Foça, Türkiye'nin İzmir il merkezinin yaklaşık kuzeybatısında İzmir’in bir ilçesidir. İlçenin ayrıca Foça'dan uzaklıkta, kıyıda Yeni Foça mahallesi vardır. Bu nedenle Foça'nın kendisine yerel olarak günlük dilde "Eski Foça" denilir. Foça, Phocaea (Yunanca:Φώκαια) antik kentinin bulunduğu yere kurulmuştur.
Foça’nın doğusunda Aliağa, güneyinde Menemen ilçeleri, batısında ve kuzeyinde Ege Denizi vardır. Kent Antik Çağda İyon yerleşimi olarak ortaya çıktığında denizde yaşayan foklardan dolayı Phokaia adını almış, günümüze Foça olarak gelmiştir.
Türk Donanması, iki özel harekat biriminin, Su Altı Savunma (SAS) ve Su Altı Taarruz (SAT) ana üssünü Foça'da sürdürmektedir.
Foça Adaları'nda yaşayan foklardan adını alan Phokaia (Yunanca: Φώκαια, "Phocaea"), Aiollar tarafından MÖ 11. yüzyılda kuruldu. O zamanlarda en önemli İyonya'nın yerleşim yerlerinden biri olan Phokaia'de İyon yerleşimi MÖ 9. yüzyıl da başlamıştır. Tarihte usta denizci olarak bilinen Phokaialılar, ayrıca mühendislikteki gelişmişlikleri ve başarıları ile Ege, Akdeniz ve Karadeniz'de birçok sayıda koloni kurmuşlardır. Foçalıların tarihte bilinen kurmuş olduğu önemli kolonilerden bazıları: Karadeniz'deki Amisos (şimdiki Samsun); Çanakkale Boğazı'ndaki Lampsakos (günümüzde Lapseki); Midilli Adası'nda Methymna (günümüzde Molyvoz); ve Avrupa'daki Elea -günümüzde Velia- (İtalya); Alalia (Korsika); Massalia -günümüzde Marsilya- (Fransa) bunlardan bazılarıdır.
Phokaialılar İyonya'da doğal altın-gümüş alaşımını kullanarak "elektron" sikkeyi tarihte ilk defa bastıranlardan biri olarak bilinir. Elbette bu medeni ilerleme o zamanın birçok uygarlıklarını da etkilemiş ve onları Anadolu'ya çekmiştir.
Phokaia'nın şap madenleri daha önce Bizanslılar tarafından 1267'de Phocaea Lordluğu'nu kuran Cenevizli kardeşler Benedetto ve Manuele Zaccaria'ya verildi.1
Cenevizler, 1275 yılında Bizanslılardan aldıkları kira nedeniyle Osmanlı döneminde bile şehri kontrol ettiler. Phokaia, 1275'te Bizans imparatoru'ndan tımar olarak Cenevizliler tarafından alındı ve esasen bölgenin zengin şap rezervleri nedeniyle Orta Çağ sırasında aktif bir limandı.
1346'da Foça limanı ve hemen yakınındaki Sakız Adası, Cenevizlilere ait bir maona tarafından yönetilmekteydi. Maona, kısa sürede Sakız'da yerleşimci olan Giustiniani ailesine satılmıştı.2 Cenevizliler günümüzdeki Yenifoça'yı ilk kuranlardandır.
Bizans'ın çeyiz yoluyla Cenevizlilere verdiği bir diğer önemli imtiyaz, 1355'te Francesco I Gattilusio ile Bizans imparatoru V. İoannis ‘un kızkardeşi Maria Palaiologina arasındaki evlilik sonucunda Gattilusio ailesi'ne verilen yakındaki Lesbos adasıydı. Gattilusio ailesinin mülkleri sonunda diğerlerinin yanı sıra Imbros, Samothrace, Lemnos ve Thasos adalarını ve Aenos şehrini (Türkiye'deki modern Enez) içerecek şekilde büyüdü.3 Bu konumdan, tekstil üretiminde yararlı olan ve Cenevizliler tarafından kontrol edilen ve karlı ticareti olan şap madenciliği ve pazarlamasıyla yoğun şekilde ilgilendiler.4
Ardından Foça, 11. yüzyılda Çaka Bey tarafından alınarak Çaka Bey'in yönetimine, daha sonra ise Saruhanoğulları Beyliği yönetimine geçti.
1455'te ise Osmanlı Padişahı II. Mehmed, İstanbul'un fethin sonra Foça'yı alarak Osmanlı topraklarına kattı.
Bu gibi medeniyetlere ve topluluklara merkez oluşturduğudan Foça önemli bir arkeolojik merkez haline geldi. 1953 yılında başlayıp ve günümüze kadar aralıksız devam eden kazılarda Helenistik dönemden kalma tiyatro, Athena Tapınağı ve Kutsal Alanı, Liman Kutsal Alanı (Kibele'ye ait olduğu düşünülmekte) ile Pers Anıt Mezarı (Foça'nın 7 km doğusundaki "Taş Ev" olarak bilinen) ortaya çıkarıldı. Pers Anıtı bölgeyi MÖ 492 yılında istila eden Ahamenid-Pers Ordusu komutanları için bir anıt olarak yapılmış daha sonra mezar, ağıl, gözetleme noktası, mola yeri gibi amaçlar için kullanılmıştır. Anıt; Anadolu'da bulunan ender Pers yapılarındandır.
İzmir'in kuzeyinde yer alan Foça'nın doğusunda Aliağa, güneyinde Menemen ilçeleri, batısında ve kuzeyinde Ege Denizi vardır.
İlçenin yüzölçümü 251 km<sup>2</sup>'dir.5 Foça Adaları ilçeye bağlıdır.
Foça, Türk Riviera'sı olarak bilinen Mersin, Antalya'dan başlayıp İzmir'e kadar uzanan bölgenin içindedir. Bu yüzden turistler için mavi tur ve diğer gezilerin durağıdır. Foça'nın denizi çok berrak ve temizdir ve halka açık plajı vardır. Foça pek çok dalış noktası ile İzmir ilindeki gözde dalış sporu duraklarındandır.
İzmir'de doğal kalmış ilçelerdendir.
Foça'da yılın büyük bölümünde poyraz estiğinden temiz bir havası vardır.
Eski Foça, Büyükdeniz adlı büyük bir koy ve bu büyük koyda Orta Çağ kalesinin de bulunduğu Küçükdeniz adlı daha küçük bir koy olmak üzere iki koy boyunca uzanır.
Flora ve faunanın değeri ve özellikle Foça ile Yenifoça arasındaki küçük koy ve koyların güzelliği nedeniyle ilçenin birçok bölgesi sıkı çevre koruması altındadır. Bu nedenle ilçeyi tanımanın mantıklı bir yolu, ilçe merkezinden düzenli olarak düzenlenen tekne turları olacaktır. Koruma önlemleri nedeniyle ilçenin birçok yerinde yeni inşaatlara izin verilmemekte ve Foça, esas olarak eski evlerden oluşan kendine has özelliğini korumaya çalışmaktadır.
Ağustos 2015'ten beri ilçeye yaz sezonunda İZDENİZ vapurları sefer düzenlemektedir.6
Foça'da 280 tekne kapasiteli marina inşaat projesinin ihalesi yakın zamanda başlamış olup, tamamlanmasının ardından ilçenin daha aktif uluslararası turizme açılması beklenmektedir.
Foça, sayıları giderek azalan akdeniz fokunun yaşam alanlarından biridir. Akdeniz fokları kentte her yıl yaz aylarında düzenlenen festivallerin de önemli bir sembolüdür.
Foça'da soylarını tükenmekten korumak amacıyla devletin ve üniversitelerin araştırma merkezleri mevcuttur. Avlanılması kesinlikle yasak olan fokun balıkçılar tarafından da çok defa korunduğu bilinmektedir.
Foça, nesli tehlikede deniz memelisi türü Akdeniz foku'nun korunması için Türkiye'de kurulmuş üç deniz koruma alanından biridir.7
1893 yılında nüfusun çoğunluğunu Osmanlı tebaası dışındaki yabancılar oluşturmaktaydı.
Foça'da çok uzun zamandan beridir yapılan festivaller son yıllarda ayrı bir boyut alarak uluslararası düzeye taşınmıştır. 2004 yılından günümüze kadar yapılan festivaller artık Uluslararası Foça Festivali olarak bilinir. Genelde üç gün devam eden festivaller birçok ünlüyü ve ziyaretçileri Foça'ya getirmektedir.
Foça çeşitli dönemlerden pek çok tarihi ve turistik gezi yerlerine sahiptir. Taş evleri mevcuttur. Sadece yaz değil kışında gelen turist sayısı da fazladır.
Osmanlı döneminden kalma 1455 tarihli Fatih Sultan Mehmet'in yaptırdığı ve Kanuni Sultan Süleyman'ın tekrar inşa ettirdiği Fatih Camii ve Foça Kayalar Camii bunlar arasındadır.
Homeros'un bahsettiği Siren Kayalıkları Foça'da yer almaktadır. Ona göre oradan gecen denizciler için bu kayalıklar birçok rivayetlere konu olmuştur çünkü Foça kıyıları irili ufaklı birçok adanın serpilmiş görüntüsüne sahiptir.
Belediye başkanları
| Belediye başkanları, partileri ve aldıkları oy oranları |
|---|
| Yıllar |
| 2019 |
| 2014 |
| 2009 |
| 2004 |
| 1999 |
| 1994 |
| 1989 |
| 1984 |
| 1977 |
Foça'da devletin ve hayırsever vatandaşların katkıları ile kurulan 4 tane ilköğretim okulu, Anadolu Lisesi, Lise, Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri ile Okuma-yazma orani %95 uzerindedir.
Foça'da İlçe merkezinde bir adet devlet hastanesi bulunmakta olup kış aylarında belli branşlarda haftanın belli günlerinde uzman hekim gelmekte, nüfusun çok arttığı yaz döneminde ise 8-10 branştan hekim bulunmaktadır. Hastanenin acil servisi 24 saat hizmet vermekte ve gerektiğinde ağır hastalık geçirenler İzmir merkezdeki hastanelere ambulans ile sevk edilmektedirler. Ayrıca Yenifoça, Gerenköy, Ilıpınar ve Bağarası'nda aile sağlığı merkezleri ve yine Yenifoça'da 112 acil istasyonu ile Menemen Devlet Hastanesi'nin semt polikliniği bulunmaktadır.
Günümüz Foça'sı yabancı kitlesel turizmden korunmuştur ve onun yerine İzmir sakinleri için popüler bir hafta sonu ve tatil yeridir. Bunun temel nedeni, Türk Donanması'nın bölgede konuşlanmış olmasıdır. Yeni limana doğrudan bitişik koy, böylece şehrin kıyı boyunca genişlemesini büyük ölçüde engeller.
Foça'nın kendisinde son yirmi yılda tatil evleri, bazı misafir evleri ve iki otel inşa edilmiş olmasına rağmen asıl hava korunmuştur.
Pitoresk limanda birbiri ardına balık restoran'ları vardır. Burası, büyük şehrin koşuşturmacasından kaçmak isteyen İzmir yerlilerinin hafta sonları buluştuğu yerdir. Tipik izleyici kitlesi üst Türk orta sınıfından oluşu: öğretmenler, sanatçılar, müzisyenler, mühendisler burada buluşur.
Daha uzun tatil yapanlar, yaklaşık 20 km kuzeyde, manzara açısından o kadar muhteşem olmayan ancak yerli ve yabancı turistler için yeterli sayıda otel ve tatil köyü sunan Yenifoça'yı tercih eder.
Foça, Homer'in Odyssey'de zaten tanımladığı Siren kayalıklarıyla (adalarıyla) da tanınır. Ancak bugün, Akdeniz'deki son keşiş foku bazılarına ev sahipliği yapmalarıyla daha iyi bilinir. Bu nedenle Siren Adaları ancak uzaktan izlenebilir. Buralar ıssızdır ve yerel halk tarafından, adaların doğal su kaynakları olmadığı için çok çorak bitki örtüsü ve sabah çiyiyle sıvı olarak beslenebilen az sayıda keçiyi serbest bırakmak için kullanılır.
Ayşem Kiliç-Ünlü: Heritage, Economy and Development of Historic Towns after the “Tourism Explosion”: Foça in Western Turkey. In: Elena Korka (Hrsg.): The Protection of Archaeological Heritage in Times of Economic Crisis. Cambridge Scholars Publishing, 2015, ISBN 978-1-4438-7411-3, S. 330–354.
George Ewart Bean: Kleinasien, Band 1: Die ägäische Türkei von Pergamon bis Didyma. 5. Auflage. Kohlhammer, Stuttgart u. a. 1987, ISBN 3-17-009678-8, S. 117–125.
Ernst Langlotz: Die kulturelle und künstlerische Hellenisierung der Küsten des Mittelmeers durch die Stadt Phokaia (= Arbeitsgemeinschaft für Forschung des Landes Nordrhein-Westfalen. Geisteswissenschaften. H. 130, ). Westdeutscher Verlag, Köln u. a. 1966.
Vera Hell: Istanbul, Ankara und die antiken Stätten an der Westküste der Türkei. Hopfer, Tübingen 1959, .
Michael Neumann-Adrian, Christoph K. Neumann: Türkei, Westküste. Gräfe und Unzer, München 1997, ISBN 3-7742-0345-8.
Ömer Özyiğit: Phokaia I: Phokaia kazıları tarihi ile Foça yarımadasını çeviren kent duvarları ve restorasyonu (Phokaia Kazı ve Araştırmaları). Ege Yayınları, Istanbul 2017, ISBN 978-605-9680-44-8
Zeki Arikan: Phokaia II: Tarihsel Süreç İçinde Foça. Şap Ticaretinden Tuz Ticaretine. 9. yüzyıldan 19. yüzyılın sonuna kadar (Phokaia Kazı ve Araştırmaları). Ege Yayınları, Istanbul 2017, ISBN 978-605-9680-41-7
Ömer Özyiğit: Phokaia III: Arkaik Dönem Athena Tapınağı (Phokaia Kazı ve Araştırmaları). Ege Yayınları, Istanbul 2020, ISBN 978-605-7673-38-1
Dosya:Foca1.jpg|Eski Foça, eski şehir üzerinden Siren Adaları'na bakış Dosya:Foça pictures 10.jpg|Foça Manzarası Dosya:Foca02.jpg|Foça Limanı Dosya:Foca03.jpg|Foça çarşısı
Orijinal kaynak: foça. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
"Latins and Greeks in the Eastern Mediterranean after 1204" by Benjamin Arbel, Bernard Hamilton and David Jacoby. Published by Routledge, August 1, 1989. (.) (.) Page 161. ↩
Vito Antonio Vitale, Maona , Enciclopedia Italiana, vol. 22, Roma, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1934. (İtalyanca) ↩
Page 188. ↩
Page 239. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page