Bronz veya tunç, bakırın önemli bir alaşımıdır. Önceleri bakır ve kalaydan meydana gelen bakır alaşımlarına bronz denilmekteydi. Bununla birlikte bronz terimi modern kullanımda bakırın bakır-nikel, bakır-berilyum ve bakır-çinko (pirinç) alaşımı dışındaki bütün alaşımları için kullanılmaktadır. Pirinç bakırın çinkoyla yaptığı alaşımdır. %10 çinko ihtiva eden pirince ticari bronz da denilmektedir.
Bronz bakırdan daha serttir, daha kolay erir ve kalıba daha kolay dökülür. Bazı bronzlar demirden de serttir. Bu tür bronzlar silah namlusu ve makine yataklarının imalinde kullanılır. Alet ve silahlarda demir alaşımlarının daha çok kullanılmakta olması, demirin bakır ve kalaya oranla daha bol bulunmasındandır. Bakırın içinde bazı metallerin çözünebilme sınırları vardır. Mesela berilyum %2, silisyum %5, kalay %15 ve çinko %38 nispetinde çözünebilir. Bir metalin miktarı çözünme sınırının üzerinde olduğu zaman alaşım homojen olmaz. Bunun yanında nikel ve alüminyum gibi sınırsız olarak bakırla karışabilen metaller de vardır.
Silisyum, alüminyum ve kalay bronzda en fazla bulunan elementlerdir. Bu metallerin nispeti arttıkça alaşımın sertlik ve direnci artar; ancak parlaklığı azalır. Bronzda az bir miktarda bulunabilen diğer mühim elementler de mangan, demir, kurşun ve fosfordur. Fosfor bronzu, pompaların, vanaların ve burçların yapımında kullanılır. Bronzun çok kullanıldığı alanlardan biri de metal para imalidir.
Bronz kelimesi Türkçeye Fransızca aynı anlama gelen bronze sözcüğünden alıntıdır.1 Fransızca sözcük İtalyanca aynı anlama gelen bronzo sözcüğünden alıntıdır. İtalyanca sözcüğün nihai kökeni hakkında çeşitli teoriler öne sürülmüştür. Bunlardan biri Bizans Yunancası kökenli βροντησίον (brontēsíon) kelimesidir. Bu kelimenin bronz üretimi ile tanınan Güneydoğu İtalya'da bulunan Brindisi şehrinin Yunanca adı olan Βρεντήσιον (Brentḗsion) sözünden türediği öne sürülmüştür.2 Bu şehrin isminin Yunancadan ziyade Halk Latincesi *aes brundusi(um) vasıtasıyla İtalyancaya girmiş olduğunu öne süren kaynaklar da vardır.34 Diğer teoriye göre Farsça pirinç anlamına gelen برنج (birinc/biranc) veya bakır anlamına gelen پرنگ (piring) İtalyanca sözün nihai kökenini oluşturmaktadır.5 Farsça kelimenin Latinceye brundium şekliyle girmiş olabileceği öne sürülmüştür.6 Daha düşük bir ihtimalle Cermen dilleri kökenli Geç/Halk Latincesi *brunitius kelimesinden türediği düşünülmektedir. Karşılaştırma için İtalyanca aynı kökenden gelen ve kahverengi anlamındaki bruno kelimesi örnek verilmiştir.7
Tunç, Eski Türkçe aynı anlama gelmiş tuç sözcüğünden evrilmiştir. İlk olarak literatürde Kâşgarlı Mahmud'un Dîvânu Lugâti't-Türk eserinde, aş-şabahu'l-aṣfar (sarı bronz) sözcüğünün karşılığı olarak verilmiştir.8
Bronz tarihi bir öneme sahiptir. Bilinen en eski alaşımlardandır. Eldeki tarihi bilgilere göre ilk defa MÖ 3500 yıllarında Orta Doğu'da imal edilmiştir. Ancak yaygın bir şekilde kullanımı MÖ 1000 yıllarında başlar. Bu devirlerde bronz, silah ve alet yapımında (özellikle bıçaklar, makaslar, çekiçler vs.) bunun yanında sanat eserlerinde ve süslemelerde kullanılmıştır.
Orijinal kaynak: tunç. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Berthelot, Journal des Savants, 1888, p. 677 ↩
Pianigiani, Ottorino (1907), “bronzo ”, Vocabolario etimologico della lingua italiana (İtalyanca), Roma: Albrighi & Segati ↩
Coromines, Joan; Pascual, José A. (1983-1991) Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico (İspanyolca), Madrid: Gredos, ↩
Lokotsch, Karl (1927) Etymologisches Wörterbuch der europäischen Wörter orientalischen Ursprungs (Almanca), Heidelberg: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung, § 1657, syf. 132-133 ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page