şenkaya ne demek?

Şenkaya, Erzurum ilinin bir ilçesi ve bu ilçenin merkezidir.

Tarihçe

Şenkaya'nın eski adı Ortuli / Örtülü olarak bilinir. 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Ortuli (اورتولی) olarak geçer.¹ Ancak bu yer adının Osmanlıca yazılışı Ortavuli / Ortauli olarak da okunabilir. Nitekim Erzurum Ansiklopedisi'nde Örtülü Kilisesi'nin adı Ortauli Kilisesi olarak da yazılmıştır.² Ortauli (ორთაული) Gürcüce bir yer adı olup "orta" / "ormta" (ორთა / ორმთა: iki tepe) birleşik kelimeden türemiştir ve "iki tepeli yer" anlamına gelir.³⁴

Bugünkü ilçe ve ilçe merkezi olan Şenkaya, orta çağda Gürcistan'ın bir parçası olan Tao bölgesinin yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu böleyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirdi. Bugünkü Şenkaya kasabasının çekirdeğini oluşturan Ortuli / Ortauli, bir köy olarak 1835 yılında Çıldır Eyaleti’nin Penek sancağına bağlıydı. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi belirleme amacıyla bu tarihte yaptığı nüfus tespitinde köyde 132 hanede 380 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Ortuli köyünün nüfusunun yaklaşık 760 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.⁵

Ortuli köyü, 93 Harbi'nden sonra 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması'yla Osmanlı Devleti tarafıdan Çarlık Rusya'sına bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus tespitine Ortuli (Ортули) olarak kaydettiği köy, Oltu sancağının (okrug) Oltu kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu tarihte köyün nüfusu 469 kişiden oluşuyordu ve 465 kişi "Türk", 4 kişi de "Karapapak" olarak kaydedilmişti.⁶ 1835 tarihli nüfusla kıyaslandığında Ortuli köyünün nüfusunun yaklaşık yarı oranında azaldığı görülmektedir. 1907 yılında köyü görmüş olan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili Ortauli’nin büyük bir köy olduğunu ve nüfusunun Müslümanlaşmış Meshilerden oluştuğunu yazmıştır.⁷

Ortuli, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Erzurum vilayetinde Oltu kazasının Kosor nahiyesine bağlıydı.⁸ 1935 gelen nüfus sayımında köyün adı "Örtülü" olarak kaydedilmiş olan köy aynı idari konuma sahipti. Bu tarihte Örtülü köyünün nüfusu 1.225 kişiden oluşuyordu.⁹ 1946 yılında Şenkaya ilçesi kurulunca, Örtülü köyünün de adı değiştirilip Şenkaya adıyla bu içlenin merkezi haline getirdi. 1950 genel nüfus sayımında Şenkaya ilçesi, merkez nahiye, Bardız nahiyesi ve Kosor nahiyesi olmak üzere üç nahiyeden oluşuyordu. Merkez nahiyeye dokuz köy, Bardız nahiyesine 26 köy ve Kosor nahiyesine 25 köy bağlıydı. Şenkaya ilçesinin toplam nüfusu 28.353 kişiden oluşuyordu. Bu nüfus içinde yer alan 1.784 kişi Şenkaya kasabasında bulunuyordu.¹⁰ 1965 genel nüfus sayımında Şenkaya kasabasının nüfusu 2.416 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 1.301 kişi okuma yazma biliyordu. Nüfusu 36.128 kişiden oluşan Şenkaya ilçesinde ise, 11.173 kişi okuryazardı.¹¹

Hüseyin Köycü'nün katkıları ile 1946 yılında ilçe olmuş ve adı Şenkaya olarak değiştirilmiştir. Hüseyin Köycü Şenkayalılar için büyük bir şans olup şu deyimle anılacaktır: 'Köycü Mustafa Kemal Atatürk'ün Allahu Ekber ve Soğanlı dağlarına düşen gölgesidir'.¹²

Coğrafya

Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu Bölgesi'nin kesiştiği noktadadır. Erzurum il merkezinin 185 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Kuzeyinde Göle, doğusunda Sarıkamış, batısında Oltu ve kuzey batısında Olur ilçeleriyle komşudur. İlçenin belli başlı yükseklikleri; doğusunda Allahuekber Dağları, batısında Kırdağ, güneyinde Çember dağları ve kuzeyinde Ziyaret dağları bulunmaktadır. İlçe merkezi Soğanlı Dağları ve Allahuekber Dağları'nın eteklerinde yer alır. Ormanlık araziler ilçenin kuzey-kuzeydoğu bölümünde daha yoğun olarak görülmektedir. İlçe, oldukça geniş mera ve çayırlık alanlara sahiptir.