| Gini_rank = 88 | HDI = 0.720 | HDI_year = 2019 | HDI_change = increase | HDI_ref = 2 | HDI_rank = 106
| para_birimi = Som | para_birimi_kodu = UZS | zaman_dilimi = UZT | utc = +5 | yaz_zaman_dilimi = kullanılmamaktadır | yaz_utc = +5 | takvim = | trafik_akışı = sağ | cctld = .uz | ISO_3166_kodu = | telefon_kodu = 998 | harita3_resmi = | harita3_açıklaması = | dipnotlar = | dipnot1 = Buhara Emirliği, Hokand Hanlığı, Harezm olarak | dipnot2 = | dipnot3 = | dipnot4 = | dipnot5 = | dipnot6 = | dipnot7 = |arma_maddesi=Özbekistan arması#Özbekistan|bayrak_maddesi=Özbekistan bayrağı#Özbekistan}} Özbekistan, resmî adıyla Özbekistan Cumhuriyeti (Özbekçe: Oʻzbekiston Respublikasi), Orta Asya'da bir ülkedir. Yedi bağımsız Türk devletinden biridir. Kuzeyde Kazakistan, kuzeydoğuda Kırgızistan, güneydoğuda Tacikistan, güneyde Afganistan ve güneybatıda Türkmenistan ile komşudur. Lihtenştayn ile birlikte sadece denize kıyısı olmayan ülkelere sınırı bulunan iki ülkeden biridir. Seküler ve üniter bir cumhuriyet olan Özbekistan 12 il ve bir özerk cumhuriyete (Karakalpakistan) ayrılmıştır. Başkenti Taşkent'tir. Ülke tarihî önemi ve stratejik konumu nedeniyle zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Halkın %85'i Özbekçe konuşur. Rusça, yönetimde ve ülkenin farklı etnik grupları arasında ortak dil olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Tacik ve Kazak azınlıklar bulunur. Ülkede İslam en yaygın dindir, bunu %5 ile Rus Ortodoksluğu takip eder. Müslümanların çoğu mezhepsizdir.3
Günümüz Özbekistan toprakları antik dönemde İran dillerinin konuşulduğu Mâverâünnehir ve Turan bölgelerinin parçasıydı. Kaydedilmiş ilk yerleşimciler olan Doğu İran kökenli İskitler; MÖ 8-6. yüzyıllarda Harezm, Baktriya ve Soğdya bölgelerinde, MÖ 3-MS 6. yüzyıllarda ise Fergana ve Margiyana bölgelerinde egemenlik kurdular. Bölge 7. yüzyıldaki, Müslümanların İran'ı fethine kadar Pers Ahameniş İmparatorluğu, Grek-Baktriya Krallığı, Part İmparatorluğu ve Sasani İmparatorluğu'nun parçası oldu. Fethin ardından İslam bölgede yayıldı. Aynı dönemde Semerkant, Hive ve Buhara gibi şehirler İpek Yolu sayesinde zenginleşti. İslam'ın Altın Çağı'nda Buhârî, Tirmizî, Birûni ve İbn-i Sina gibi dönemin önde gelen bilim ve ilim adamları bu şehirlerde yetişti. 13. yüzyılda, bölgeye hâkim olan Harezmşahlar Orta Asya'nın tümü ile birlikte Moğol istilalarına yenik düştü. Moğol ordularına katılmış olan Türk boyları bölgeye yerleşerek Özbekistan'ı Türkleştirdiler. 14. yüzyılda kurulan Timur İmparatorluğu'nun başkenti Semerkant, Uluğ Bey devrinde önemli bir bilim merkezi hâline geldi. Bu dönem tarihçiler tarafından Timurlu Rönesansı olarak tanımlanır. İmparatorluk 16. yüzyılda Özbek Şeybanîler tarafından yıkıldı ve bölgede Buhara, Hokand ve Hive hanlıkları kuruldu. Timurlu hanedanından Babür, Hindistan üzerinde egemenlik kurdu.
19. yüzyılda Orta Asya Rus İmparatorluğu'nun kontrolüne geçti. Taşkent bu dönemde Rus Türkistanı'nın başkenti oldu. Sovyetler Birliği 1924'te Sovyet Orta Asyası'nı parçalayarak Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurdu. Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 1991'de Özbekistan Cumhuriyeti ilan edildi.
Ülkeyi kuruluşundan 2016'ya dek yönetmiş olan İslam Kerimov döneminde Özbekistan'ın insan hakları ve bireysel özgürlükler konusunda politikaları uluslararası kuruluşlar tarafından ağır biçimde eleştirildi.456 Ancak Kerimov'un 2016'daki ölümünün ardından yeni cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ülkede yaygın olan pamuk köleliği7 ve çocuk işçiliği89 konularında reformlara girişti. Serbest ekonomiye geçiş için çalışmalar başlattı ve Özbekistan'ın komşularıyla ilişkileri iyileşti.10111213 Uluslararası Af Örgütü 2017/18'de önceki dönemdeki baskıcı uygulamaların ve hukuksuzlukların sadece kalıntılarının kaldığını raporladı. 2020 BM raporu da iyileşmelerin gerçekleştiğini doğruladı.
Özbek ekonomisi hâlen serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecindedir. Ülkenin dış ticaret politikası ithal ikamesine (ithalat ürünlerinin yurt içinde üretilmesi) dayanır. Özbekistan dünyanın en büyük pamuk ihracatçılarından biridir. Sovyet Dönemi'nden kalan dev enerji üretim tesisleri ve doğal gaz kaynakları ülkenin Orta Asya'daki en büyük elektrik üreticisi olmasını sağlamıştır.14 Ülke Türk Konseyi, TÜRKSOY, BDT, OSCE, BM ve Şanghay İşbirliği Örgütü üyesidir.
Özbek ulusu ilk olarak Cengiz Han'ın torunu Şiban'ın soyundan gelen Ebü'l-Hayr Han'ın önderliğinde Deşt-i Kıpçak'taki çeşitli Türk boyları ve kabilelerinin Özbek/Şeybani Hanlığı etrafında örgütlenmesiyle oluşmuştur. Hanlık, Ebü'l-Hayr Han'ın vefatından sonra bir süre karışıklık içinde kalmış ve Özbekler dağılmışlardır.15 Torunu ve Şah Budak’ın oğlu Şeybani Han, dağınık hâldeki Özbekleri birleştirmiş ve seferler düzenlemiştir. Timurlu Devleti'ndeki taht kavgalarından yararlanan Şeybani Han, Maveraünnehir ile Harezm'i ele geçirip Timurlu Devletini yıkmış ve Hanlığın başkentini Buhara'ya taşımıştır.16 Bundan sonra Timurlu halkı da Özbek ulusuna girmiş ve Deşt-i Kıpçak'tan gelen bu göçebe Özbekler Timurlu topraklarına yerleşmiştir, bu Türk topluluklarının kültürel etkileşimiyle günümüzdeki Özbekler teşkil olmuştur.17
Özbekistan, 20 Haziran 1990'da egemenliğini, 1 Eylül 1991'de bağımsızlığını ilan etmiştir. 29 Aralık 1991 tarihinde düzenlenen referandumla bağımsızlık ilanı onaylanmıştır. Özbekistan bağımsızlığını kazandıktan sonra gelişmiş ülkelerle özellikle ekonomik anlamda ilişkiler kurmuştur. Özbekistan zengin yer altı kaynaklarını diğer ülkelere satma imkânı bulmuştur. Özbekistan çok eskiye dayanan köklü devlet geleneği sayesinde bağımsızlığını kazandıktan kısa süre sonra Orta Asya'nın güçlü devleti hâline gelmiştir ve günümüzde de Orta Asya liderliği konusunda Kazakistan ile rekabet hâlindedir. Bağımsızlığından 2 Eylül 2016 tarihindeki ölümüne kadar devlet başkanlığını İslam Kerimov yürütmüştür. Bugün Özbekistan cumhurbaşkanlığı görevini, 4 Aralık 2016 tarihinde cumhurbaşkanı olarak seçilen Şevket Mirziyoyev yürütmektedir.18
Bağımsız Özbekistan'ın 447.400 km²lik bir yüzölçümü bulunmaktadır. Özbekistan; Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Kırgızistan ve Türkmenistan'a komşudur. Başkenti Taşkent'tir. 2013 yılı nüfus sayımına göre nüfusu 30.024.000’dir.19 Deniz kıyısı bulunmayan Özbekistan'da kurak çöl ve karasal ve soğuk iklim vardır. Deniz olmadığı için toprak ve çöl vardır.
Sirderya (Seyhun) ve Amuderya (Ceyhun) en önemli nehirleridir. Ayrıca, Surhanderya, Karaderya, Zerefşan, Kaşkaderya ve Narin deryaları da bulunmaktadır. En büyük gölü Aral'dır. Aral Gölü ayrıca, Sovyet dönemindeki yanlış tarım politikaları sonucunda bugün Özbekistan için büyük bir çevre felaketi doğurmuştur.
Diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi iklimi, yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve karasal iklimdir.
1996 CIA World Factbook verilerine göre Özbekistan etnik dağılımında Özbekler %80, Ruslar %5,5, Tacikler %5’lik orana sahiptir.20 Nüfusun %96'sı Müslüman’dır. Ülkede %2 oranında Ortodoks nüfus yaşamaktadır. %2 oranında diğer dinlere mensup insan bulunmaktadır.
| Etnik gruplar | 1926 sayımı<sup>1</sup> | 1939 sayımı<sup>2</sup> | 1959 sayımı<sup>3</sup> | 1970 sayımı<sup>4</sup> | 1979 sayımı<sup>5</sup> | 1989 sayımı<sup>6</sup> |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus |
| Özbekler | 3.467.226 | 73,0 | 4.804.096 | 65,1 | 5.038.273 | 62,2 |
| Ruslar | 245.807 | 5,2 | 727.331 | 11,6 | 1.090.728 | 13,5 |
| Tacikler | 350.670 | 7,4 | 317.560 | 5,1 | 311.375 | 3,8 |
| Kazaklar | 191.126 | 4,0 | 305.416 | 4,9 | 335.267 | 4,1 |
| Tatarlar | 28.335 | 0,6 | 147.157 | 2,3 | 397.981 | 4,9 |
| Karakalpaklar | 142.688 | 3,0 | 181.420 | 2,9 | 168.274 | 2,1 |
| Kırım Tatarları | - | - | 46.829 | 0,6 | ||
| Koreliler | 30 | 0,0 | 72.944 | 1,2 | 138.453 | 1,7 |
| Kırgızlar | 79.610 | 1,7 | 89.044 | 1,4 | 92.725 | 1,1 |
| Ukraynalılar | 25.335 | 0,5 | 70.577 | 1,1 | 87.927 | 1,1 |
| Türkmenler | 31.492 | 0,7 | 46.543 | 0,7 | 54.804 | 0,7 |
| Türkler | 371 | 0,0 | 474 | 0,0 | 21.269 | 0,3 |
| Yahudiler | 37.621 | 0,8 | 50.676 | 0,8 | 94.303 | 1,2 |
| Ermeniler | 14.862 | 0,3 | 20.394 | 0,3 | 27.370 | 0,3 |
| Azeriler | 20.764 | 0,4 | 3.645 | 0,1 | 40.511 | 0,5 |
| Uygurlar | 36.349 | 0,8 | 50.638 | 0,8 | 19.377 | 0,2 |
| Başkurtlar | 624 | 0,0 | 7.516 | 0,1 | 13.500 | 0,2 |
| Diğerleri | 77.889 | 1,6 | 98.838 | 1,6 | 126.738 | 1,6 |
| Toplam | 4.750.175 | 6.271.269 | 8.105.704 | 11.959.582 | 15.389.307 | 19.810.077 |
| <small><sup>1</sup> (Karakalpakistan Aralık 1936'da Özbekistan SSC'ne bağlandı.1926 sayımına dahil değil); kaynak: [http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_26.php?]. <sup>2</sup> kaynak: 1. <sup>3</sup> kaynak: 2. <sup>4</sup> kaynak: 3. <sup>5</sup> kaynak: 4. <sup>6</sup> kaynak: 5. </small> |
Özbekistan'ın etnik gruba göre nüfusu 1926-1989
Ülkede hâlen Halk Demokratik Partisi, Liberal Demokrat Partisi, Adalet Sosyal Demokrat Partisi ve Millî Tikleniş Partisi bulunmaktadır. İlk parlamento seçimleri 1994'te yapılmıştır. Yönetim biçimi cumhuriyettir.
Özbekistan Cumhuriyeti AGİT, BM ve diğer uluslararası kuruluşlara üyedir. Özbekistan'da Devlet Televizyon Radyo Şirketi televizyon ve radyo yayını yapar. Sadece devlet kanalları değil özel kanallarda vardır. Bunlardan bazıları M5, Milli Tv, Sevimli, Zo’r TV kanallarıdır. Devlet kanallarının bazıları Özbekistan, Navo, Bolajon, Taşkent, Kinoteatr, Yoshlar, Medeniyet ve Marifet, Dünya Böyle ve Spor TV kanallarıdır. Şirketin HD ve yerel kanalları vardır. Özbekistan'da 3 adet devlet ve 18 adet özel ve 5 adet yabancı olmak üzere toplam 26 adet banka bulunmaktadır. Ülkenin Artel adlı elektronik markası vardır. Piyasaya sürülmüştür.
Özbekistan 12 il (viloyat), 1 özerk cumhuriyet (Karakalpakistan Cumhuriyeti) ve 1 bağımsız şehirden (Taşkent) oluşur.
| Numara | Türkçe | Özbekçe | Merkez | Bölge Nüfusu (2008) | Alan (km) |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Taşkent Şehri | Toshkent Shahri | Taşkent | 2.192.700 | 334,3 |
| 2 | Andican | Andijon | Andican | 2.477.900 | 4.200 |
| 3 | Buhara | Buxoro | Buhara | 1.576.800 | 39.400 |
| 4 | Fergana | Farg'ona | Fergana | 2.997.400 | 6.800 |
| 5 | Cizzak | Jizzax | Cizzak | 1.090.900 | 20.500 |
| 6 | Nemengan | Namangan | Namangan | 2.196.200 | 7.900 |
| 7 | Nevai | Navoiy | Navoy | 834.100 | 110.800 |
| 8 | Kaşkaderya | Qashqadaryo | Karşı | 2.537.600 | 28.400 |
| 9 | Semerkand | Samarqand | Semerkand | 3.032.000 | 16.400 |
| 10 | Sirderya | Sirdaryo | Gulistan | 698.100 | 5.100 |
| 11 | Surhanderya | Surxondaryo | Tirmiz | 2.012.600 | 20.800 |
| 12 | Taşkent | Toshkent | Taşkent | 2.537.500 | 15.300 |
| 13 | Harezm | Xorazm | Ürgenç | 1.517.600 | 6.300 |
| 14 | Karakalpakistan Cumhuriyeti | Qoraqalpog‘iston Respublikasi | Nukus | 1.612.300 | 160.000 |
Dosya:International Business Center. Tashkent city.jpg Dosya:Downtown. Tashkent 2019.jpg|Tashkent city Dosya:Humo Arena.jpg|Humo Arena Dosya:Hi-speed trains Afrosiyab (Uzbekistan).JPG Dosya:Winter in Tashkent.JPG Dosya:Hotel Le Grand Plaza.JPG Dosya:Tashkent city.jpg Dosya:Tashkent city 5.JPG Dosya:Registan square2014.JPG Dosya:Uzbekistan 2007 042 Kalta minor Khiva.jpg Dosya:Registan Tillya-Kari madrasah2014.JPG Dosya:Bukhara - Panorama.jpg Dosya:Sacred Heart Cathedral, Tashkent 14-03.JPG
Orijinal kaynak: özbekistan. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
"Chapter 1: Religious Affiliation". The World's Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 9 August 2012. Retrieved 4 September 2013. ↩
Uzbekistan . Uluslararası Af Örgütü. 1 Mart 2013 tarihinde erişildi. ↩
World Report 2012: Uzbekistan . İnsan Hakları İzleme Örgütü. 1 Mart 2013 tarihinde erişildi. ↩
2010 Human Rights Report: Uzbekistan . ABD Dışişleri Bakanlığı. 1 Mart 2013 tarihinde erişildi. ↩
Energy 2018 – Global Legal Insights | erişimtarihi = 2 Aralık 2017 | website = GLI – Global Legal InsightsUzbekistan {{!}} Energy 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20171203153910/https://www.globallegalinsights.com/practice-areas/energy-laws-and-regulations/uzbekistan | arşivtarihi = 3 Aralık 2017}} ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page