Lamiaceae, Labiatae veya Türkçe adıyla Ballıbabagiller, 236 cins ve 7,280 tür ile temsil edilen, dünya çapında özellikle ılıman kuşakta yayılış gösteren bir bitki familyasıdır.
Genellikle ot, nadiren ağaç ve çalı formunda bulunan bitkilerdir. Familya bitkilerinin en belirgin özellikleri; dört köşeli bir gövdeye, sap boyunca uzanan halkasal (vertisillat) yaprak dizilişine ve uçucu yağlara sahip olmalarıdır. Familya bitkileri; uçucu yağlarından ötürü kozmetik ürünlerin bileşiminde yer almakta, çeşitli yiyecek ve içeceklerin hazırlanmasında kullanılmaktadır. Mercanköşk, yarpuz, nane, kekik, ada çayı, lavanta, biberiye, fesleğen, melisa, reyhan, ballıbaba bitkileri bu familyada yer almaktadır.1
Familyanın diğer yaygın ismi ve alternatif ismi olan Labiatae (Jussieu), taç yapraklarının şeklinden dolayı verilmiştir. Latince labia (dudak) kelimesinden gelmektedir.
Familyanın yaygın ismi olan Lamiaceae (Martynov) ise çiçek şekline atıfta bulunan Latince lamium (açık ağız) kelimesinden gelmektedir.
Üstün bir yumurtalığa sahip olan çiçekler, genellikle jinomik tarzda sahte septum oluşumu ile derinlemesine dört lobludur. Gövde sıklıkla dört köşeli ya da nadiren daha çok yaşlı kısımlarda yuvarlağımsı, dikten yerde yatık uçta yükselen, bazen gövdeden çoğalıcı uzun veya ince uzun toprak altı yapıdadır. Tüy örtüsü genellikle salgılı veya salgısız, sıkça uzun veya daha seyrek kısa tüylü, çoğunlukla çok hücreli-tek sıralı, basit, dallanmış, üçlü şekilde ya da yıldızsı, bazen 13 saplı uçlu, uzun baş hücreli olup kısa saplılar hemen hemen yok gibidir. Labiatae yıllık veya çok yıllık otsu bitkiler veya çalılardır, genellikle yoğun glandüler ve aromatiktir. Yapraklar zıt veya kıvrıktır ve basit veya nadiren pinnat bileşiktir; stipüller yoktur. Kaliks synsepalous, tipik olarak 5-merous, bazen 2-dudaklıdır ve genellikle 5-15 göze çarpan kaburgaya sahiptir. Corolla semptomatiktir ve tipik olarak bir üst dudak oluşturan 2 lob ve bir alt dudak oluşturan 3 lob ile bilabiattır. Androecium, ya 4 didinamous organlarından ya da loblar ile dönüşümlü olarak corolla tüpüne ya da perijen bölgeye bitişik iki organdan oluşur. Gynoecium, 2 halıdan oluşan tek bir bileşik yumurtalıktan, tek bir jinekolojik tarzdan oluşur ve her biri tek bir bazal-aksil ovüle sahip 4 görünür lokal (yumurtalık duvarına izinsiz giriş) ile derin 4 loblu üstün yumurtalık. Stamenler ve yumurtalık arasında genellikle hipogeniöz, genellikle asimetrik bir nektarfeus disk bulunur. Meyve, nadiren etli ve sert olabilen dört adet 1 tohumlu fıstıktan oluşur. Glandüler olmayan veya giyim kıllarının yanı sıra Labiatae bitkilerinin yaprakları ve diğer hava kısımları çok sayıda glandüler trikom taşır. Bu salgı yapılarının iki ana türü Labiatae'de meydana gelir: glandüler kıllar (kişi başı kıllar) ve glandüler ölçekler (peltat kılları). Eski tip, sap uzunluğu ve kafa şeklinde çok değişkendir, ancak ikincisi, tek veya çift hücreli bir ayak, tek veya çift hücreli bir sap ve (en fazla) 18 hücreli bir kafadan oluşan az çok stabildir.2
Çiçekler iki evcikli ve zigomorfiktir. Çiçek durumu temelde braktelerin ve üst yaprakların koltuklarında talkım şeklinde doğar ve yalancı çiçek durumu halkaları (vertisillasterler) oluşturacak şekilde daralmıştır. Vertisillasterler başak, baş, salkım veya talkım çiçek durumları şeklinde de olabilir. Çiçekler erselik veya ginodioyik bitkilerde erkek-verimsiz (işlev bakımından dişi). brakteler yapraklardan bariz farklı şekilde veya onlara benzer (çiçek yaprakları olarak adlandırılabilecekleri zaman) brakteoller var veya yok. Çanak genellikle 5 loplu olup üstte 3 dişli ve altta 2 dişli parçalıdır.3
Lamiaceae'nin Verbenaceae'den evrimleştiği yaygın olarak kabul görmüştür. Söz konusu iki familyada zigomorf çiçekler, karşılıklı yapraklar ve bikarpelli ginekeum gibi çoğu karakterler yönünden birbirinden ayrılmaktadır. Lamiaceae, Verbenaceae familyasından ginekeum ve meyve yapısından ayırt edilir. Çoğu Verbenaceae, terminal uçlu bölünmemiş bir ovaryuma sahipken Lamiaceae ise dört loblu bir ovaryuma sahiptir. Lamiaceae familyası değişik botanikçilerce polen morfolojilerine göre farklı alt kategorilere ayrılmışlardır. Erdtman familyayı polen (üç ve altı kolpuslu) morfolojilerine göre Lamioideae ve Nepetoideae olmak üzere iki alt familyaya ayırmıştır.
Dekussat dizilişli yaprakların vevertisillastrum durumda çiçeklerin olması, kaliks ve korollanın bilabiat, stilusun ginobazik ve meyvenin 4 nuksa ayrılması ile diğer familyalardan kolaylıkla ayırt edilmesini sağlamaktadır. Başı 8 hücreli pul şeklindeki salgı tüyleri bu familya için karakteristiktir. Cinsler ise stamen sayısı, korolla şekli ve rengi, stamenlerin korollanın üst dudağına göre uzunluğu, tüy durumu, kaliks boyu, nutlet yapısı ve tek veya çok yıllık oluşuna göre ayrılır. Lamiaceae türlerinin büyük çoğunluğunun çiçekleri hermafrodittir. Ancak, Nepeta, Ziziphora ve Mentha cins taksonlarının hemen hemen yarısında erkek organlar körelmiş ve steril hale gelmiştir. Böylece çiçekler tamamıyla dişi fonksiyonludur.
Lamiaceae familyası, içerdiği birçok bitkinin tıbbi ve aromatik karakterde olması ile dikkat çekmektedir. Familyadaki bazı bitkiler, özellikle bitkileri örten değişik çeşitte salgı tüylerinden kaynaklanan uçucu yağların güzel kokuları nedeniyle süs bitkisi olarak kullanılmak üzere kültüre alınmaktadır. Familyaya ait Marrubium cinsinin bazı türleri tıbbi öneme sahip olması sebebiyle dünyada çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Ayrıca bazı türlerin nektar içermesi arıcılıkta da bu familyaya olan ilgiyi arttırmıştır.
İlaçlarda var olan selüloz, pektin, şeker gibi bazı maddeler yanında çoğunluğunu uçucu yağların oluşturduğu esanslar da bulunmakta ve bu maddelerin önemli bir farmakolojik etkiye sahip oldukları bilinmektedir. Bitkilerden veya bitkisel droglardan elde edilen esansiyel yağlar olarak da bilinen uçucu yağlar hücre zarından kolaylıkla geçebilir, deriden ve akciğerlerden kolaylıkla emilirler. Uçucu yağlar oda sıcaklığında sıvı, bazen donabilen uçucu, kuvvetli kokulu ve yağımsı karışımlar halinde olurlar. Metabolizmada asetat birimlerinden oluşan uçucu yağlar bakterilere, mantarlara hatta bir hücrelilerden protistalara karşı oldukça aktiftirler. Bitkilerin yaprak, gövde, çiçek, meyve, rizom, reçine ve odun gibi kısımlarında bulunan uçucu yağların, hücreler arası iletişim, hormon gibi birçok görevi bulunmaktadır. Lamiaceae (Labiatae) uçucu yağ bileşenlerince zengin familyaların arasında başta gelirler. Çay bitkileri ve baharat olarak da kullanılan Lamiaceae familyası ticareti yapılan bitki türleri arasında birinci sıradadır. Ayrıca, Lamiaceae florası bakımından önemli bir gen merkezi olan ülkemiz alternatif tıpta da önemli bir merkez olarak kabul görmektedir. Söz konusu familyaya ait olan türlerin yüksek biyolojik ve farmakolojik aktiviteleri yıllardır tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bitkilerin içeriğindeki temel yağlar bu bitkilere fitoterapik özellik kazandırmaktadır.
Acanthomintha
Achyrospermum
Acinos
Acrocephalus
Acrotome
Acrymia
Aeollanthus
Agastache
Mayasıl otu (Ajuga)
Ajugoides
Alajja
Alvesia
Amethystea
Anisochilus
Anisomeles
Antonina
Asterohyptis
Ballota
Basilicum
Becium
Benguellia
Blephilia
Bostrychanthera
Bovonia
Brazoria
Bystropogon
Calamintha
Capitanopsis
Capitanya
Caryopteris
Catoferia
Cedronella
Ceratanthus
Chamaesphacos
Chaunostoma
Chelonopsis
Cleonia
Clinopodium
Colebrookia
Coleus*
Collinsonia
Colquhounia
Comanthosphace
Conradina
Craniotome
Cuminia
Cunila
Cyclotrichium
Cymaria
Dauphinea
Dicerandra
Dorystaechas
Dracocephalum
Drepanocaryum
Eichlerago
Elsholtzia
Endostemon
Englerastrum
Eremostachys
Eriope
Eriiophyton
Eriopidion
Eriothymus
Erythrochlamys
Eurysolen
Fuerstia
Galeopsis
Geniosporum
Glechoma
Glechon
Gomphostemma
Gontscharovia
Hanceola
Haplostachys
Haumaniastrum
Hedeoma
Hemiandra
Hemigenia
Hemizygia
Hesperozygis
Heterolamium
Hoehnea
Holocheila
Holostylon
Horminum
Hoslundia
Hymenocrater
Hypenia
Hypogomphia
Hyptidendron
Hyptis
Hyssopus
Isodictyophorus
Isodon
Isoleucas
Keiskea
Kinostemon
Kudrjaschevia
Kurzamra
Lagochilus
Lagopsis
Lallemantia
Lamiastrum
Lamiophlomis
Ballıbaba (Lamium)
Lavanta (Lavandula)
Leocus
Leonotis
Leonurus
Lepechinia
Leucas
Leucosceptrum
Limniboza
Lophanthus
Loxocalyx
Lycopus
Macbridea
Marmoritis
Marrubium
Marsypianthes
Meehania
Melissa
Melittis
Nane (Mentha)
Meriandra
Mesona
Metastachydium
Microcorys
Micromeria
Microtoena
Minthostachys
Moluccella
Monarda
Monardella
Mosla
Neoeplingia
Neohyptis
Nepeta
Neustruevia
Nosema
Notochaete
Fesleğen (Ocimum)
Octomeron
Ombrocharis
Origanum
Orthosiphon
Otostegia
Panzerina
Paraeremostachys
Paralamium
Paraphlomis
Peltodon
Pentapleura
Perilla
Perovskia
Perrierastrum
Phlomis
Phlomoides
Phyllostegia
Physostegia
Piloblephis
Pitardia
Platostoma
Plectranthus
Pogogyne
Pogostemon
Poliomintha
Prasium
Prostanthera
Prunella "wikilink")
Pseuderemostachys
Puntia
Pycnanthemum
Pycnostachys
Renschia
Rhabdocaulon
Raphidion
Rhododon
Rosmarinus (Biberiye)
Rostrinucula
Roylea
Rubiteucris
Sabaudia
Saccocalyx
Salazaria
Ada çayı (Salvia)
Satureja
Schizonepeta
Scutellaria
Dağ çayı (Sideritis)
Siphocranion
Skapanthus
Solenostemon
Stachyopsis
Stachys
Stenogyne
Sulaimania
Suzukia
Symphostemon
Synandra
Syncolostemon
Tetradenia
Kısamahmut (Teucrium)
Thorncroftia
Thuspeinanta
Thymbra
Kekik (Thymus)
Tinnea
Trichostema
Vitex
Warnockia
Wenchengia
Westringia
Wiedemannia
Wrixonia
Zataria
Zhumeria
Ziziphora
•https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/lamiaceae
•http://pza.sanbi.org/lamiaceae
•http://www.biodicon.com/ - Biological Diversity and Conservation 3/3 (2010) 31-45
resim:Lamium purpureum.JPG|Eflatun çiçekli ballıbaba (Lamium purpureum) resim:Mint leaves.jpg|Nane - Mentha spp. resim:Cleordendron formicarum0.jpg|Cleordendron formicarum
Orijinal kaynak: ballıbabagiller. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Definition, Characteristics, & Facts {{!}} Britannica | erişimtarihi = 8 Temmuz 2021 | tarih = 6 Temmuz 2021 | yayıncı = Encyclopediæ Britannica | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150703014651/https://www.britannica.com/plant/Lamiaceae | arşivtarihi = 3 Temmuz 2015}} ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page