Savaş veya harp; ülkeler, hükûmetler, bloklar ya da bir ülke içerisindeki toplumlar, isyancılar veya milisler gibi büyük gruplar arasında gerçekleşen silahlı çatışma.
Savaşlar genellikle dini, millî, siyasi ve ekonomik amaçlara ulaşmak için gerçekleştirilir. Kullanılan silahlara, amaçlara, taraflara ve gerçekleştiği yerlere göre farklı şekillerde adlandırılır: nükleer savaş, soğuk savaş, iç savaş, dini savaş (cihad, haçlı seferi), dünya savaşı, gerilla savaşı ve biyolojik savaş gibi.
[[Dosya:Ongoing conflicts around the world.svg|300px|sağ|küçükresim|
<center>Günümüzde devam eden silahlı çatışmalar. Renkler, mevcut ya da geçen takvim yılındaki ölüm sayılarına göre belirlenmiştir:
]]
Günümüzde savaşlar Birleşmiş Milletler tarafından bazı temellere ve kurallara dayandırılmıştır. Geçmişte yapılan savaşların aksine günümüzdeki savaşlarda özellikle sivillerin öldürülmesini engellemek, ülke ya da kitleleri yok etmektense onları güçsüz bırakmak güdülmektedir. Ancak buna rağmen günümüzde de trajediler yaşanmaya devam etmektedir. Örneğin, 1990'lı yıllarda Kuzey Afrika'da çıkan iç savaşlarda ve kabile savaşlarında 1 milyonun üzerinde insan ölmüştür. 2003 yılında başlayan Irak Savaşı'nda çok sayıda asker ve sivil ölmüştür.
Uluslararası hukukta silahlı direniş hareketleri başlatmış olduğu savaşın kabul edilebilirliği ve yasallığı üzerine, en az 1899'dan günümüze kadar, savaş hukukunun bir dizi uluslararası antlaşma düzeyde belirlenmesi yoluyla ilk büyük girişim gerçekleştiğinden bu yana savaşın direniş hareketi olarak kapsanması konusunda anlaşmazlık yaşanmaktadır. Yakın tarihte, 12 Ağustos 1949 tarihli Cenevre Sözleşmeleri'ne 1977 yılında eklenen I. Protokol olarak anılan "Uluslararası Silahlı Çatışmaların Kurbanlarının Korunması ile İlgili Protokol"; 1. ve 4. maddede silahlı çatışmalara atıfta bulunarak "... insanların sömürgecilik hakimiyeti, yabancı işgal kuvveti ve ırkçı rejimlere karşı" savaşın yapılabileceğini öngörür.1 Ancak tüm bu ayrımlar politik birer yargıdır, iktidarların uygulamalarından öte uluslararası hukuk da bu konuda net bir ayrım yapmamakta ve en ciddi insan hakları ihlallerine karşı bile örgütlü bir direniş hakkı tanımlamamaktadır. Zira bu durum soykırım ve devlet terörü gibi suçlara karşı savaş hakkını engellemekte, insanlığa karşı suçlar ve büyük çapta savaş suçlarına karşı mücadeleyi zayıflatmaktadır.23
Savaşlar farklı açılardan ayrı biçimlerde türlerine ayrılmıştır.
Savaş ilanı, bir devlet ya da milletin diğerine karşı savaşı öngören irade beyanını gösteren resmî bir eylemdir. Bu ilan, iki veya daha fazla devlet arasında savaş hali yaratmak için ulusal bir hükûmetin yetkili organı veya yetkili kişisi tarafından irade beyanını sunan bir konuşma eylemi veya bir belgenin imzalanması sonucu tamamlanabilir.
Savaşan taraf, uluslararası hukukta, iki veya daha fazla (genellikle) egemen devletin, bir savaşa girme durumunu göstermek için kullanılan bir terimdir. Savaşlar, 51. maddesi uyarınca (Birleşik Krallık'ın Falkland Savaşı'nın başlangıcından (1982) önce yaptığı gibi5) Birleşmiş Milletler Antlaşması'nın6 veya Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararının himayesinde (Körfez Savaşı için yasal yetki veren 678 sayılı Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Çözümü gibi) kendiliğinden savunma hakkını ihlal eden bir çatışmaya karşı bir veya birden çok tarafla çatışarak gerçekleşir.
İç silahlı çatışma durumunda, bu çatışmanın tarafı olan devlet dışı aktörlerin hukuki açıdan değerlendirilmesi, o silahlı çatışmaya uygulanacak uluslararası hukuk kurallarını da belirlemektedir. Zira tarafların ve aynı zamanda çatışmanın niteliğine göre iç silahlı çatışmanın gerçekleşmesi olasılığı olduğu gibi, iç silahlı çatışmanın uluslararası nitelik kazanması olasılığı da bulunmaktadır. Başkaldırı, iç silahlı çatışmaların başlangıç aşaması olarak değerlendirilir. Başkaldıran gruplara asi ya da savaşan taraf statüleri tanınabilir. Savaşan statüsünün tanınması, iç silahlı çatışmaların uluslararasılaşması sonucunu doğuran aşama olarak değerlendirilebilir. Başkaldırı, tek başına uluslararası silahlı çatışmalara uygulanan insancıl hukuk kurallarının uygulanması için yeterli bir durum değildir. Hatta yalnız iç silahlı çatışmalara ilişkin düzenlemelerin uygulanması bile, bu grupların gerçekleştirdikleri eylemin belirli bir eşiği geçmesine bağlıdır.78
Kendilerini, bir iç silahlı çatışmanın taraflarına nazaran daha özel konumda gören ulusal bağımsızlık hareketleri, uluslararası hukuk bakımından da farklı değerlendirilirler. Bu tür gruplarla savaşan taraf ve asiler arasındaki fark, belirli bir bölgede ülkesel kontrol sağlamasalar ya da statüleri tanınmasa da, uluslararası taleplerde bulunma ve yükümlülükler üstlenme açısından ortaya çıkar.9 Yani Cenevre Sözleşmelerinin ilgili Ek I. Protokol 1. maddesinin uygulanabilmesi için ulusal bağımsızlık hareketlerinin resmen tanınması gerekir.10 Bununla beraber tanıma olmaksızın bu tür hareketlerin, olağan bir iç silahlı çatışma olarak adlandırılması durumunda nasıl bir hukuki sonuç getireceği açık değildir. Dolayısıyla uluslararası düzeyde tanıma işlemleri, her ne kadar resmî bir ön koşul olmasa bile, uygulamada fiilen bir gereklilik olarak kabul edilir.11
Savaş suçu, askerî veya sivil, kişi veya kişilerin, savaş kanunları ihlâli için uluslararası ceza hukuku çerçevesinde cezalandırılabileceği suçtur. Bunlar özellikle, sivil halkın öldürülmesi, kötü muameleye tabi tutulması veya zorla çalıştırılması, savaş esirlerinin öldürülmesi ya da kötü muameleye tabi tutulması, rehinelerin öldürülmesi, kamu ve özel kişilerin mallarının yağmalanması, gereksiz yere şehirlerin yakılıp yıkılması gibi eylemleri kapsamaktadır.12
Devletler arası çatışmalarda savaş kanunlarının her ihlâli bir savaş suçu sayılmaktadır, ama devlet içi çatışmalarda yer alan ihlâller savaş suçu sayılmayabilir.
Devletler ekonomik pozisyonlarını savaş zamanında canlı tutmak ve kriz yaşamamak için savaş ekonomisi kapsamında, üretim, paylaşım ve tasarruf üzerinde çeşitli düzenlemelere gitmekte ve döneme özel önlemler almaktadırlar.
İnsanlık tarihi boyunca çatışma kategorisine girmiş birçok olay gerçekleşmiştir. Bunlar iki kabile arasındaki küçük çaplı dövüşmelerden, düzenli ordular arasında geçen ve yeryüzündeki insan nüfusunun çoğunluğunu etkileyen dünya savaşlarına kadar sıralanırlar.
Tarihteki en ölümcül savaş, toplam kümülatif ölüm sayısı bakımından, 1939'dan 1945'e kadar, 60-85 milyon ölüm ile II. Dünya Savaşı olmuştur. Ardından da 60 milyon civarındaki ölüm sayısı ile Moğol istilaları gelmektedir.13
| Ölüm (milyon) | Tarih | Savaş |
|---|---|---|
| 60,7–84,6 | 1939–1945 | II. Dünya Savaşı1415 |
| 60 | 13. yüzyıl | Moğol istilaları161718 |
| 40 | 1850–1864 | Taiping Ayaklanması (<small>ayrıca bkz</small> Dungan Ayaklanması)19 |
| 39 | 1914–1918 | I. Dünya Savaşı20 |
| 36 | 755–763 | An Luşan İsyanı (<small>belirsiz</small>)21 |
| 25 | 1616–1662 | Ming Hanedanı'nın Çing Hanedanı fethi.22 |
| 20 | 1937–1945 | İkinci Çin-Japon Savaşı2324 |
| 20 | 1370–1405 | Timur'un istilaları25 |
| 16 | 1862–1877 | Dungan Ayaklanması |
| 5–9 | 1917–1922 | Rus İç Savaşı ve İç Savaşa Müttefiklerin müdahalesi26 |
Ateşkes, savaşın ve çatışmaların geçici bir süreliğine durdurulmasına denir. Savaşan, çarpışan iki düşmanın, yaralılarını, ölülerini kaldırmak ya da barış sağlayıcı görüşmelerde vb. bulunmak üzere anlaşarak, çarpışmaları durdurmasıdır. Eş anlamlısı bırakışma, mütareke olarak da bilinir. Süresi bitince çarpışmalar tekrar başlayacağı gibi her an bu anlaşmanın bozulabilmesi de mümkündür.
Barış genel anlamda düşmanlığın zıddı olan politik duruma verilen isimdir. Devletler arası diplomasilerde birbirlerine göre durumlarının düşmanlık sıfatıyla tanımlanmadığı durumlarda bu terim kullanılır.Bu durumun oluştuğu taraflar müttefik devletler olarak adlandırılır. Sembolü güvercin kuşu olarak bilinir. Çeşitli resim yarışması konularına çok dahil olmuş bir konu olmakla birlikte geniş kapsamlı olduğu da söylenir.
Özel askerî şirketler, silahlı veya silahsız mücadelelerde, muharebe destek, güvenlik veya güvenlik danışmanlık hizmetleri veren kâr amaçlı kurumlardır.27 Bu şirketlerin bir kısmı "özel sektör silah sanayi" içinde de yer almaktadırlar.2829
Orijinal kaynak: savaş. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Gardam, Judith Gail (1993). Non-combatant Immunity as a Norm of International Humanitarian ,Martinus Nijhoff, s. 91, ISBN 0-7923-2245-2. ↩
Jan Arno Hessbruegge, Human Rights and Personal Self-Defense in International Law Oxford University Press (2017), Ch. 7, ↩
Ticehurst, Rupert. The Martens Clause and the Laws of Armed Conflict 30 April 1997, International Review of the Red Cross no 317, s. 125–34. ISSN 1560-7755 ↩
Wallinsky, David: David Wallechinsky's Twentieth Century: History With the Boring Parts Left Out, Little Brown & Co., 1996, , – White ↩
Brzezinski, Zbigniew: Out of Control: Global Turmoil on the Eve of the Twenty-first Century, Prentice Hall & IBD, 1994, White ↩
Ping-ti Ho, "An Estimate of the Total Population of Sung-Chin China", in Études Song, Series 1, No 1, (1970) ss. 33–53. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page