birleşmiş milletler ne demek?

Birleşmiş Milletler (BM), 24 Ekim 1945'te kurulmuş; dünya barışını, güvenliğini korumak ve uluslararasında ekonomik, toplumsal ve kültürel bir iş birliği oluşturmak için kurulan uluslararası bir örgüttür. Birleşmiş Milletler kendini "adalet ve güvenliği, ekonomik kalkınma ve sosyal eşitliği uluslararasında tüm ülkelere sağlamayı amaç edinmiş küresel bir kuruluş" olarak tanımlamaktadır. Uluslararası ilişkilerde kuvvet kullanılmasını evrensel düzeyde yasaklayan ilk antlaşma 26 Haziran 1945'te 50 ülke tarafından imzalanan Birleşmiş Milletler Antlaşması'dır.

Örgütün, kurulduğu yıllarda 51 olan üye sayısı şu an itibarıyla üyeliği kaldırılan Vatikan ve değiştirilen Çin son katılan üye Güney Sudan dahil 193'e ulaşmıştır. Örgütün yönetimi New York'ta bulunan genel merkezinden yürütülür ve üye ülkelerle her yıl düzenli olarak yapılan toplantılar yine bu genel merkezde gerçekleştirilir.

Örgüt yapısal olarak idari bölümlere ayrılmıştır; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Yönetim Konseyi, Genel Sekreterlik ve Uluslararası Adalet Divanı. Örgütün en göz önündeki mercii Genel Sekreterdir.

Birleşmiş Milletler fikri ilk olarak, II. Dünya Savaşı'nın bitiminde savaşın galibi ülkeler tarafından, ülkeler arasındaki anlaşmazlığı ortadan kaldırarak ileride meydana gelebilecek ve kendi güvenliklerini tehdit edebilecek bir savaşın önüne geçebilmek amacıyla ortaya atılmıştır. Örgüt yapısının hâlen bu amacı koruduğunu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin varlığı ve çalışmalarıyla ortaya koymuştur. Güvenlik Konseyi on beş ülkeden oluşmakta olup, bu üyelerden beşi daimi üye statüsündedir ve mutlak veto yetkisine sahiptir. Bu ülkeler ABD, Rusya, Çin, Birleşik Krallık ve Fransa'dır. Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup, daimi üyelerden herhangi birisinin aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

Kuruluşu

Birleşmiş Milletler (United Nations) tabiri ilk olarak Franklin D. Roosevelt tarafından II. Dünya Savaşı sırasında müttefik ülkeler için kullanılmıştır.

İlk resmî kullanımı ise 1 Ocak 1942 yılında Birleşmiş Milletler'in beyannamesinde ve Atlantik Bildirisi'ndedir. Bu tarihten sonra müttefik devletleri kendilerini "United Nations Fighting Forces" olarak adlandırmışlardır. Birleşmiş Milletler fikri 1943 yılında Moskova, Tahran ve Kahire'de müttefiklerin toplantıları sırasında çıkmış olup Fransa, Çin, Birleşik Krallık, ABD, SSCB'nin temsilciliğiyle oluşmuştur.

25 Nisan 1945'te 50 ülkenin temsilcileri, San Francisco Konferansı'nda bir araya gelerek 111 maddeden oluşan Antlaşma'ya son şeklini verdiler. Antlaşma, 25 Haziran 1945'te oy birliği ile kabul edildi ve ertesi gün imzalandı. 24 Ekim 1945'te Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinin yanı sıra imza sahibi öteki devletlerin çoğunluğunun da onaylamasıyla Antlaşma yürürlüğe girdi ve Birleşmiş Milletler kuruldu.

Örgüt yapısı

Genel Kurul

Genel Kurul, üye devletlerden oluşur. Her üyenin Genel Kuruldaki temsilcileri 5 kişiden çok olamaz. Genel Kurul'un görevleri şunlardır:

Silahsızlanma ve silah denetimi konusunda önerilerde bulunmak.
Barış ve güvenliği etkileyecek görüşmeler yapmak, her konuda önerilerde bulunmak.
Ülkeler arasındaki iyi ilişkileri bozucu sorunların, barışçıl yollarla çözümü için önerilerde bulunmak.

Güvenlik Konseyi

Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Konseyin 5 daimi üyesi olan ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve Rusya'nın veto hakkı bulunmaktadır. 10 geçici üye ise iki yıllık bir süreç için seçilirler ve geçici üyelerden 5'i her yıl yenilenir. Geçici üyelik 1 Ocak'ta başlar ve takip eden yılın 31 Aralığında sona erer. Seçimlerinde coğrafi denge esas alınır. 15 üyesi olan Konsey'in görevleri şunlardır:

Birleşmiş Milletler'in amaç ve ilkelerine uygun biçimde barış ve güvenliği korumak.
Uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek her türlü çekişmeli durumu soruşturmak.
Uluslararasında çekişmeli konularda anlaşma koşullarını önermek.
Silahlanmayı denetleyecek planlar hazırlamak.
Barışa karşı bir tehlike veya saldırı olup olmadığını araştırarak, izlenecek yolu önermek.
Saldırganlara karşı askeri birlikler kurularak önlemler almak.

Güvenlik Konseyi'nin karar alma süreci

Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup daimi üyelerden birisi aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

Konsey'e bağlı başlıca kuruluşlar

Birleşmiş Milletler'e bağlı kuruluşlar

<table> <thead> <tr class="header"> <th>No</th> <th>Kısaltılmışı</th> <th>Bayrak</th> <th>Kuruluş</th> <th>Merkez</th> <th>Başkan</th> <th>Kurulduğu Yıl</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td>1</td> <td><a href="FAO" title="wikilink">FAO</a></td> <td></td> <td><a href="Gıda_ve_Tarım_Örgütü" title="wikilink">Gıda ve Tarım Örgütü</a></td> <td><a href="Roma" title="wikilink">Roma</a>, <a href="İtalya" title="wikilink">İtalya</a></td> <td><a href="Qu_Dongyu" title="wikilink">Qu Dongyu</a></td> <td>1945</td> </tr> <tr class="even"> <td>2</td> <td><a href="IAEA" title="wikilink">IAEA</a></td> <td></td> <td><a href="Uluslararası_Atom_Enerjisi_Kurumu" title="wikilink">Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu</a></td> <td><a href="Viyana" title="wikilink">Viyana</a>, <a href="Avusturya" title="wikilink">Avusturya</a></td> <td><a href="Rafael_Grossi" title="wikilink">Rafael Grossi</a></td> <td>1957</td> </tr> <tr class="odd"> <td>3</td> <td><a href="ICAO" title="wikilink">ICAO</a></td> <td></td> <td><a href="Uluslararası_Sivil_Havacılık_Örgütü" title="wikilink">Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü</a></td> <td><a href="Montreal" title="wikilink">Montreal</a>, <a href="Kanada" title="wikilink">Kanada</a></td> <td><a href="Fang_Liu" title="wikilink">Fang Liu</a></td> <td>1947</td> </tr> <tr class="even"> <td>4</td> <td><a href="IFAD" title="wikilink">IFAD</a></td> <td></td> <td><a href="Uluslararası_Tarımsal_Kalkınma_Fonu" title="wikilink">Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu</a></td> <td><a href="Roma" title="wikilink">Roma</a>, <a href="İtalya" title="wikilink">İtalya</a></td> <td><a href="Gilbert_Houngbo" title="wikilink">Gilbert Houngbo</a></td> <td>1977</td> </tr> <tr class="odd"> <td>5</td> <td><a href="ILO" title="wikilink">ILO</a></td> <td></td> <td><a href="Uluslararası_Çalışma_Örgütü" title="wikilink">Uluslararası Çalışma Örgütü</a></td> <td><a href="Cenevre" title="wikilink">Cenevre</a>, <a href="İsviçre" title="wikilink">İsviçre</a></td> <td><a href="Guy_Ryder" title="wikilink">Guy Ryder</a></td> <td>1919</td> </tr> <tr class="even"> <td>6</td> <td><a href="IMO" title="wikilink">IMO</a></td> <td></td> <td><a href="Uluslararası_Denizcilik_Örgütü" title="wikilink">Uluslararası Denizcilik Örgütü</a></td> <td><a href="Londra" title="wikilink">Londra</a>, <a href="Birleşik_Krallık" title="wikilink">Birleşik Krallık</a></td> <td><a href="Kitack_Lim" title="wikilink">Kitack Lim</a></td> <td>1948</td> </tr> <tr class="odd"> <td>7</td> <td><a href="Uluslararası_Para_Fonu" title="wikilink">IMF</a></td> <td></td> <td><a href="Uluslararası_Para_Fonu" title="wikilink">Uluslararası Para Fonu</a></td> <td><a href="Washington,_DC" title="wikilink">Washington</a>, <a href="Amerika_Birleşik_Devletleri" title="wikilink">ABD</a></td> <td><a href="Kristalina_Georgieva" title="wikilink">Kristalina Georgieva</a></td> <td>1945</td> </tr> <tr class="even"> <td>8</td> <td><a href="Uluslararası_Telekomünikasyon_Birliği" title="wikilink">ITU</a></td> <td></td> <td><a href="Uluslararası_Telekomünikasyon_Birliği" title="wikilink">Uluslararası Telekomünikasyon Birliği</a></td> <td><a href="Cenevre" title="wikilink">Cenevre</a>, <a href="İsviçre" title="wikilink">İsviçre</a></td> <td><a href="Houlin_Zhao" title="wikilink">Houlin Zhao</a></td> <td>1947</td> </tr> <tr class="odd"> <td>9</td> <td><a href="UNESCO" title="wikilink">UNESCO</a></td> <td></td> <td><a href="UNESCO" title="wikilink">Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü</a></td> <td><a href="Paris" title="wikilink">Paris</a>, <a href="Fransa" title="wikilink">Fransa</a></td> <td><a href="Audrey_Azoulay" title="wikilink">Audrey Azoulay</a></td> <td>1946</td> </tr> <tr class="even"> <td>10</td> <td><a href="UNIDO" title="wikilink">UNIDO</a></td> <td></td> <td><a href="Birleşmiş_Milletler_Endüstriyel_Gelişme_Örgütü" title="wikilink">Birleşmiş Milletler Endüstriyel Gelişme Örgütü</a></td> <td><a href="Viyana" title="wikilink">Viyana</a>, <a href="Avusturya" title="wikilink">Avusturya</a></td> <td><a href="Li_Yong" title="wikilink">Li Yong</a></td> <td>1967</td> </tr> <tr class="odd"> <td>11</td> <td><a href="UNWTO" title="wikilink">UNWTO</a></td> <td></td> <td><a href="Dünya_Turizm_Örgütü" title="wikilink">Dünya Turizm Örgütü</a></td> <td><a href="Madrid" title="wikilink">Madrid</a>, <a href="İspanya" title="wikilink">İspanya</a></td> <td><a href="Zurab_Pololikaşvili" title="wikilink">Zurab Pololikaşvili</a></td> <td>1974</td> </tr> <tr class="even"> <td>12</td> <td><a href="UPU" title="wikilink">UPU</a></td> <td></td> <td><a href="Dünya_Posta_Birliği" title="wikilink">Dünya Posta Birliği</a></td> <td><a href="Bern" title="wikilink">Bern</a>, <a href="İsviçre" title="wikilink">İsviçre</a></td> <td><a href="Bişar_Abdirahman_Hüseyin" title="wikilink">Bişar Abdirahman Hüseyin</a></td> <td>1947</td> </tr> <tr class="odd"> <td>13</td> <td><a href="Dünya_Bankası" title="wikilink">WB</a></td> <td></td> <td><a href="Dünya_Bankası" title="wikilink">Dünya Bankası</a></td> <td><a href="Washington,_DC" title="wikilink">Washington</a>, <a href="Amerika_Birleşik_Devletleri" title="wikilink">ABD</a></td> <td><a href="David_Malpass" title="wikilink">David Malpass</a></td> <td>1945</td> </tr> <tr class="even"> <td>14</td> <td><a href="Dünya_Gıda_Programı" title="wikilink">WFP</a></td> <td></td> <td><a href="Dünya_Gıda_Programı" title="wikilink">Dünya Gıda Programı</a></td> <td><a href="Roma" title="wikilink">Roma</a>, <a href="İtalya" title="wikilink">İtalya</a></td> <td><a href="David_Beasley" title="wikilink">David Beasley</a></td> <td>1963</td> </tr> <tr class="odd"> <td>15</td> <td><a href="WHO" title="wikilink">WHO</a></td> <td></td> <td><a href="Dünya_Sağlık_Örgütü" title="wikilink">Dünya Sağlık Örgütü</a></td> <td><a href="Cenevre" title="wikilink">Cenevre</a>, <a href="İsviçre" title="wikilink">İsviçre</a></td> <td><a href="Tedros_Adhanom_Ghebreyesus" title="wikilink">Tedros Adhanom Ghebreyesus</a></td> <td>1948</td> </tr> <tr class="even"> <td>16</td> <td><a href="WIPO" title="wikilink">WIPO</a></td> <td></td> <td><a href="Dünya_Fikrî_Mülkiyet_Örgütü" title="wikilink">Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü</a></td> <td><a href="Cenevre" title="wikilink">Cenevre</a>, <a href="İsviçre" title="wikilink">İsviçre</a></td> <td><a href="Francis_Gurry" title="wikilink">Francis Gurry</a></td> <td>1974</td> </tr> <tr class="odd"> <td>17</td> <td><a href="WMO" title="wikilink">WMO</a></td> <td></td> <td><a href="Dünya_Meteoroloji_Örgütü" title="wikilink">Dünya Meteoroloji Örgütü</a></td> <td><a href="Cenevre" title="wikilink">Cenevre</a>, <a href="İsviçre" title="wikilink">İsviçre</a></td> <td><a href="Gerhard_Adrian" title="wikilink">Gerhard Adrian</a></td> <td>1950</td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> </tbody> </table>

Ekonomik ve Sosyal Konsey

Genel Kurulca seçilen 54 üyeden oluşur. Üyelikleri sona erenler yeniden seçilebilirler. Başlıca görevleri şunlardır:

Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütmek.
Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel konularda raporlar hazırlamak.

54 üyeden oluşan bu konsey, BM’in ekonomik ve sosyal sorunlarla mücadele edebilmesi amacıyla kurulan bir organdır. Ekonomik ve sosyal konsey herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklere etkin bir şekilde saygı göstermesini sağlamak üzere tavsiyelerde bulunabilir. Yetkisine giren konulara ilişkin olarak, genel kurula sunulmak üzere antlaşma tasarıları hazırlayabilir. Ekonomik ve sosyal konsey görevini daha etkin yapabilmek amacıyla kendi gözetimi altında çalışacak komisyon ve komiteler kurmuştur. Bunlar;

İnsan Hakları Komisyonu; 1946 yılında kurulan insan hakları komisyonu, ECOSOC bünyesinde insan hakları normlarının hukuki bir şekle dönüştürülmesiyle ilgili olarak faaliyet gösterir. 43 değişik üye coğrafi bölgelerden eşit temsil esasına göre seçilir. 1967’ye kadar insan hakları ihlalleriyle ilgili olarak şikâyetlere mani olmak için yaptırım gücü veya harekete geçme yetkisi yoktu. 1967’de 1235 sayılı ECOSOC kararıyla komisyon ve onun alt organı olan azınlıkların korunması ve ayrımcılığın önlenmesi alt komisyonu inceleme ve araştırma yetkileriyle donatıldılar. Bu tarihte insan hakları ihlallerine yönelik inceleme ve araştırma yapma yetkisi verilmiştir. 1970'te 1503 sayılı ECOSOC kararı ile komisyona insan hakları ihlallerini soruşturma ve tavsiyelerde bulunma yetkisi verilmiştir. 2006 yılı itibarı ile İnsan Hakları Konseyi bünyesi altında toplanmıştır.
İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (UNHCHR); BM şartının 1, 13 ve 55. maddelerinden görevini alan yüksek komiserlik, BM’in insan hakları programlarının koordinasyonunu sağlamak ve insan haklarına evrensel saygıyı güçlendirmek amacıyla kurulmuştur. Merkezi Cenevre’dedir. New York’ta bir bürosu vardır.

UNİCEF Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu

Uluslararası Adalet Divanı

Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nce seçilirler. Görev süreleri dokuz yıldır. Divanda bir devletten iki yargıç bulunamaz. Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda'nın bir kenti olan Lahey'dedir.

Resmî diller

Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça örgütün resmî dilleridir.

Genel Sekreterlik

<table> <caption>style="padding-top:1em;" |Birleşmiş Milletler Genel Sekreterleri<a href="#fn1" class="footnote-ref" id="fnref1" role="doc-noteref">1</a></caption> <thead> <tr class="header"> <th>Sıra</th> <th>İsim</th> <th>Ülke</th> <th>Göreve Başlama</th> <th>Görevden Ayrılma</th> <th>Not</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td>1</td> <td><a href="Trygve_Lie" title="wikilink">Trygve Lie</a></td> <td></td> <td>2 Şubat 1946</td> <td>10 Kasım 1952</td> <td>İstifa etti.</td> </tr> <tr class="even"> <td>2</td> <td><a href="Dag_Hammarskjöld" title="wikilink">Dag Hammarskjöld</a></td> <td></td> <td>10 Nisan 1953</td> <td>18 Eylül 1961</td> <td>Görevdeyken öldü.</td> </tr> <tr class="odd"> <td>3</td> <td><a href="Sithu_U_Thant" title="wikilink">Sithu U Thant</a></td> <td></td> <td>30 Kasım 1961</td> <td>31 Aralık 1971</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td>4</td> <td><a href="Kurt_Waldheim" title="wikilink">Kurt Waldheim</a></td> <td></td> <td>1 Ocak 1972</td> <td>31 Aralık 1981</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td>5</td> <td><a href="Javier_Pérez_de_Cuéllar" title="wikilink">Javier Pérez de Cuéllar</a></td> <td></td> <td>1 Ocak 1982</td> <td>31 Aralık 1991</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td>6</td> <td><a href="Boutros_Boutros-Ghali" title="wikilink">Boutros Boutros-Ghali</a></td> <td></td> <td>1 Ocak 1992</td> <td>31 Aralık 1996</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td>7</td> <td><a href="Kofi_Annan" title="wikilink">Kofi Annan</a></td> <td></td> <td>1 Ocak 1997</td> <td>31 Aralık 2006</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td>8</td> <td><a href="Ban_Ki-mun" title="wikilink">Ban Ki-mun</a></td> <td></td> <td>1 Ocak 2007</td> <td>31 Aralık 2016</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td>9</td> <td><a href="António_Guterres" title="wikilink">António Guterres</a></td> <td></td> <td>1 Ocak 2017</td> <td>Görevde</td> <td></td> </tr> </tbody> </table> <section class="footnotes footnotes-end-of-document" role="doc-endnotes"> <hr /> <ol> <li id="fn1" role="doc-endnote"><a href="#fnref1" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> </ol> </section>

style="padding-top:1em;" |Birleşmiş Milletler Genel Sekreterleri¹

Genel Sekreterlik, Birleşmiş Milletler'in öbür organlarının çalışmaları için gerekli ortam ve koşulları sağlar. Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar. Genel Sekreterliği 1 Ocak 2017 tarihinden beri Portekizli António Guterres yapmaktadır. Milletlerarası adalet divanı hariç diğer organlar tarafından verilen görevleri yapar.