Nestâlik, (; ) Talikin neshi, incesi anlamını taşıyan ve genel olarak İran'da kullanılan bir yazı türüdür.1 Adından da anlaşılacağı gibi, nesih ve tâlik yazım şeklinin karışımı ile türetilmiş olan ünlü bir yazı türüdür.
Görünüşe göre, Tebriz doğumlu Mîr Alî Tebrîzî (), 14. yüzyılda nesih ve tâlik iki mevcut yazı türünü birleştirerek nestâlik yazı türünü geliştirmiş, Mîr İmâd ()'ın çalışmaları ile en yüksek zerafete ulaşmıştır. Bu yazı türü, İran'dan doğuya doğru yayılmış Peştuca, Uygurca, Urduca ve Keşmirce yazmak için de kullanılmıştır.
İran'da, nestâlik, batı () ve doğu () iki yazma biçeme ayrılır. Geç 15. yüzyılda, batı ve güney İran'da kullanılan batı nestâlik () olarak bilinen diğer yazı tarzı, Āq Qoyunlū padişahı Yaʿqūb sarayında çalışmış hattatlar Abdülrahmân Hârezmî () ve oğulları ( ve ) tarafından kullanılmıştır. Farsça ise özellikle taʿlīq, şikasta-tâlik (), nestâlik () ve şikasta nestâlik (, kırık nestâlik) gibi yazı türleri ile yazılır.
Hat sanatını öğrenmek için, alıştırma taslakları () ve alıştırma modelleri () yaygın olarak kullanılır. Sīāh-mašq, genellikle nestâlik veya şikasta nestâlik yazı türünde, bir hattatın alıştırmak için üzerine harf ve harf birleşimlerini yazmış olduğu alıştırma (karalama) taslak yapraklarına denir. Sar-mašq ise, güzel el yazı örnekleridir, ki öğretmenler öğrencilere suret çıkarmaları için verir. Günümüzde, sar-mašq derlemleri, hat sanatı öğrencileri için, çoğaltılmış ve ders kitaplarında ve son zamanlarda büyük ustaların eserlerinde yayınlanmıştır.
16. yüzyılda Devlet-i Safeviyye, Soltanat-e Moġulī-ye Hend ve Devlet-i Âliye-i Osmâniyye sahasında, hattatların, ortalama bir kitap sayfası boyutunda, ayrı ayrı kâğıtlara bir veya birkaç çeşit, daha çok ikili olarak sülüs-nesih, muhakkak-reyhâni, tevki’-rikâ’ yazı türü ile yazılan yazılara kıt’a, bunların yanlarından birbirine tutturulup katlanılarak birleştirilmesiyle oluşturulan kıt’a albümlerine de murakka denilmektedir. Murakka albüm, çeşitli güzel sanatı, İslam hat sanatı, Osmanlı minyatürleri, resimler, çizimler, gazel dahil olmak üzere, Farsça şiirlerden oluşan derlemelerdirf2.
Devlet-i Âliye-i Osmâniyye hattatları, güzel el yazısı (hüsn-i hatt) çalışmalarını, hilyeler gibi, mütenâzır (birbirine bakan, bakışımlı) levhaları, camilerin yanında, muhtemelen evlerde veya derviş zâviyelerinde, duvar süslemelerinde kullanmışlardır.
Güzel yazı sanatında kalem (), mürekkep (), kâğıt, kalemtıraş () denilen özel iki bıçak, hokka, makta, bıçakları keskinleştirmek için veya denilen bilemetaşı gibi yardımcı araç ve gereçler kullanılır. Hattatlar, işlerinde kolaylık sağlamak için, içinde, gerekli kalem, bir çakı, qaṭṭzan, bir küçük kaşık, kâğıt kesmek için makas ve bilemetaşı bulunan, bir ucuna bağlı hokka olan bir özel kutu () kullanırlardı.
Nestâlik, Arap alfabesi için en akışkan hat sanatı biçemleri arasındadır. Kalem, için dışı kahverengi ve içi beyaz, olgunlaşmış düz kamış daha uygundur. Kalem dili denilen bu yassı kısmın iki kenarı, kalem ağzı nestâlik için 5–10 mm kadar genişlikte yontulur. Kalemin ağız kısmı ortadan çatlatılarak iki kısıma ayrılır ve bu yarığa denilir. Arada oluşan ve bir depo görevi gören bu yarığa mürekkep birikir ve yazarken devamlı bir şekilde aşağıya akar.
Kamış kalem, İslam'ın en değerli yazma aletidir. İslam peygamberi Muhammed'e melek Cebrâîl aracılığıyla vahiy yoluyla inen Kur'an'da, 96. Alak Suresi 4. ayet;
"O Rab ki kalemle yazmayı öğretti." olarak söz edilir.
Hat sanatında kaliteli kâğıtlar kullanılır. Mürekkebi çabuk emip dağıtmaması ve kaleme akıcılık sağlaması için kâğıtlar denilen bir madde ile saydamlaştırılırdı.
Koyu siyah, siyah, grimsi siyah, ya da () denilen yeşile yakın siyah renklerde olan sıvı madde, özel olarak hazırlanırdı.
Metal, cam veya topraktan yapılmış, içine mürekkep konulan küçük kap<ref>TDK Güncel Türkçe Sözlük </ref> içinde "lika" (līqa, porz) denilen ham ipek bulunur. Bu ham ipek, hokka içindeki mürekkebi emer ve kalemi bu ham ipeğe dokundurmak sureti ile kalemin yazmaya yetecek kadar mürekkebi alması sağlanılır.
Abdülrahmân Hârezmî () ve oğulları
Çağdaş dönemde, Türkiye'de Sami, Hulusi ve Necmettin seçkin nestâlik hattatlarıdır.
Orijinal kaynak: nestâlik. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
A. E. Froom. (2001). "Collecting Tastes: A Muraqqa’ for Sultan Murad III". Electronic Journal of Oriental Studies IV: 19, pp. 1.; Kishwar Rizvi. (2003). "Prefacing the File: The Writing of Art History in Sixteenth-Century Iran by David J. Roxburgh." The Art Bulletin. 85.4. pp. 800. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page