kaynak (coğrafya) ne demek?
Kaynak veya pınar, veya yeraltı
toplanan suların altında ve bazen sanki büyük bir
oluşturmak istercesine yüzeye çıktıkları bu
kaynaklara da su çıkan adı verilir. Yeraltı sularının yüzeye çıktığı
alanlara kaynak denir. Göze, bulak, pınar, eşme, menba kelimeleri kaynak
yerine farklı bölgelerde kullanılmaktadır. Kaynak topoğrafya yüzeyinin
yeraltı su yatağını kestiği nokta veya çizgi boyunca oluşur.
Kaynaklar yeryüzüne farklı güçlerde çıkarlar. Bazıları bir çeşme suyu
kadar, bazıları tek kaynaktan bir dere oluşturacak kadar güçlü, bazıları
da yamaçta bir nemlilik, ıslaklık yapacak derecede süzülerek çıkarlar.
Başlıca kaynak türleri
- a. Vadi kaynağı: Vadilerin yeraltı sularının yüzeyinden daha
derinlere kadar kazındığı durumlarda oluşur. Sular yukarıdan gelir.
Vadi yamaçında oluşurlar, yamaç kaynağı da denilir.
- b. Fay kaynakları: Fay hatlarından yeryüzüne çıkarlar.
Geçirimli ve suyla doygun bir tabakanın kırık alanının karşısında
geçirimsiz tabaka varsa faydan yukarı çıkmaya zorlanır. Beslenme
bölgesine göre fay kaynakları çoğunlukla sürekli ve bol sulu
kaynaklardır.
- c. Tabaka kaynağı: Üstte geçirimli tabaka, altta geçirimsiz
tabaka bulunur, eğim yönleri aynıdır. Yeraltı suyu eğim
doğrultusunda akışa geçer, kaynak olarak yeryüzüne çıkar. Suyu
yukarıdan gelen kaynakların çoğu böyledir.
- d. Karstik kaynaklar: Karstik alanlarda çıkan kaynaklardır.
Voklüz kaynakları bir kaynaktan bir dere oluşturacak güçteki
kaynaklardır. İsmi Fransa'daki
kentindeki kaynaktan alınmıştır. Türkiye'de bu tür kaynaklara yerel
olarak büngüldek, karpuzatan gibi adlar verilir. Suları gür, soğuk
ve kireçlidir. Sürekli karstik kaynakların yanında birde aralıklı
çıkan sifonlu kaynaklar vardır.
- e. : Yanardağ alanlarında püskürerek
çıkan, sıcak su kaynaklarıdır. İzlanda, Yeni Zelanda, Japonya,
ABD'de bulunur.
- f. : Suyun kendi basınçıyla
yüzeye yükseldiği sulardır. Genellikle geçirimsiz iki tabaka
arasındaki akifer oluşum sebebidir.
Özelliklerine göre kaynak türleri
Süreklilik
- a. Aralıklarla çıkan kaynaklar: Fazla yağışın olduğu zamanlarda
bolca çıkarken, kurak zamanda cılızlaşır ve kururlar.
- b. Dönemli kaynaklar: Yeraltı su seviyesinin durumuna göre
güçlenir veya zayıflarlar.
- c. Sürekli kaynaklar: Hiç kurumadan sürekli suyun geldiği
kaynaklar.
İçeriklerine göre kaynaklar
Derinlerden gelen kaynak suları yolları boyunca madenleri ve mineralleri
eriterek bünyelerine alırlar. Bu sular pek nadir kimyasal açıdan arı
olurlar. İçeriğinde erimiş madde oranı düşük olan sulara tatlı sular
denilir. Diğerleri içindeki erimiş maddelere göre isimlendirilir.
- a. Tuzlu sular: İçerisinde erimiş tuzların fazlaca olduğu
sulardır.
- b. Kireçli sular: Kaynak sularında en bol bulunan madde
kalsiyum karbonattır. Kireçtaşının bulunduğu alanlarda oluşan
karstik kaynaklarda bolca bulunur. Kireç miktarı suyun
sertliği/yumuşaklığını belirler.
- c. : İçeriğinde bolca
erimiş maden ve mineral olan sulardır. CO<sub>2</sub>'nin çokça
bulunduğu asit sulara ekşi su denilir. Alkalin sularda bolca
Na<sub>2</sub>, Co<sub>3</sub> ve CaCo<sub>3</sub> bulunan maden
sularıdır.Ayrıca, kükürtlü sular, çelikli sular, acı sular,
acı-tuzlu sular vardır. Bu kaynaklar çıktıkları alanda renkli
tortular bırakır. travertenlerini
oluşturan kaynak bu kaynaklara örnektir.
Sıcaklıklarına göre kaynaklar
- a. Soğuk kaynaklar: Çıkış sıcaklığı bulunduğu enleme uyan veya
daha az olan kaynaklar.
- b. Sıcak kaynaklar: Bulunduğu enlemin yıllık ortalama
sıcaklığından daha sıcak kaynaklardır. Ilıca ve
gibi.
- c. Sıcaklığı yıl boyunca değişmeyen kaynaklar; genellikle yerin
derinliklerinden gelir. Yeryüzündeki mevsimlik sıcaklık
değişimlerinden etkilenmez.
- d. Sıcaklığı mevsimlere göre değişen kaynaklar; suları yüzeye
yakın alanlardan gelir.
Deniz değirmeni, bazı karstik bölge kıyılarında ender de olsa deniz
suyunun, karanın derinliklerine doğru aktığı görülür. Bir değirmeni
döndürecek kadar suyun aktığı bu alanlara deniz suyunu yutan yer,
deniz değirmeni denilir. Karadaki yeraltı suyunun deniz seviyesinden
aşağıda olduğu durumlarda oluşmaktadır.
Galeri
<table>
<tr>
<td>
</td>
<td>
</td>
<td>
</td>
</tr>
</table>
Kaynakça
Orijinal kaynak: kaynak (coğrafya). Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler