Sığın,12345 sığın geyiği,6 taçboynuzlu geyik7 ya da mus8 (Alces alces), geyikgiller (Cervidae) familyasının ve karacagiller (Capreolinae) alt familyasının monotipik Alces cinsinden, Kuzey Avrasya ile Kuzey Amerika'da yaşayan, kürek boynuzlu ve boynu sakallı, yarı sucul iri bir geyik türü. Yaşayan geyik türleri içinde en iri olanıdır. Diğer geyik türlerinin aksine yalnızcıl bir hayvandır ve sürü oluşturmazlar. Hantal ve yavaş olsa da ürktüğünde ya da kızdırıldığında şaşırtıcı biçimde hızlı ve saldırgan olabilmeleriyle ünlüdür. Sonbaharda, Eylül ve Ekim aylarındaki çiftleşme döneminde erkekler arasında sık sık kavga çıkar. Gündüzleri beslenen sığınların ana düşmanları kurt, ayı ve insandır.
En fazla sığın barındıran ülkeler içinde ilk sırayı Kanada (500.000 ~ 1.000.000) alır ve onu sırasıyla Rusya (700.000 ?), İsveç (300.000 ~ 400.000 ), Norveç (120.000), Finlandiya (115.000) izler.
19. yüzyıl ortalarına kadar Kafkasya'da oldukça yaygın olan ve Türkiye'de de görülen Alces alces caucasicus (Kafkas sığını) alt türünün popülasyonu bu tarihten sonra aşırı avlanma ve yaşam alanlarının yok olması yüzünden azalmaya başlamış ve nihayet 18109 yılında soyu tamamen tükenmiştir.
Türkçede ala sığın10 adı alageyik (Dama dama) için kullanılır. Türkçe yazılı kaynaklarda yalın olarak sığın adı alageyik1112 anlamında da geçmektedir. Alageyik (Dama dama) Anadolu-İran kökenli olup Orta Asya'da bulunmaz. Türk Dil Kurumunun eski Osmanlıca yazılı kaynaklardan tarama yoluyla toparladığı Tarama Sözlüğünde ṣıġın / sıġın (ya da ṣıġın geyik, ṣıġın geyigi) kelimesi "yabani geyik ve sığır" olarak tanımlanmıştır. XVIII. yüzyıl Osmanlı Coğrafya yazarı Uluslu İbrahim Hamdi Efendinin el yazmasındaki sığın geyiği adı çevirmeni tarafından günümüz Türkçesine Cervus elaphus olarak çevrilmiştir.13 Azericede hem sığın hem de sığır biçimi geçer. Kırım Tatarcasında sığın / сығын kelimesi geyik anlamındadır.
Hasan Eren'in Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (Ankara 1999; sayfa: 363) :
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#dddddd" | sığın 'ala geyik'
~ Türkmence sūğun (geyik), Karakalpakça suwın (geyik), Altayca, Teleütçe sığın, Şorca, Sagayca sīn, Oyratça sūn
<!-- -->Eski çağlardan beri kullanılır. Kâşgarlı Mahmud'a göre, Orta Türkçede (Divânu Lügati't-Türk) sığun olarak geçer. Eski Kıpçakçada da sığın biçimi kullanılır
|}
Türkçede İngilizceden geçen Elk (İng. elk) ile Amerikan İngilizcesinde geçen Mus14 (İng. moose) adları da kullanılır. Fakat Amerikan İngilizcesinde Elk adı Kanada geyiği (Cervus canadensis) için kullanılmaktadır ve bu anlam Türkçe kaynaklara da yansır.
Yanlış ve yetersiz bir adlandırmayla Kanada ren geyiği1516 adı da geçer.
Eski ve Yeni her iki Dünya'da da temsil edilen iki geyik türünden biri sığın, diğeri ise ren geyiğidir. Türkiye ve İran gibi geçmişte iki asır önce daha geniş araziye yayılan sığın popülasyonları yıllar içinde avcılık ve diğer insan aktiviteleri sonucu günümüzde yalnızca Kuzey Yarımkürenin tayga ve ılıman geniş yapraklı ve karışık ormanlarında görülebilmektedir. Günümüz sığın coğrafyası Güneyde 50. paralel ile Kuzeyde 67. paralel arasıdır.17
Kuzey Amerika'nın kuzeyinde, Alaska, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatısında 4 alt tür hâlinde görülür. ABD'nin Alaska eyaletinde ve Kanada'nın Yukon bölgesinin batı kıyılarında dünyanın en büyük geyiği olan ve Alaska geyiği de denilen Alaska sığını (Alces alces gigas), kuzeybatı ABD'de Yellowstone sığını da denilen Shiras sığını (A. a. shirasi), orta ve güneybatı Kanada'da Batı Kanada sığını (A. a. andersoni), güneydoğu Kanada'da Doğu Kanada sığını (A. a. americana) alt türleri yayılım gösterir. En fazla sığın barındıran ülkeler içinde ilk sırayı Kanada (500 000 ~ 1 000 000) alır.
Günümüzde Danimarka hariç İskandinavya'da (Finlandiya, İsveç, Norveç), Estonya ve Rusya'nın kuzey batısında yaygın olan Avrupa sığını (A. a. alces) alt türü Polonya, Litvanya ve Beyaz Rusya hariç Orta ve Batı Avrupa'da daha az olarak, Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve kuzey Ukrayna, Polonya ve Litvanya'da ise kalıntılar hâlinde görülür. Eskiden daha geniş olarak Fransa, Almanya, İsviçre ve Benelüks ülkelerinde de yayılım gösteren bu alt tür 1970'lerden bu yana Bohemya'da da insan eliyle sonradan yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. İskoçya ile İngiltere'de de sonradan insan eliyle yayılması sağlanmaktadır.
Geçmişte daha geniş olarak Rusya'nın doğusundaki ormanlarda ve Çin ile Kore Yarımadası'nda da yayılım gösteren Amur ya da Ussur sığını da denilen Güney Sibirya sığını (A. a. cameloides) alt türü günümüzde yalnızca Rusya'da Doğu Sibirya'da, Amur bölgesinde, Moğolistan'da ve Mançurya'da görülebilmektedir.
Batı, Doğu ve Kuzey Sibirya'da, Yenisey ırmağının doğusunda, Yakutistan'da, Magadan Oblastı ve Habarovsk Krayında da görülen Yakut sığını (A. a. pfizenmayeri)18 ile Doğu Sibirya'da, Kamçatka ve Çukotka yarımadalarında görülen Çukotka ya da Kamçatka sığını (A. a. buturlini)19 adları da verilen alt türlerinin sistematikteki konumu net değildir ve bu iki alt tür Sibirya sığını (A. a. pfizenmayeri) adı altında tek alt türde de toplanır.20
19. yüzyıl başlarına kadar Kafkasya'da (Rusya, Gürcistan, Azerbaycan ve İran) oldukça yaygın olan ve Türkiye'de de görülen Kafkas sığını (Alces alces caucasicus) alt türünün popülasyonu bu tarihten sonra aşırı avlanma ve yaşam alanlarının yok olması yüzünden azalmaya başlamış ve nihayet iki asır önce 1810 21 yılında soyu tamamen tükenmiştir. Kafkasya popülasyonunun bir alt tür olduğu ancak tükendikten bir buçuk asır sonra 1955 yılında N. Werestschagin tarafından tanımlanıp ortaya konulmuştur.
Yeni Zelanda'da 1900 yılında Kanada'dan getirilen sığınları Hokitika bölgesine sokma girişimi başarısız olunca, 1910 yılında Fiordland bölgesine 10 dişi, 4 erkek ve 6 yavru aktarılmıştı. Yeni Zelanda sığınlarının en son kaydı 1952 yılına aittir.22 1972 yılında bir sığın boynuzu bulundu ve 2002 yılında toplanan kıl örneklerinin DNA analizi sonucu sığına ait olduğu anlaşıldı. Otomatik kameralar fotoğraf yakalamada başarısız olsa da kapsamlı arama yapılmış ve yatak noktaları ve boynuz işaretleri görülmüştür.23
Monotipik Alces cinsinin tek türü (Alces alces) ve Avrasya'da 5, Kuzey Amerika'da 4, toplam 9 24 (tanımlanıp adlandırılmış fakat sinonim olabilecek kuşkulular dahil: 17 25) alt türü vardır. Bunlardan Kafkasya'daki alt türünün soyu tükenmiştir.
Buna karşın, 2005 yılında yayımlanan Mammal Species of the World e göre Alces cinsi monotipik olmayıp iki türden (Alces alces ile Alces americanus) ve ikişer alt türden (Alces alces alces, Alces alces caucasicus, Alces americanus americanus, Alces americanus cameloides) oluşur.26
| alt tür | yaşadığı yerler | popülasyon | |
|---|---|---|---|
| Avrupa sığını | Alces alces alces | Finlandiya, İsveç, Norveç, Estonya, Rusya. | 1,3 milyon (İskandinavya: 700.000) 27 |
| Doğu Kanada sığını | Alces alces americana | Doğu Kanada; doğu Ontario, Quebec, Yeni İskoçya, New Brunswick, Prens Edward Adası. Kuzeydoğu ABD; Maine, New Hampshire, Vermont, Massachusetts, Rhode Island, Connecticut, kuzey New York eyaletinde Adirondack dağları yakınlarında. | 250.000 - 330.000 28 |
| Batı Kanada sığını | Alces alces andersoni | Britanya Kolumbiyası'ndan batı Ontario'ya kadar, doğu Yukon, Kuzeybatı Toprakları, güneybatı Nunavut, Michigan (Upper Peninsula), kuzey Wisconsin, kuzey Minnesota, kuzeydoğu kuzey Dakota. | 350.000 - 410.000 (B. Kol: 175.000)29 |
| Kamçatka sığını | Alces alces buturlini | doğu Sibirya, Kamçatka, Çukotka. | veri yok |
| Güney Sibirya sığını | Alces alces cameloides | güney Sibirya, Moğolistan, Amur, kuzey Mançurya. | 11.000 30 |
| Alaska sığını | Alces alces gigas | Alaska ve Kanada'da batı Yukon. | 170.000 - 220.000 (Alaska: 150.000)31 |
| Yakut sığını | Alces alces pfizenmayeri | Yenisey ırmağının batısı, Yakutistan. | 10.000 32 |
| Shiras sığını | Alces alces shirasi | Wyoming, Idaho, Utah, Colorado, Washington, Oregon, Montana ve Kanada'da Britanya Kolumbiyası'nın güneyi. | 25.000 33 |
| † Kafkas sığını | Alces alces caucasicus | Kafkas Dağları. Aşırı avlanma ve yaşam alanlarının yok olması yüzünden soyu tükenmiştir. Önceleri İran, Rusya, Gürcistan, Azerbaycan, ve Türkiye'de yaşıyordu. | Son bireyi 1810 yılında ölmüştür34 |
Ortalama olarak, yetişkin bir sığının omuz yüksekliği 1,8-2,1 m dir.35 Erkekler 380-720 kg, dişiler 270-360 kg ağırlığındadır.36 Sığın alt türleri içinde en büyüğü omuz yüksekliği 2,1 m ve ortalama ağırlığı erkeklerde 634,5 kg ve dişilerde 478 kg olan Alaska alt türüdür (A. a. gigas).37 Erkek sığınlardaki en büyük ölçü kaydı olarak Yukon Nehrinde Eylül 1897 tarihinde tutulan kayıttır ve bu kayda göre omuz yüksekliği 233 cm, ağırlığı ise 820 kg dır.38 Günümüzde bizondan sonra Kuzey Amerika ve Avrupa'nın en büyük ikinci memelisidir. Ömrü ortalama 15-25 yıldır.
Geyikgiller familyasının diğer türlerinde ağaç gibi dendritik dallanma gösteren boynuzlar, tıpkı erkek alageyiklerde (Dama dama) olduğu gibi erkek sığınlarda (Alces alces) da el ayasına benzeyen palmat ("kürek boynuz") biçimlidir.
Genellikle ergin erkeklerde boynuzlar 1,2 m ile 1,5 m arasındadır. Avrupa'daki alt türünün (A. a. alces) boynuz açıklığı 1,35 ve boynuz ağırlığı da 20 kg dır.39 Sığın alt türleri içinde en büyük boynuza sahip olanı boynuz açıklığı 1,8 m olan Alaska'daki alt türüdür (A. a. gigas).40 Alaska sığını gelmiş geçmiş en büyük geyik türü olan fosil İrlanda sığını (Megaloceros giganteus) türüyle aynı omuz yüksekliğine (2,1 m) sahip olsa da ondan boynuz açıklığı (Alces alces gigas: 1,8 m; Megaloceros giganteus: 3.65) ile ayrılır. Yine de Alaska sığını yaşayan en büyük geyik konumundadır. Alaska alt türünde en yüksek boynuz ölçüsü 10-12 yaşlarındaki erkeklerde görülmektedir41
Genç sığının ikinci yaşında çıkan ilk boynuzları çok kısadır. Ertesi yıl her iki yanda da iki uçlu bir çatal boynuz oluşur ve ardından da bunlardan üç boynuz ucu gelişir. Sığınların yaş tespitinde boynuz sayısı ölçü alınmaz.42 Kışın attıkları boynuzların yenisini Nisan-Temmuz aylarında çıkarırlar.43
Uzun, esnek ve sarkık üst dudağı en karakteristik özelliklerinden biridir.44
Çan görünümlü olan ve "çan" (İng. bell) olarak da adlandırılan "sakal" aslında boğazından aşağıya sarkan kıllı deri parçasıdır.45 Her iki cinste de olan sakal 3 ilâ 5 yaşlarında çıkar ve daha sonra 20-25 cm uzunluğuna erişir. Bazı bireylerinde daha uzun olabilmektedir. Yaşlı geyiklerde sakal neredeyse yok olur.46
Kılları sık ve kabadır. En uzun kıllar omuz başlarında bulunur. Kıl uzunluğu genelde 16-18 cm olsa da bazı bireylerde bu değer 24-25 cm'e kadar çıkabilir. Ense kılları omuzdakilerden daha kısadır. Baş ve bacaklardaki kıllar da kısadır.47 Kuyrukları 10 cm uzunluktadır.48
Sığınlar çoğunlukla gündüz beslenen gündüzcül hayvanlardır. Diğer geyik türlerinin aksine yalnızcıl bir hayvandır ve sürü oluşturmazlar. Çiftleşme döneminde çok nadiren bir araya gelip geçici ufak grup oluşturabilirler. Sonbaharda, Eylül ve Ekim aylarındaki çiftleşme döneminde, çok eşli olan erkek sığınların birkaç dişi bulmak için aranırken karşılaşan erkekler arasında sık sık kavga çıkar. Her iki cins de çiftleşmek için birbirlerini ararlar. Erkekler bu dönemde 500 metre uzaktan duyulabilen kalın böğürme sesleri çıkarırlar. Buna karşılık dişilerin çıkardığı sesler daha hafif feryadımsı seslerdir.49
Dişilerde gebelik süresi 8 aydır ve bu sürenin sonunda Mayıs ya da Haziran 50 aylarında 1 (ya da 2) yavru yaparlar.51 Kahverengi görünümlü annelerinin aksine yeni doğan sığın yavruları kızılımsı renktedir. Yavrular annelerinden ancak sonraki yavru doğmadan hemen önce ayrılırlar.
Bataklıklara uyum sağlayan genişlemiş parmaklara sahiptir.52 Diğer geyik türleri gibi otçul bir hayvan olan sığınların besini karacıl ya da sucul değişik bitki ve meyvelerdir. Söğüt, titrek kavak (Avrasya'daki Populus tremula ile Amerika'daki P. tremuloides), akçaağaç ve huş gibi ağaçlarının taze filizleriyle de beslenirler. Karadaki besinleri sodyum açısından fakir olduğu için bu ihtiyacını sudaki lotus ve nilüfer gibi su bitkilerinden sağlar. Kışın ana yollardaki kar ve buzları eritmek üzere dökülen tuzları yalamak için sık sık yolda görülebilirler.53 Su bitkileri kalori açısından fakir olsa da sığınların besinlerinin yaklaşık yarısını oluşturur. Yetişkin sığınlar vücut ağırlıklarını korumak için günde 9,770 kalori almaları gerekir.54 Tipik bir sığın 360 kg ağırlığındadır ve günlük 32 kg besin tüketir.55
Almanya'da Bavyera eyaletinin doğusundaki Orta Avrupa sığınlarının yazlık besinini söğüt (Salix sp), titrek kavak (Populus tremula), adi huş (Betula pendula), barut ağacı (Frangula alnus) oluşturur. Ayrıca sarıçam (Pinus sylvestris) ve Orta Avrupa göknarı (Abies alba) gibi kozalaklı ağaçlarla da beslenen sığınlar, diğer bir kozalaklı ağaç olan ladin (Picea abies) ağacına genelde dokunmazlar. Kışın ise çalılarla ve ağaç kabuklarıyla beslenirler.56
Üst ön dişleri olmayan sığınların yalnızca alt çenede sekiz tane sivri kesici dişleri bulunur. Kaba dili, dudak ve diş etleri odunsu bitkilerin parçalanmasına yardımcı olur. Altı çift küçük azı dişleri ile altı çift azı dişleri yiyeceğin öğütülmesi işini üstlenir.
Sığınların suya girmesinin ana sebebi suda yetişen su bitkilerinden sodyum ihtiyacını karşılamaktır. Ayrıca kutup altı bölgelerde yaz aylarında suya girerek çok yoğun olan Simuliidae familyasından sivri sineklerin bunaltıcı sokuşlarından kurtulmaktır.
Genellikle insanlara karşı saldırgan olmayan sığınlar, ancak kışkırtma veya saldırı anında korkmuş olduklarında saldırganlık gösterirler. Sığınlara saldırı daha çok ayı ve kurtlardan gelir. İnsandan ya da onun köpeğinden ürküp korkan sığınlar saldırganlaşır. Sonbahardaki çiftleşme döneminde salgılanan yüksek düzeydeki hormonlar yüzünden erkek sığınların en saldırgan oldukları dönemdir ve bu dönemde karşılaştıkları insanlara karşı saldırgan tavırları kaçınılmazdır. Yanında yavrusu olan dişi sığınlar da yaklaşan insanlara karşı annelik içgüdüsüyle saldırgan olabilirler. Sığınlar diğer tehlikeli hayvanların aksine yaşadıkları habitat dolayısıyla insanlarla karşılaşma oranları düşüktür ve daha çok yoldan karşıya geçişlerde denk gelinir.57
Günde ortalama 10-15 km yol yürüyen Almanya'nın Bavyera eyaletinin doğusundaki Orta Avrupa sığınlarının çiftleşme mevsimi Eylül sonu ile Ekim başlarındadır ve bu dönemde agresif ve dikkatsiz davranan sığınlar trafik kazası riskini artırır.58
Sığınların evcilleştirilme denemeleri Sovyetler Birliğinde İkinci Dünya Savaşından önceye uzanır. 1949 yılında Peçora-İlıç Doğa Korunağında ilk çiftliğin kurulmasıyla evcilleştirme çalışmaları teknik olarak başlatıldı. 1963 yılından bu yana Kostroma Sığın Çiftliğinde devam edilen bu evcilleştirme çalışmaları sonucu 2003 yılında 33 tane evcilleşmiş sığın kayda geçmiştir. Bugün bu evcil sığınlardan süt elde edilmektedir. Çiftlik ayrıca ziyaretçi turist gruplarını da kendine çeker.59
Sığınların birincil düşmanları olarak Kuzey Amerika'da boz kurt (Canis lupus), boz ayı (Ursus arctos) ve Amerikan kara ayısı (Ursus americanus) görülmektedir.60 Avrasya'daki birincil düşmanları arasında boz kurt ve boz ayıdan başka Sibirya kaplanı (Panthera tigris altaica)6162 da görülür. Bazı bölgelerde kurtların birincil ana besinini yalnızca sığınlar oluşturur. Buna karşılık, Superior Gölündeki Isle Royale adasının boz kurtları ile sığınları arasında kışın yapılan 25 yıllık bir araştırmaya göre 2-8 yaş arasındaki sığınların kurtlarca öldürülmesi çok nadirdir.63
İkincil düşmanları arasında ilk sırayı insan (Homo sapiens) alır. İnsanın ve insan aktivitelerinin etkisi soy tüketicidir. İki asır öncesine kadar Türkiye ve İran dahil bütün Kafkasya'da yaygın olan Alces alces caucasicus (Kafkas sığını) alt türünün yok olmasının ana sebebi insanların aşırı avcılığı ve insan aktiviteleri sonucu habitat bozumudur. Pumanın Kuzey Amerika'da (Güneybatı Kanada ile kuzeybatı ABD) yaşayan alt türü ve günümüzdeki sayıları ancak 50 kadar olan Kuzey Amerika puması (Puma concolor couguar) ikincil doğal düşmanıdır. Kuzey Amerika'nın kuzeybatısında adalar arasında yüzen sığınlar için ikincil düşman olarak görülen katil balina (Orcinus orca) denizden gelen tek düşmandır. Kanada'da ikincil düşman olarak görülen sığın kenesi asalakları arasında en ölümcül olanıdır.
Yüksek popülasyonlu iri geyik olmalarından dolayı İskandinavya'da sığın avı gözdedir.64 Geleneksel sığın avında kullanılan tazı grubundan iki (ya da üç) köpek ırkı da İskandinavya kökenlidir. Bunlardan büyük olanı İsveç sığın tazısı (İsveççe: Jämthund; İngilizce: Swedish Elkhound), küçük olanı da Norveç sığın tazısı (Norveççe: Norsk elghund grå ile Norsk elghund svart; İngilizce: Norwegian Elkhound) adını alır. İsveç sığın tazısının erkekleri 58-63 cm, dişileri ise 53-58 cm boyundadır. Norveç sığın tazısının "Gri" ve "Siyah" olmak üzere iki formu vardır. Gri formunun erkekleri 52, dişileri 49 cm, siyah formunun erkekleri 47, dişileri 44 cm dir.65
Esas olarak evcil sığır (Bos taurus) ve mandalarda görülen ve etmeni Brucella abortus olan bruselloz hastalığı sığınlarda da görülebilmektedir.70 Sığınlarda görülen diğer hastalıklar arasında, "bovine viral diarrhoea/mucosal disease-like syndrome"71, "Moose Wasting Syndrome" (MWS)7273, "Chronic Wasting Disease"74 sayılabilir.
Dosya:Coat of Arms of Miass (Chelyabinsk oblast)
(2002).png|Miass arması
(Çelyabinsk Oblastı)
Dosya:Coat_of_Arms_of_Yoshkar-Ola_(Mariy-El)_(2005).png|
Yoşkar-Ola arması
(Mari El Cumhuriyeti) Dosya:Coat of
Arms of Revda (Murmansk oblast) (1992).png|Revda
arması
(Murmansk Oblastı) Dosya:Coat of Arms
of Monchegorsk (Murmansk
oblast).png|Monçegorsk arması
(Murmansk Oblastı) Dosya:Coat of Arms
of Nizhnie Sergi (Sverdlovsk oblast).png|Nijniye
Sergi arması
(Sverdlovsk Oblastı)
Orijinal kaynak: sığın. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Temel Britannica (15. cilt, sayfa: 174 sığın = mus) ↩
Edouard Pekarski (1942), Yakut dili sözlüğü (TDK Kütüphanesi Sözl/B/90) ↩
Çuvaş Sözlüğü, H. Paasonen (1950) (TDK Kütüphanesi HE:Sözl/313) ↩
Anadolu-Türk Folklorunda Geyik (Deer in Anatolian-Turkish Folklore), Yrd. Doç. Dr. Zekeriya Karadavut ile Ünsal Yılmaz Yeşildal ↩
Prof. Dr. Ali Demirsoy (1992), Yaşamın Temel Kuralları - Omurgalılar/Amniyota (Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler) -Cilt III/Kısım-II, Meteksan A.Ş., Ankara, 1992 (sayfa: 819-821) ↩
Google books : Theodor Haltenorth, Handbuch der Zoologie: Bd. 8, Mammalia. ↩
Sevinç Karol, Zooloji Terimleri Sözlüğü (TDK yayınları, 1963; sığın bk alageyik). Buna karşın, Karol (ve arkadaşlarınca) Zooloji Terimleri Sözlüğü'nün yıllar sonra genişletilmiş versiyonu olan Biyoloji Terimleri Sözlüğü (TDK yayınları, 1998) sığın maddesini kitaba almamıştır. ↩
Büyük Larousse (sığın bk. alageyik) ↩
Uluslu İbrahim Hamdi Efendi , Bartın, Ulus, 1729, Hazırlayan Zafer Çelebi ↩
Arkın Hayvanlar Ansiklopedisi, İstanbul, 1980 ↩
http://mygazete.com/amerikada-yasayan-hayvanlar/memeliler-ab/29957-kanada-ren-geyigi-alces-alces.html ↩
Deer and deer farming – Introduction and impact of deer , Te Ara – Encyclopedia of New Zealand. 1 March 2009. ↩
move NZ moose out of realm of Nessie – 06 October 2005 – Dunedin and Otago News, Sport and Weather from NZ Herald". NZ Herald. 2005-10-06. ↩
Don E. Wilson & DeeAnn M. Reeder (2005), Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed) , Johns Hopkins University Press, 2,142 pp. ↩
Nancy Long / Kurt Savikko (2009-08-07). "Moose: Wildlife Notebook Series – Alaska Department of Fish and Game" ↩
Wood, The Guinness Book of Animal Facts and Feats. Sterling Pub Co Inc (1983), ↩
Wladimir G. Heptner, Andrej A. Nasimowitsch: Der Elch. Westarp-Wissenschaften, Hohenwarsleben 2004 ↩
Albert W. Franzmann (1981), Alces alces , Mammalian species, No. 154, pp. 1-7, 3 figs. ↩
Ruff, Sue (1999). The Smithsonian Book of North American Mammals. Washington: Smithsonian Institution Press ↩
Journey to New England By Patricia Harris, David Lyon – Patricia Harris-David Lyon, 1999, sayfa: 398 ↩
Biology by numbers: an encouragement to quantitative thinking By Richard F. Burton – Cambridge University Press 1998 ↩
What To Do About Aggressive Moose , Division of Wildlife Conservation, Alaska Department of Fish and Game". ↩
Bayerisches Staatsministerium für Landwirtschaft und Forsten (2008), Elchplan für Bayern, Strategien zum Umgang mit wandernden Elchen ↩
www.moosefarm.newmail.ru (официальный сайт Костромской лосефермы) ↩
J. Ward Testa (2004), Population Dynamics and Life History Trade-offs of Moose (Alces alces) in South-Central Alaska , Ecology, Vol. 85, No. 5 (May, 2004), pp. 1439-1452 ↩
Susanne Sylvén (2000), Effects of scale on hunter moose Alces alces observation rate ↩
1 Edward M. Addison, F. J. Johnson and A. Fyvie (1979), Dermacentor albipictus on Moos (Alces alces) in Ontario, Journal of Wildlife Diseases, Vol. 15, pp. 281-284, April 1979 ↩
Jaenson, Thomas G.T. (2011). "Larver av nässtyngfluga i ögat - ovanligt men allvarligt problem. Fall av human oftalmomyiasis från Dalarna och sydöstra Finland redovisas" ↩
Arja Kaitala (et all.), 2009, Deer ked, an ectoparasite of moose in Finland: a brief review of its biology and invasion ↩
Sari Jemiina Wedul, 2011, Moose Parasites in Relation to Supplementary Feeding ↩
M. Hudson (et all.), Brucellosis in Moose (Alces alces). A Serological Survey in an Open Range Cattle Area of North Central British Columbia Recently Infected with Bovine Brucellosis, Can Vet J. 1980 February; 21(2): 47–49. ↩
C. Rehbinder (ett all.), A bovine viral diarrhoea/mucosal disease-like syndrome in moose (Alces alces): investigations on the central nervous system , Vet Rec. 1991 Dec 21-28;129(25-26):552-4. ↩
Emil Broman (et all.) (2002), 'Mass' deaths of moose Alces alces in southern Sweden: population level characterisation, Wildl. Biol. 8: 219-228 ↩
Claes Rehbinder (et all.) (2004), Wasting Syndrome in Swedish Moose (Alces alces L.) - Results from Field Necropsies , Microbial Ecology in Health and Disease 2004; 16: 35/43 ↩
Laurie A. Baeten (et all.) (2007), A Natural Case of Chronic Wasting Disease in a Free-ranging Moose (Alces alces shirasi), Journal of Wildlife Diseases , 43(2), 2007, pp. 309-314 ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page