkların belirmesine neden
olur.
Sayıları 50’ye yaklaşan otoimmun hastalıklarda saptanan otoantikorlar
hücresel ya da sıvısal reaksiyonları tetikleyerek doku zararlarına neden
olurlar. Bu tür hastalıklarda meydana gelen zararlar organa-özgü nitelik
gösterebilir; örnekler: , tip 1 .
Otoimmunite olgusunun belirmesinde çeşitli görüşler vardır:
- (a) Kendi antijenlerini algılama: Organizmaya yönelik travmalardan
zarar gören (parçalanan) hücrelerden açığa çıkan antijenlere karşı
antikor oluşur. Ancak, çok düşük düzeyde ve yalnızca zarar gören
dokulara karşı gelişen otoantikorların sistemik etkisinin olmadığı
kabul edilir.
- (b) işlevsel yanılgıları:
Otoimmun hastalıkların büyük bölümünde T-lenfositlerinin önemli
etkisi vardır; yabancı gibi gördükleri antijenlere karşı
B-lenfositlerinin antikor üretmesini tetiklerler. Supressör
T-lenfositlerindeki ve TH-lenfositlerdeki defektler otoimmun
hastalıkların çoğunda (özellikle
, primer biliyer
, tiroidit, , , ,
) izlenebilen
bulgulardır; ancak, supressör T-lenfositlerinde defekt bulunan her
bireyde otoimmun hastalık görülmez.
- (c) Moleküler yapı benzerliği: TH-lenfositlerinin kendi
antijenlerine karşı antikor üretimini tetikleme çabası yoktur.
Kendisine karşı antikor üretilen bir yabancı antijen söz konusudur.
Ancak, yabancı antijeninin moleküler yapısı organizmanın kendi
dokularından biriyle benzerlikler taşır. Yabancı antijene karşı
oluşan antikorlar kendi dokularına
gibi davranır (çapraz
reaksiyon). Örneğin, ,
antijenlerine karşı oluşan
antikorlar vardır. Streptokok antijenleri ile kalp kası (myokard)
hücrelerinin antijenleri moleküler yapıları açısından birbirlerine
çok benzerler. Böylece, streptokok antijenlerine karşı oluşan
antikorlar kalp kası hücrelerinin antijenlerine karşı da tepki
gösterirler.
- (d) Poliklonal aktivasyonu:
Canlı etkenlerin neden olduğu infeksiyonların yol açtığı poliklonal
B-lenfosit proliferasyonu ve bunların ürünleri olan antikorlar
otoimmun hastalıkları tetikleyebilir. Örneğin, bir infeksiyon
hastalığı sırasında beliren “romatoid faktör” Romatoid Artrit
sürecini başlatırken, benzer bir nedenle beliren anti-DNA
antikorları SLE tablosunu başlatır.
Otoimmun hastalıklarda hastalara özgü nitelikler
Otoimmun hastalıkların ilginç seçimleri vardır:
- Genellikle insanlar yaşlanmaya başlayınca belirirler: hastaların
çoğu 30 yaş üzerindedir
- Cinsiyet ayrımı vardır: hastaların çoğu kadındır ancak kadınlar
otoimmun hastalıklara daha güçlü direnç gösterirler
- Otoimmun hastalıklarda bir antijen ve bu antijene tepki olarak
beliren bir otoantikor vardır
- Genetik nitelikleri vardır: genellikle bir ailenin çoğu bireylerinde
benzer ya da farklı bir otoantikor ve bunlara bağlı bulgular
saptanır (, , )
- Aşırıduyarlık tepkisi niteliğinde tepkiler vardır: otoimmun
hastalıklarda oluşan zararların çoğu tip III, bazıları ise tip II ve
tip IV aşırıduyarlık reaksiyonu niteliğindedir.
Otoimmun hastalıklarda izlenen doku zararlarının etki alanları
Otoimmun hastalıklarda bir antijen ve bu antijene tepki gösteren bir
antikor vardır.
- Bir hücre grubunun antijenlerine karşı gelişirse “organa-özgü
otoimmun hastalıklar” gelişir. Bu durumda, bir ya da iki organda
genellikle Tip II aşırıduyarlık reaksiyonlarına bağlı zararlar
oluşur. Örnek: hemolitik anemi, pemfigus vulgaris, Goodpasture
sendromu. Kuraldışı organa-özgü otoimmun hastalık örneği: Otoimmun
tiroidit (Hashimoto tiroiditi) olgularında, tiroglobuline duyarlı
T-lenfositlerin direkt tepkisine bağlı tip IV reaksiyonu izlenir.
- Otoantikorlar nükleik asidler ve nükleoproteinler gibi tüm
hücrelerin çekirdek yapılarında bulunan antijenlere karşı
oluşurlarsa “organa-özgü olmayan otoimmun hastalıklar” meydana
gelir. Bu tür olgularda “sistemik etki” nedeniyle çok sayıda doku ve
organ zararı oluşur. Zararlar genellikle Tip III aşırıduyarlık
reaksiyonlarının sonucudur. Örnek: SLE.
- Bazı otoantikorlar bir hücre grubunun bir komponentine karşı
gelişir. Örnek: primer biliyer sirozdaki antimitokondrial
antikorlar.
Otoimmun hastalık örnekleri
<table>
<caption>Sayıları 100’e yaklaşır. Yaygın bilinen bazı otoimmün
hastalıklar:</caption>
<tbody>
<tr class="odd">
<td><p>Otoimmun vaskülitler (Henoch-Schönlein purpurası, <a
href="Takayasu_arteriti" title="wikilink">Takayasu arteriti</a>,
erythema nodosum, vd)</p>
<p>Otoimmun angioödem</p>
<p>Otoimmun disotonomi</p>
<p>Otoimmun ensefalomyelit</p>
<p>Otoimmun hepatit</p>
<p>Otoimmun myokardit</p>
<p>Otoimmun pankreatit</p>
<p>Pemfigus</p>
<p>Pemfigoid</p>
<p>Lichen planus</p>
<p><a href="Addison_hastalığı" title="wikilink">Addison
hastalığı</a></p>
<p>Anti-GBM/Anti-TBM nefriti (Goodpasture sendromu)</p>
<p>Antifosfolipid sendromu</p>
<p><a href="Churg_Strauss_sendromu" title="wikilink">Churg Strauss
sendromu</a> (eosinophilic granulomatosis)</p>
<p>Cogan sendromu</p>
<p>Otoimmun myokardit (Coxsackie virüs, <a href="Difteri"
title="wikilink">Difteri</a>)</p>
<p><a href="Progressif_sistemik_skleroz" title="wikilink">CREST
sendromu</a></p>
<p>Dermatomyozit</p>
<p>Devic hastalığı (neuromyelitis optica)</p>
<p>Discoid lupus</p>
<p>Evans sendromu</p>
<p>Otoimmun hemolitik anemi</p>
<p><a href="İdyopatik_trombositopenik_purpura" title="wikilink">İmmun
trombositopenik purpura</a> (ITP)</p>
<p><a href="Lambert-Eaton_sendromu" title="wikilink">Lambert-Eaton
sendromu</a></p>
<p><a href="Mikst_Bağ_Dokusu_Hastalığı" title="wikilink">Mikst Bağ
Dokusu Hastalığı</a></p></td>
<td><p>Periferik nöropatiler (bir bölümü) Atrofik gastrit (pernisiöz
anemi)</p>
<p><a href="Polimiyozit" title="wikilink">Polimyozit</a></p>
<p>Primer biliyer siroz</p>
<p>Romatizmal ateş</p>
<p>Skleroderma</p>
<p><a href="Sjögren_sendromu" title="wikilink">Sjögren sendromu</a></p>
<p>Uveitis</p>
<p><a href="Vitiligo" title="wikilink">Vitiligo</a></p>
<p><a href="Sistemik_lupus_eritematozus" title="wikilink">Sistemik lupus
eritematozus</a> (SLE)</p>
<p>İnflammatuvar bağırsak hastalıkları (<a href="Crohn_hastalığı"
title="wikilink">Crohn hastalığı</a>; <a href="Ülseratif_kolit"
title="wikilink">Ülseratif kolit</a>)</p>
<p>İdiopatik pulmoner fibrozis (fibrosing alveolitis)</p>
<p><a href="Multipl_skleroz" title="wikilink">Multipl skleroz</a> ve
Balo hastalığı</p>
<p><a href="Ankilozan_spondilit" title="wikilink">Ankilozan
spondilit</a></p>
<p><a href="Romatoid_artrit" title="wikilink">Romatoid artrit</a></p>
<p><a href="Hashimoto_tiroiditi" title="wikilink">Hashimoto
tiroiditi</a></p>
<p><a href="Progressif_sistemik_skleroz" title="wikilink">Progressif
sistemik skleroz</a> (skleroderma)</p>
<p><a href="Diyabet" title="wikilink">Diabetes mellitus</a> (1. Tip;
jüvenil diabet)</p>
<p><a href="Guillain-Barré_sendromu" title="wikilink">Guillain-Barre
sendromu</a></p>
<p><a href="Sedef_hastalığı" title="wikilink">Sedef hastalığı</a>
(psöriazis)</p>
<p><a href="Basedow_hastalığı" title="wikilink">Graves hastalığı</a></p>
<p><a href="Hashimoto_tiroiditi" title="wikilink">Hashimoto
tiroiditi</a></p>
<p><a href="Myastenia_gravis" title="wikilink">Myasthenia gravis</a></p>
<p> </p></td>
</tr>
</tbody>
</table>
Sayıları 100’e yaklaşır. Yaygın bilinen bazı otoimmün hastalıklar:
| |
|---|
| ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini [//tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C3%96zba%C4%9F%C4%B1%C5%9F%C4%B1kl%C4%B1k&action=edit genişleterek] Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
Kaynakça
Orijinal kaynak: özbağışıklık. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler