Yararcılık, ahlaki eylemin doğruluğunu, sonuçlarının mutluluk veya fayda üretme derecesiyle ölçen etik bir teoridir. Temel ilkesi, "en çok sayıda insan için en büyük mutluluk"tur. Yararcılar, bir eylemin iyi olup olmadığını, o eylemin sonuçlarının genel mutluluğu artırıp artırmadığına bakarak değerlendirirler.
Yararcılığın temel unsurları:
- Sonuç Odaklılık (Consequentialism): Bir eylemin ahlaki değeri, niyetinden ziyade sonuçlarına bağlıdır.
- Fayda İlkesi (Principle of Utility): Eylemler, mutluluğu veya faydayı artırma ve acıyı azaltma eğiliminde oldukları ölçüde doğrudur. Mutluluk, haz ve acıdan uzak durma olarak tanımlanır.
- En Büyük Mutluluk İlkesi (Greatest Happiness Principle): Bir eylem, mümkün olan en çok sayıda insan için en büyük mutluluğu sağlamalıdır.
- Tarafsızlık: Herkesin mutluluğu eşit derecede önemlidir. Kendi mutluluğumuz, başkalarının mutluluğundan daha önemli değildir.
Yararcılığın farklı türleri vardır:
- Eylem Yararcılığı (Act Utilitarianism): Her bir eylemin sonuçlarını ayrı ayrı değerlendirir ve en fazla mutluluğu sağlayacak eylemi seçer.
- Kural Yararcılığı (Rule Utilitarianism): Genel olarak en fazla mutluluğu sağlayacak kuralları belirler ve bu kurallara uyar.
Yararcılığa yönelik eleştiriler:
- Adalet Sorunu: Yararcılık, çoğunluğun mutluluğu için azınlığın haklarını göz ardı edebilir.
- Ölçme Sorunu: Mutluluğu ve faydayı ölçmek zordur.
- Öngörülemezlik Sorunu: Eylemlerin tüm sonuçlarını öngörmek mümkün değildir.
- Aşırı Talepkarlık: Yararcılık, sürekli olarak başkalarının mutluluğunu düşünmeyi gerektirdiği için aşırı talepkar olabilir.
Önemli kavramlar: