Midilli (Yunanca: Λέσβος 'Lésvos'; Osmanlıca: مدللى), Ege Denizi'nin kuzeydoğusunda bulunan, dağlık bir Yunan adası. Yunanistan'ın ana karasından çok Türkiye'nin Ayvalık ile Dikili ilçelerine yakın olan ada, Girit ve Eğriboz'dan sonra Yunanistan'ın en büyük üçüncü adasıdır.1 Başkenti Mytilene'dir. Ünlü Yunan şairleri Alcaeus ve Sappho'nun memleketidir. Eşcinsel kadın şair Sappho'ya atfen, Lésvoslu anlamına gelen lezbiyen sözcüğü 1800'lü yıllardan itibaren kadın eşcinsel anlamında kullanılır olmuştur.2 1467 yılında Barbaros Hayreddin Paşa bu adada doğmuştur.
Lesbos/Lesvos: Bu ismin kaynağı ilk defa iki kadının bu adada evlenmesidir.3
Midilli: Midilli adı, adanın merkezi olan Midilli'den (Rumca: Μυτιλήνη - Mytilíni) türetilmiştir.
Zümrüt Ada: Adanın diğer yarı kurak Ege adalarının aksine yoğun ormanlık oluşu nedeniyle, adaya zümrüt yakıştırması yapılmıştır. Ada için "zümrüt ada" benzetmesi yapılır. Avrupalı seyyahlar adanın yeşil örtüsünü şu şekilde anlatıyor;
Şimdiye kadar Doğu'da gördüğüm yerler içinde Midilli kıyıları kadar göze hoş gelen bir yer olmadığını söyleyebilirim. Çam ve meşe ağaçları dorukları taçlandırmakta. Denize kadar dağ yamaçları zeytin ormanlarıyla örtülü, bir karış kara toprak gözükmüyor. Her taraf yemyeşil çimlik çimenlik, bağlar ve portakal bahçeleriyle kaplı. Ağaçların arasından seçilen aşı boyalı evler çok bakımlı, köyler çok güzel. Ve bu yeşillik yakıcı yaz mevsimi süresince kalıyor. 4
Ada, 2 büyük körfez; Yera (Geras) ve Kalonya (Kallonis) körfezleri ile çok sayıda koylara ve burunlara sahiptir. Adanın en önemli ovaları Kalonya (Kalloni), Ippion, Perama ve Herse (Eressos) ovalarıdır. En yüksek dağlar ise Olymbos, Lepetimnos ve Psilokoudouno dağlarıdır. Ada zeytin ağacı yönünden zengin olması ile birlikte çam, köknar, çınar, kestane, kayın ağaçları ile de bezenmiştir. Adanın batı kesimi çorak, doğu kesimi ise zeytinlik ve çamlıktır.
LesbosPetrified trunks23-24.jpg|Fosilleşmiş Ağaç Jeoparkı Olympos lesbos.jpg|Adanın en yüksek noktası Olympos Dağı Megalonisi, Sigri from the air, Lesbos, Greece.jpg|Adanın batısındaki kurak kısımda yer alan Sigri Kolpos Kallonis from the air, Lesbos, Greece.jpg|Ada içi körfezlerden, Kalonya(Kallonis) Körfezi
Yerel ekonomi tarıma, özellikle zeytinyağı üretimine bağlı olup, aynı zamanda hayvancılığa ve balıkçılığa da dayanmaktadır. Ovalarda tahıl, turunçgil, zeytin ağacı ve tütün ekimi yapılır. Adadaki 13 milyon zeytin ağacından yılda 50 bin ton dolayında zeytinyağı çıkarılmaktadır. Türkiye’deki toplam üretim ise 350 bin tonu geçmiştir.
Suyunun güzelliğinden dolayı Yunanistan’ın en önemli uzo üretim merkezi olan ada nüfusunun belli bir kesimi de turizm ile ilgilenmektedir. Yunanistan'ın Alaçatısı olarak da bilinen Molova'ya her yıl binlerce turist gelmektedir.
Adanın tek havaalanı Midilli merkezinin 8 km güneydoğusunda yer alır. Atina'dan günde 5 kez, Selânik'ten günde 1 kez ve Limni'den de haftada birkaç kez sefer yapılmaktadır.
Pire, Kavala ve Sakız adasından haftada birkaç kez düzenli arabalı feribot seferleri yapılmaktadır. Selânik, Rodos, Rafina, Limni, Volos, Sisam, Dedeağaç ve Eğriboz'un kuzeydoğusundaki Kymi kasabasından da yine haftanın belirli günleri deniz yolu ile ulaşılabilmektedir.
Midilli Boğazı boyunca Türkiye'nin Ayvalık, Dikili ve Akçay merkezleri ile de yaz aylarında düzenli feribot seferleri yapılmaktadır. Ayvalık'tan her gün saat 18.00'de, Foça'dan pazartesi-çarşamba-Cuma-Pazar saat 18.00'de-cumartesi saat 11.00'de olmak üzere haftada 5 gün, Dikili'den haftada 1 kez feribot kalkmaktadır. Altınoluk ile de feribot seferlerinin başlatılması için çalışmalar yapılmaktadır.
Midilli adasının 13 belediyesi vardır. Limni ve Bozbaba adaları ile beraber 2 154 km<sup>2</sup> yüzölçümlü ve 115 000 nüfuslu Lesvos yönetim birimini oluşturur. Sakız, Sisam ve Ahikerya adaları ile birlikte Saruhan adaları (Doğu Sporatlar) grubuna girer.
Tarih öncesi dönemden beri önemli olan ve Karadeniz yolu üzerinde bulunan ada halkı erken bir tarihte Trakya ve Troas'ta sömürgeler kurdu ve adalı tacirler Naukratis'e dek gitti. Birkaç rakip site (Antissa, Eresos, Pyrrha, Methymna ve Midilli) arasında paylaşıldı; Midilli, nüfuzunu Methymna dışında öbürlerine kabul ettirdi. Arkaik dönemde aristokrasinin çeşitli kesimleri arasında şiddetli siyasal çatışmalar meydana geldi. Terpandros, Arion, Alkaios gibi şairlerin ve Theophrastos, Hellanikos gibi filozofların yetiştiği Midilli'de düşün yaşamı canlıydı. Kültür sadece erkeklerin tekelinde değildi (örneğin, rahibe Sappho burada bir genç kızlar okulu kurmuştu). Adanın siyasal tarihi İyonya'nınkiyle içiçedir. Persler'e boyun eğen Midillililer sonra ayaklandılar ve Delos Konfederasyonu'na katıldılar. MÖ 428'de Midilli, Atina egemenliğine karşı ayaklandı. Adada yaşayan herkesi öldürmeyi tasarlayan Atinalılar, sonra Midilli'ye bir klerukhia göndermekle yetindiler.
Daha sonra İskender İmparatorluğu'nun, Mısır'daki Ptolemaios hanedanının, Roma İmparatorluğu'nun sınırları içinde kalan Midilli, Roma İmparatorluğu'nun ikiye bölünmesi üzerine Bizans'ın payına düştü. İstanbul'u Latinler'in işgalinden sonra bir süre Venediklilerin elinde kaldı. İmparator Yuannes, adayı 1355'te kız kardeşi ile evlenen Cenevizli I. Francesco Gattilusio'ya verdi. Ada 15. yüzyılın ortalarına kadar Gattilusio ailesi tarafından yönetildi.
1462'de Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı topraklarına katıldı ve Kaptanpaşa eyaletine bağlı bir sancak olarak yönetildi. 19. yüzyılın ortalarında adadaki Türk nüfusu, toplam ada nüfusunun %16'sına kadar çıkmıştı.5
Midilli Şehri, Yere (Bere) Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Ayasu Nahiyesi (Midilli'ye bağlı), Mande Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Herse Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Kalonya Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Polihnit Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Pilimar/Pilmar Kazası, Molova Kazası, Yunda Kazası (Ayvalık'a bağlı şimdiki Alibey / Cunda adası).
Balkan Savaşı sırasında da Yunanların bir kurşun dahi atmadan işgal ettiği (Ocak 1913) ada, Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) ile Yunanistan'a bırakıldı. 1922 yılında yapılan mübadelede adadaki Türk nüfus Anadolu'daki Rum nüfus ile yer değiştirdi.
Midilli, II. Dünya Savaşı'nın Balkan seferi sırasında, 4 Mayıs 1941'de, Atina'dan üç gün sonra Alman birlikleri tarafından işgal edildi. Ocak 1942'de Midilli'de bu adaların bulunduğu bölge için 982 yerel komutanlık kuruldu. Yiyecek tedarik durumu 1941'in sonunda felaketti. Korgeneral Curt von Krenzki Berlin'e bağlandı ve 40 gün boyunca ekmek verilmedi.6 Komünist bir kurtuluş hareketi Ocak 1942'de ortaya çıktı. 10 Eylül 1944'te sona eren 40 aylık Alman işgali sırasında toplam 42 infaz gerçekleştirildi; ilk üçü Midilli limanındaydı, daha sonra -kamuoyunun dikkatini çekmek için- Tzamakia plajında infazlar yapıldı. 2016 yılında 1945 yılında inşa edilen ve yeri "tarihi anma" için bir yer olarak tanımlayan anıta ek bir plaket yerleştirildi.7
İşgal yıllarında ada halkının birçoğu Türkiye'ye kaçmıştır.
Bu denli zengin bir tarihe karşın, Midilli tiyatrosu, bir Roma su kemeri, Menandros'un güldürülerini tasvir eden mozaikler ve özellikle 1373'te kurulan bir Ceneviz kalesi dışında Midilli, arkeolojik kalıntılar bakımından pek ilgi çekici değildir.
Adaya Yunanistan'dan ulaşmak için deniz ve hava yolu kullanılmaktadır. Günde beş kez Atina'dan ve günde bir kez Selânik'ten uçak kalkmaktadır. Ayrıca haftada iki kez Sakız (Chios) ve Limni (Limnos) adalarından sefer bulunmaktadır. Adanın en yakınında Türkiye'nin Ege kıyıları bulunmaktadır ve adaya Ayvalık'tan feribot seferleri yapılmaktadır. Adadaki karayolu ulaşım ağı özellikle başkent Midilli çevresinde gelişmiştir.8
İngilizce ve Yunanca da dahil olmak üzere diğer birçok Avrupa dilinde, lezbiyen terimi eşcinsel kadınlara atıfta bulunmak için yaygın olarak kullanılmaktadır. Terimin bu kullanımı Midilli'de doğan ve diğer kadınlara yönelik güçlü duygusal içerikle yazar şair Sapfo'nun şiirlerinden kaynaklanmaktadır.9 Bu nedenle Midilli ve özellikle doğum yeri olan Eresos kasabası LGBT turistler tarafından sıkça ziyaret edilmektedir.10
2008 yılında, adalardan üçü Yunanistan LGBT topluluğuna karşı açılan bir davada başarısız oldu. Adalı grup, grupların adlarında lezbiyen kelimesini kullanmalarını yasaklamak için yasal bir ihtiyati talep etmişti; Dilekçelerinde “hakaret” olarak insan haklarını ihlal ettiklerini ve onları dünya çapında utandırdıklarını iddia etmiştir.1112 Adalılar davasını kaybettikten sonra mahkeme masraflarını ödemek zorunda kaldılar.
Midilli, Türk ana karasına yakınlığı nedeniyle 2015'ten itibaren Avrupa sığınmacı krizinden etkilenen Yunan adalarından biridir. Suriye İç Savaşı'ndan kaçan mülteciler her gün birden fazla gemiyle adaya geldiler.13 2016 yılında Avrupa ile Türkiye arasındaki bir anlaşma yapılarak Haziran 2018 itibarıyla Avrupa'ya giden yol kapatıldığı için 8.000 mülteci adada sıkıştı. Bundan sonra yaşam koşulları kötüleşti ve Avrupa'ya hareket olasılığı azaldı. Moria Mülteci Kampı, bölgedeki mülteci kamplarının en büyüğüdür ve barındırma kapasitesinden iki kat daha fazla insanı barındırmaktadır.14
Orijinal kaynak: midilli (ada). Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
www.etymonline.com the name originally may have meant "wooded" ↩
J.F. Michaud-J.J.F.Poujoulat, İzmir'den İstanbul'a Batı Anadolu 1830, sf.108 ↩
Stephan D. Yada-Mc Neal: Schlachthaus Griechenland. Deutsche, bulgarische und italienische Kriegsverbrechen in Griechenland 1941–1945, Norderstedt, o. J., S. 382. ↩
(subscription) ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page