Göktürkçe, Göktürk Türkçesi, Köktürk Türkçesi veya Köktürkçe, Türkçenin bilinen ve yazılı metinleri ele geçirilebilen en eski dönemine verilen isimdir. Eski Türkçe adlı dönemin ilk kısmını oluşturur. Devamında Eski Uygur dönemi yaşanmıştır.
Göktürkçe'de en çok karıştırılan şey "Türk" yazısı ile "Türük" yazısıdır
Göktürkçe, 552-744 yılları arasında Moğolistan'da yaşayan Göktürkler'in (Tukyular) yazdığı alfabedir. Göktürkçe yazılı belgeler 2. Göktürk Devleti döneminden kaldığından Göktürkçe kağanlığın resmî alfabesi hâlinde olmuştur. Kısacası, bu dönem, Göktürk Kağanlığı’nın hüküm sürdüğü dönemin sonuna kadar süren evreyi kapsar. Göktürkçenin en dikkat çeken özellikleri, kelime başlarındaki /t/ ve /k/ seslerinin henüz ötümlüleşmemiş; kelime içindeki /d/ sesinin ise sızıcılaşmamış olmasıdır.12 Bu dönemde Türkçedeki asli uzunlukların belirtileri hâlâ gözlemlenebilir durumdadır.3
Eski Türkçenin bu alt döneminin söz varlığı, bilim dünyasınca bulunan eserlerden tespit edilmiştir. Tespit edilen metinlerin söz varlığının neredeyse tamamına yakını Türkçe kökenli sözleri içerir.4 Bunun yanında kullanılan birkaç söz Soğdca, Çince gibi köken dillerine dayanır.
Göktürkçe denilen dönem, Orhun alfabesi ile kayda alınmıştır. Bu alfabede 38 harf vardır. Bunlardan dördü ünlü, otuz dördü de ünsüzdür. Beş tane de harf bileşiği vardır: lt, ny, nç, nt, ng. Orhun alfabesinin kökeni konusunda değişik görüşler ileri sunulmuştur. Kimi Türkolog ve dil bilimciler bu alfabenin Run harflerinden ya da Asur, Likya, Hitit alfabelerinden türetildiği görüşünü savunmuşlardır. Bazı diğer bilim adamları da Türk damgalarından doğduğu görüşünü benimsemişlerdir.5 Göktürk Yazıtları'ndaki harfleri çözmeyi başaran bilim insanı, Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen'dir.
<table> <caption>Göktürk (Orhun) Alfabesi</caption> <thead> <tr class="header"> <th style="text-align: center;"><p>Kullanım</p></th> <th style="text-align: center;"><p>Tamgalar</p></th> <th style="text-align: center;"><p><a href="Latin" title="wikilink">Latin</a> harf çevirisi (transliterasyon) ve <a href="IPA" title="wikilink">IPA</a> <a href="çevriyazı" title="wikilink">çevriyazısı</a> (transkripsiyon)</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"><p>Ünlüler</p></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>A,E</p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>I,İ</p></td> <td style="text-align: center;"><p>, , </p></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>O,U</p></td> <td style="text-align: center;"><p>, , </p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>Ö,Ü</p></td> <td style="text-align: center;"><p>, , </p></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"><p>Ünsüzler</p></td> <td style="text-align: center;"><p>Ünlü Uyumu</p></td> <td style="text-align: center;"><p> (¹) — Kalın, (²) — İnce ünlüler ile</p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>D¹ (ad)</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>G¹ (ag)</p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>L¹ (al)</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>N¹ (an)</p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>R¹ (ar)</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>S¹ (as)</p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>T¹ (at)</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>Y¹ (ay)</p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"><p>Sadece (¹) — /q/ Sadece (²) — /k/</p></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"><p> Tüm ünlüler ile</p></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>-Ç</p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>-M</p></td> <td style="text-align: center;"></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>-P</p></td> <td style="text-align: center;"></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>-Ş</p></td> <td style="text-align: center;"></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>-Z</p></td> <td style="text-align: center;"></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>-NG (eñ)</p></td> <td style="text-align: center;"></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"><p>Birleşik Sesler</p></td> <td style="text-align: center;"><p>+ Ünlü</p></td> <td style="text-align: center;"></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>IK, KI, K</p></td> <td style="text-align: center;"><p>, , </p></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>OK, KO, UK, KU, K</p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"><p>+ Ünsüz</p></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>-NÇ</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>-NY</p></td> <td style="text-align: center;"></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>-LT</p></td> <td style="text-align: center;"><p>, </p></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>-NT</p></td> <td style="text-align: center;"><p>, </p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: center;"><p>Sözcük ayırma imi</p></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"><p>yok</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: center;"><p>(-) — Sadece sözcük sonunda</p></td> <td style="text-align: center;"></td> <td style="text-align: center;"></td> </tr> </tbody> </table>Göktürk (Orhun) Alfabesi
Göktürkçede harfler birbirlerine bitişik yazılmamışlardır; kelimeler, aralarına üst üste iki nokta (:) konularak ayrılmıştır. Sözcük başında ve içinde de ünlüler yazılmamıştır. Buna karşılık sözcük sonundaki ünlüler daima belirtilmiştir.
| Göktürkçe | Türkiye Türkçesi | Tuva Türkçesi | Kazak Türkçesi | Kaşkay Türkçesi | Kırımçak Türkçesi | Özbekçe | Azerbaycan Türkçesi |
| Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir |
| Eki | İki | İyi | Eki | İki | Eki | Ikki | İki |
| Üç | Üç | Üş | Üş | Üç | Üç | Uch | Üç |
| Tört | Dört | Dört | Tört | Dört | Dort | To'rt | Dört |
| Beş | Beş | Beş | Bes | Beş | Beş | Besh | Beş |
| Altı | Altı | Aldı | Altı | Altı | Altı | Olti | Altı |
| Yeti | Yedi | Çedi | Jeti | Yedi | Yedi | Yetti | Yeddi |
| Sekiz | Sekiz | Ses | Segiz | Sekiz | Sekiz | Sakkiz | Sâkkiz |
| Tokuz | Dokuz | Tos | Toğız | Dokuz | Tokuz | To'qqiz | Doqquz |
| On | On | On | On | On | On | O'n | On |
| Göktürk Türkçesi |
|---|
| Üze teŋri basmasar, asra yer telinmeser, Türk bodun iliŋin törüŋin kim artatı udaçı erdi?6 |
| Türkiye Türkçesi |
| Üstten gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini töreni kim bozabilecek idi?7 |
| Tuva Türkçesi |
| Üstten deer basbas bolza, aldından çer dejilbes bolza, Türk çonnarı, çurttun hooyluzun kım üreer?8 |
Orijinal kaynak: göktürkçe. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Orhun Türkçesi {{!}} Göktürk Dönemi Türk Dili | erişimtarihi = 13 Ocak 2021 | tarih = 3 Ocak 2021 | dil = Türkçe | çalışma = Simit Çay Edebiyat Etkinlikleri | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20210120155400/https://simitcay.com/2021/01/03/gokturkce/ |arşivtarihi= 20 Ocak 2021 | ölüurl = hayır }} ↩
Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi, Doğu Yüzü, Boğaziçi Yayınları, s. 16. ↩
Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi, Doğu Yüzü, Boğaziçi Yayınları, s. 17. ↩
Yavuz TANYERİ, Göktürk Yazısı ve Orhun Türkçesi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2011, s. 134. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page