felaket ne demek?

Felaket

Felaket, toplumun işleyişinde büyük aksamalara neden olan, yaygın insani, maddi, ekonomik veya çevresel kayıplara yol açan, yerel kaynaklarla başa çıkılamayan olaylardır. Bir olayın felaket olarak nitelendirilmesi için belirli bir eşiğin aşılması gerekir; bu eşik, olayın şiddeti, etkilenen nüfusun kırılganlığı ve müdahale kapasitesi gibi faktörlere bağlıdır. Felaketler, doğal kaynaklı olabileceği gibi insan kaynaklı da olabilir.

İçindekiler

1. Tanımlar ve Kavramlar

Felaket, genellikle beklenmedik ve yıkıcı bir olay olarak tanımlanır. Felaketin temel özellikleri şunlardır:

Büyük Ölçekli Etki: Çok sayıda insanı etkilemesi, geniş alanlarda hasara yol açması.
Ani Başlangıç: Çoğu zaman beklenmedik bir şekilde ortaya çıkması.
Yüksek Kayıplar: Can kaybı, yaralanma, maddi hasar gibi yüksek kayıplara neden olması.
Başa Çıkma Zorluğu: Yerel kaynakların yetersiz kalması, dış yardıma ihtiyaç duyulması.

Afet kelimesi de sıklıkla felaketle eş anlamlı olarak kullanılır, ancak bazı durumlarda "afet" terimi, felaketin kendisinden ziyade, felakete yol açan olayı ifade etmek için kullanılabilir. Örneğin, bir deprem bir afettir, ancak depremin neden olduğu yıkım bir felakettir.

Kriz ise, bir toplumun veya sistemin istikrarını tehdit eden, acil müdahale gerektiren bir durumu ifade eder. Bir felaket, bir krize yol açabilir, ancak her kriz bir felaket değildir.

2. Felaket Türleri

Felaketler, nedenlerine göre iki ana kategoriye ayrılabilir: Doğal Felaketler ve İnsan Kaynaklı Felaketler.

Doğal Felaketler

Doğal Felaketler, doğal süreçler sonucu meydana gelen olaylardır. Başlıca doğal felaketler şunlardır:

Deprem: Yer kabuğundaki ani hareketler sonucu oluşan sismik olaylar.
Tsunami: Okyanus veya deniz tabanında meydana gelen deprem, volkan patlaması veya heyelan gibi olaylar sonucu oluşan dev dalgalar.
Hortum: Atmosferdeki basınç farklılıkları nedeniyle oluşan, yüksek hızlı dönen rüzgarlar.
Sel: Aşırı yağış, nehirlerin taşması veya buzulların erimesi sonucu oluşan su baskınları.
Kuraklık: Uzun süreli yetersiz yağış nedeniyle oluşan su kıtlığı.
Volkanik Patlama: Yer altındaki magma'nın yeryüzüne çıkması sonucu oluşan patlamalar.
Heyelan: Toprak veya kaya kütlelerinin eğimli yüzeylerden aşağı doğru hareket etmesi.
Orman Yangını: Kontrolsüz bir şekilde yayılan ve ormanlık alanlarda büyük hasara yol açan yangınlar.
Fırtına: Yüksek hızlı rüzgarların eşlik ettiği, genellikle şiddetli yağış veya kar yağışı ile birlikte görülen hava olayları.
Sıcak Hava Dalgası: Normalin üzerinde seyreden aşırı sıcaklıkların uzun süreli devam etmesi.
Soğuk Hava Dalgası: Normalin altında seyreden aşırı soğuk hava koşullarının uzun süreli devam etmesi.

İnsan Kaynaklı Felaketler

İnsan Kaynaklı Felaketler, insan eylemleri veya ihmalleri sonucu meydana gelen olaylardır. Başlıca insan kaynaklı felaketler şunlardır:

Endüstriyel Kaza: Fabrikalar, madenler veya diğer endüstriyel tesislerde meydana gelen patlama, yangın veya kimyasal sızıntı gibi olaylar.
Nükleer Kaza: Nükleer santrallerde veya diğer nükleer tesislerde meydana gelen radyasyon sızıntısı gibi olaylar.
Ulaşım Kazası: Hava, deniz, kara veya demiryolu taşımacılığında meydana gelen kazalar.
Terör Saldırısı: Siyasi veya ideolojik amaçlarla sivillere yönelik şiddet eylemleri.
Savaş: Ülkeler veya gruplar arasındaki silahlı çatışmalar.
Çevresel Kirlilik: Hava, su veya toprakta zararlı maddelerin birikmesi sonucu oluşan kirlilik.
Büyük Yangınlar: Yerleşim yerlerinde veya endüstriyel tesislerde meydana gelen büyük çaplı yangınlar.
Kitlesel Göç: Savaş, kıtlık, doğal felaket veya siyasi baskı gibi nedenlerle büyük grupların yer değiştirmesi.

3. Felaketlerin Nedenleri

Felaketlerin nedenleri karmaşık ve çok faktörlü olabilir. Doğal felaketlerin temel nedeni doğal süreçlerdir, ancak insan eylemleri bu süreçlerin etkisini artırabilir. İnsan kaynaklı felaketlerin temel nedeni ise insan hatası, ihmal veya kasıtlı eylemlerdir.

İklim Değişikliği: Sera gazı emisyonlarının artması sonucu oluşan küresel ısınma, aşırı hava olaylarının sıklığını ve şiddetini artırabilir.
Plansız Kentleşme: Riskli bölgelerde (örneğin, fay hatları üzerinde veya sel ovalarında) yapılaşma, felaketlerin etkisini artırabilir.
Çevre Tahribatı: Ormanların yok edilmesi, sulak alanların kurutulması veya toprak erozyonu, felaketlerin etkisini artırabilir.
Yoksulluk: Yoksul topluluklar, felaketlere karşı daha savunmasızdır ve felaketlerden daha fazla etkilenirler.
Yetersiz Altyapı: Güçsüz yapılar, yetersiz ulaşım sistemleri veya su ve kanalizasyon sistemlerindeki eksiklikler, felaketlerin etkisini artırabilir.
Risk Algısının Düşüklüğü: Felaketlere karşı yeterli hazırlık yapılmaması veya önlem alınmaması, felaketlerin etkisini artırabilir.
Hükümet Politikaları: Felaket riskini azaltmaya yönelik politikaların eksikliği veya yetersiz uygulanması, felaketlerin etkisini artırabilir.

4. Felaketlerin Etkileri

Felaketlerin etkileri çok yönlü ve uzun süreli olabilir. Etkiler, insani, ekonomik ve çevresel boyutlarda görülebilir.

İnsani Etkiler

Can Kaybı: Felaketlerde en önemli ve geri döndürülemez kayıp, insan hayatının kaybedilmesidir.
Yaralanma ve Sakatlık: Felaketlerde çok sayıda insan yaralanabilir veya sakat kalabilir.
Evsizlik: Evlerin yıkılması veya kullanılamaz hale gelmesi sonucu insanlar evsiz kalabilirler.
Göç: Felaketlerden etkilenen insanlar, güvenli bölgelere göç etmek zorunda kalabilirler.
Psikolojik Travma: Felaketler, insanlarda derin psikolojik travmalara yol açabilir. Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
Hastalıklar: Temiz su ve hijyen koşullarının bozulması sonucu salgın hastalıklar ortaya çıkabilir.

Ekonomik Etkiler

Maddi Hasar: Binalar, altyapı, araçlar ve diğer maddi varlıklar zarar görebilir veya yok olabilir.
Üretim Kaybı: Fabrikalar, tarım arazileri ve diğer üretim alanları zarar görebilir, bu da üretimde düşüşe neden olabilir.
İşsizlik: İşyerlerinin zarar görmesi veya kapanması sonucu insanlar işsiz kalabilirler.
Turizm Kaybı: Felaketlerden etkilenen bölgelerde turizm faaliyetleri durabilir veya azalabilir.
Yüksek Onarım ve İyileştirme Maliyetleri: Felaket sonrası onarım ve iyileştirme çalışmaları büyük maliyetlere yol açabilir.

Çevresel Etkiler

Çevre Kirliliği: Fabrikalardan veya depolardan sızan kimyasallar, atık sular veya enkaz, çevre kirliliğine neden olabilir.
Orman ve Bitki Örtüsü Kaybı: Orman yangınları veya seller, orman ve bitki örtüsünde büyük kayıplara yol açabilir.
Su Kaynaklarının Kirlenmesi: Felaketler sonucu su kaynakları kirlenebilir ve kullanılamaz hale gelebilir.
Toprak Erozyonu: Seller veya heyelanlar, toprak erozyonunu artırabilir.
Biyoçeşitlilik Kaybı: Felaketler, bitki ve hayvan türlerinin yok olmasına veya habitatlarının zarar görmesine neden olabilir.

5. Felaket Yönetimi

Felaket Yönetimi, felaketlerin etkilerini azaltmak, felaketlere hazırlanmak, felaketlere müdahale etmek ve felaket sonrası iyileştirme çalışmalarını yürütmek için yapılan planlama, organizasyon, koordinasyon ve uygulama faaliyetlerini kapsar. Felaket yönetimi, dört temel aşamadan oluşur:

Risk Azaltma

Risk Azaltma, felaket riskini azaltmak için yapılan uzun vadeli planlama ve uygulamaları içerir. Risk azaltma faaliyetleri şunları kapsar:

Risk Değerlendirmesi: Felaket risklerini belirlemek ve değerlendirmek.
Arazi Kullanım Planlaması: Riskli bölgelerde yapılaşmayı engellemek veya sınırlamak.
Yapısal Önlemler: Binaların depreme veya sele dayanıklı hale getirilmesi gibi fiziksel önlemler.
Yasal Düzenlemeler: Güvenli yapı standartları, çevre koruma yasaları gibi yasal düzenlemeler.
Eğitim ve Farkındalık Artırma: Halkı felaket riskleri konusunda bilinçlendirmek ve hazırlıklı olmalarını sağlamak.

Hazırlık

Hazırlık, felaket öncesinde yapılan planlama ve hazırlık çalışmalarını içerir. Hazırlık faaliyetleri şunları kapsar:

Erken Uyarı Sistemleri: Felaketlerin yaklaşmakta olduğunu önceden haber veren sistemler.
Acil Durum Planları: Felaket anında yapılacakları ve kimin ne yapacağını belirleyen planlar.
Eğitim ve Tatbikatlar: Halkı ve ilgili kurumları felaketlere karşı eğitmek ve tatbikatlar yapmak.
Lojistik Hazırlık: Acil yardım malzemeleri (yiyecek, su, ilaç, battaniye vb.) depolamak ve dağıtımını planlamak.
İletişim Sistemleri: Felaket anında iletişim kurmayı sağlayacak sistemler kurmak.

Müdahale

Müdahale, felaket anında yapılan acil yardım çalışmalarını içerir. Müdahale faaliyetleri şunları kapsar:

Arama ve Kurtarma: Enkaz altında kalan veya kaybolan insanları aramak ve kurtarmak.
İlk Yardım: Yaralılara acil tıbbi müdahalede bulunmak.
Tahliye: İnsanları tehlikeli bölgelerden güvenli bölgelere taşımak.
Barınma: Evsiz kalan insanlara geçici barınma imkanı sağlamak.
Yiyecek ve Su Temini: Felaketzedelere yiyecek ve su sağlamak.
Güvenlik: Hırsızlık, yağma ve diğer suçları önlemek için güvenlik önlemleri almak.

İyileştirme

İyileştirme, felaket sonrası uzun vadeli yeniden yapılanma ve iyileştirme çalışmalarını içerir. İyileştirme faaliyetleri şunları kapsar:

Enkaz Kaldırma: Yıkılan binaların enkazını kaldırmak.
Konut İnşaatı: Evsiz kalan insanlar için yeni konutlar inşa etmek.
Altyapı Onarımı: Yollar, köprüler, su ve elektrik hatları gibi altyapıyı onarmak.
Ekonomik Canlandırma: İşyerlerini yeniden açmak, yeni iş imkanları yaratmak ve ekonomik faaliyetleri canlandırmak.
Psikososyal Destek: Felaketzedelere psikolojik ve sosyal destek sağlamak.

6. Felaketlerin Önlenmesi

Felaketlerin tamamen önlenmesi mümkün olmasa da, risk azaltma ve hazırlık çalışmalarıyla felaketlerin etkileri önemli ölçüde azaltılabilir. Felaketlerin önlenmesine yönelik stratejiler şunları içerir:

İklim Değişikliğiyle Mücadele: Sera gazı emisyonlarını azaltmak ve iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamak.
Sürdürülebilir Kentleşme: Riskli bölgelerde yapılaşmayı engellemek, güvenli yapı standartları uygulamak ve altyapıyı güçlendirmek.
Çevre Koruma: Ormanları korumak, sulak alanları restore etmek ve toprak erozyonunu önlemek.
Eğitim ve Farkındalık Artırma: Halkı felaket riskleri konusunda bilinçlendirmek ve hazırlıklı olmalarını sağlamak.
Uluslararası İşbirliği: Felaket riskini azaltma ve felaket yönetimi konusunda uluslararası işbirliğini geliştirmek.

7. Felaketlerle İlgili Uluslararası Kuruluşlar

Felaket yönetimi konusunda faaliyet gösteren birçok uluslararası kuruluş bulunmaktadır. Başlıca kuruluşlar şunlardır:

Birleşmiş Milletler (BM): BM İnsani İşler Koordinasyon Ofisi (OCHA) ve BM Kalkınma Programı (UNDP) gibi kuruluşlar aracılığıyla felaket yönetimi çalışmalarına katkıda bulunur.
Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu (IFRC): Felaketzedelere yardım sağlamak ve felaket riskini azaltmak için faaliyet gösterir.
Dünya Bankası: Felaket riskini azaltma ve felaket sonrası iyileştirme projelerine finansman sağlar.
Avrupa Birliği (AB): AB Sivil Koruma Mekanizması aracılığıyla felaketlere müdahale ve iyileştirme çalışmalarına destek verir.

8. Türkiye'de Felaketler

Türkiye, coğrafi konumu nedeniyle deprem, sel, heyelan ve orman yangını gibi doğal felaketlere sıkça maruz kalmaktadır. Türkiye'de meydana gelen önemli felaketler şunlardır:

1939 Erzincan Depremi: Türkiye tarihindeki en büyük depremlerden biri olup, büyük can ve mal kaybına yol açmıştır.
1999 Gölcük Depremi: Marmara Bölgesi'nde büyük yıkıma neden olmuş ve binlerce insanın hayatını kaybetmesine yol açmıştır.
2011 Van Depremi: Van ve çevresinde büyük hasara yol açmış ve çok sayıda insanın ölümüne neden olmuştur.
2020 Elazığ Depremi: Elazığ ve Malatya'da hissedilmiş ve can kayıplarına neden olmuştur.
2023 Kahramanmaraş Depremleri: Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en büyük felaketlerinden birisi olup 11 ilde büyük yıkıma yol açmıştır ve 50.000'den fazla insanın can kaybına sebep olmuştur.