sümerce ne demek?

Sümerce (𒅴𒂠), Sümerlerin anadili. Güney Mezopotamya'da MÖ 4000 yılında konuşuluyordu. MÖ 2000'li yılların başlarında yerini konuşma dili olarak Akadcaya bıraktı¹ ancak Mezopotamya'da MS 1. yüzyıla kadar kutsal, şölensel, edebî ve bilimsel bir dil olarak kullanılmaya devam etti. Daha sonra ise bu dil 19. yüzyıla kadar unutuldu. Mezopotamya'da konuşulan diğer dillerin aksine Sümercenin izole dillerden olduğu kabul edilir.²³

Kronoloji

Yazılı Sümercenin kronolojisi birçok farklı dönemden oluşur denebilir:

• Arkaik Sümerce - MÖ 3500-2600/2500
• Eski ya da Klasik Sümerce - MÖ 2600/2500 - MÖ 2300/2200
• Neo-Sümerce (Yeni Sümerce) - MÖ 2300/2200 - MÖ 2000
• Geç Dönem Sümercesi - MÖ 2000 - MÖ 1800/1700
• Post-Sümerce - MÖ 1800/1700 - MÖ 100

"Post-Sümerce" terimi, dilin ölmesinden sonra Babilliler ve Asurlular tarafından, bir çeşit ayin dini olarak dini törenlerde ve sanatsal veya ilmi amaçlarla kullanılmaya devam ettiği dönemi kapsar. Her ne kadar bazı bilim adamları Sümercenin Güney Mezopotamya'nın küçük bir bölgesi olan Nippur ve çevresinde MÖ 1700'e kadar konuşulmaya devam ettiğini söyleseler de, dilin neslinin tükenmesi kabaca, MÖ 2000 yılında Mezopotamyada yer alan son Sümer devleti olan Üçüncü Ur Hanedanının yıkılışına denk gelir.⁴

Nippur'daki geç dönem Sümercesi tapınak hattatlık (yazı) okulundan günümüze kalan birçok edebi eser ve Sümerce-Akadca çift dilli sözcük listeleri bulunur. Bunlar Sümercenin anlaşılmasında büyük rol oynamıştır. Sümerce edebi eserlerin %80'i Nippur'da bulunmuştur.⁵⁶ Dilin özellikle Akadca konuşan devletler tarafından yoğun bir şekilde resmî ve edebi dil olarak kullanılması durumu, geç dönem Sümercesi ile daha sonrasındaki dönem arasındaki ayrımının da anlaşılmasını sağlamıştır.

Sınıflandırma

Sümerce bilim dünyasındaki genelgeçer görüşe göre bilinen herhangi bir dille bağlantısı olmayan izole bir dildir.⁷⁸ Farklı dil aileleriyle ilişki kurmaya yönelik amatör ve profesyonel çalışmalar yürütülmüş olsa da bu çalışmalar genel olarak kabul görmemiştir.^9101112

Diğer iddialar

Tarih boyunca Sümerce ile bağlantılı olduğu öne sürülmüş dil ailelerinden bazıları şu şekilde listelenebilir:

• Güney Kafkas dilleri¹³¹⁴ (Nicholas Marr)
• Munda dilleri (Igor M. Diakonoff¹⁵)
• Dravid dilleri (bkz. Elam-Dravid dilleri¹⁶)
• Ural dilleri (Simo Parpola¹⁷) veya Ural–Altay dilleri (Simo Parpola,¹⁸ C. G. Gostony,¹⁹ András Zakar,²⁰ Ida Bobula²¹²², Thomas Walter²³, Ekrem Akurgal²⁴)
• Baskça²⁵
• Nostratik diller (Allan Bomhard²⁶²⁷)
• Çin-Tibet dilleri, özellikle Tibet-Birman dilleri (Jan Braun,²⁸ C. J. Ball, V. Christian, ve K. Bouda²⁹)
• Dene-Kafkas dilleri (John Bengtson³⁰)

Muazzez İlmiye Çığ³¹ ve bazı Türk tarihçiler Sümercenin bir Türk dili olduğunu öne sürmektedir.³²³³ Eklemeli bir dil olması açısından Sümerce Türkçe, Macarca gibi dillerle benzerlik gösterse de, aynı benzerliği kelime dağarcığı, söz dizimi ve dilbilgisinin diğer kuralları açısından gösterdiği söylenemez.³⁴

Konuyla ilgili olarak 20. yüzyılın sonlarından itibaren yeniden bir sınıflandırma girişimi yapılmış, nostratik diller adı verilen geniş dil ailesine aidiyeti önerilmiş; ancak savı öne süren Alan Bomhard daha sonra savının zayıflığını kabul etmiştir. Ural dilleriyle bağlantısı öne sürülse de bu da kabul görmemiştir. Sümercenin telaffuzunun tahmini olarak bilinmesi, sınıflandırma girişimlerinde gramerin yeterince ele alınmaması, Sümercenin bölge dilleriyle olan geniş alışverişi göz önünde bulundurulduğunda izole dil olduğu hâlen kabul görmektedir.³⁵

Yazı sistemi

Sümerce tarihte bilinen ilk yazılı dildir. Sümerce çiviyazıları daha sonra Akkad ve Elamlılar tarafından kullanılmıştır. Ayrıca, Hitit dili gibi hiyeroglifsel el yazılarına sahip Hint-Avrupa dillerine de uyarlanmıştır. Ugaritçe ve Eski Farsça gibi dillerin farklı ve kolay yazılış şekillerinin kökeni de, logografik işaretler içermeyen Sümerce çivi yazılarına dayanır.

Dilbilgisi ve sesbilim

Sümercede /a/, /e/, /i/, /u/ seslerinin kısa ve uzun halleri olmak üzere sekiz sesli olduğu düşünülmektedir. Çevriyazılardaki /u/ sesinin sıklığı nedeniyle /o/ sesinin varlığı önerilmiştir; ancak Akadcada bu sesin yer almaması nedeniyle bu konuda kesinlik sağlanmamıştır.³⁶

Ayrıca bakınız

• Sümer ve Türk Dillerinin Tarihî İlgisi ve Türk Dilinin Yaşı Meselesi

Kaynakça

Dış bağlantılar

• Sumerian Lexicon - Electronic Search

Orijinal kaynak: sümerce. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. Woods C. 2006 “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian.” In S.L. Sanders (ed) Margins of Writing, Origins of Culture: 91-120 Chicago 1 ↩

2. ↩
3. ↩
4. ↩

5. LISTS OF PERSONAL NAMES FROM THE TEMPLE SCHOOL OF NIPPUR , Pensilvanya Üniversitesi (1916) ↩

6. ↩
7. ↩
8. ↩
9. ↩

10. Adam Falkenstein, Das Sumerische, Brill Archive, 1964, s.23 ↩

11. Fischer Weltgeschichte, Band 2, Fischer Bücherei, 1965, s.47 ↩

12. Piotr Michalowski, "Sumerian," The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages." Ed. Roger D. Woodard (2004, Cambridge University Press). s. 19–59 ↩

13. ↩
14. ↩

15. DIAKONOFF, Igor M., 1997. "External Connections of the Sumerian Language." Mother Tongue 3: 54–63. ↩

16. ↩

17. Simo Parpola, "Sumerian: A Uralic language" in Language in the Ancient Near East. Compte rendu de la 53^e Rencontre Assyriologique Internationale, Moscow., July 23, 2007 (work in process) ↩

18. ↩

19. Gostony, C. G. 1975: Dictionnaire d'étymologie sumérienne et grammaire comparée. Paris. ↩

20. Zakar, András 1971: "Sumerian – Ural-Altaic affinities". Current Anthropology 12(2): 215–225. . ↩

21. ↩

22. Bobula, Ida 1951: Sumerian affiliations. A Plea for Reconsideration. Washington D.C. (Mimeographed ms.) ↩

23. “The Sumerians were a dark-haired people, speaking an agglutinative language something like ancient Turkish (Turanian) in its formation, and writing in a system of conventionalized pictures, which developed later, as we have stated, into cuneiform signs.” (Thomas Walter Manson, A companion to the Bible, T. & T. Clark, 1950, s.192) ↩

24. “It has been accepted that the language of the Sumerians, who came to the Arabian peninsula from outside and who developed a very brilliant civilization in the 3rd millennium BC, belongs to the Uralic-Altaic group of languages, which also includes Turkish, Japanese, Finnish and Hungarian.” (Ekrem Akurgal, The Hattian and Hittite civilizations, Ministry of Culture, Ministry of Culture, 2001, s.114) ↩

25. ↩
26. ↩

27. Bomhard, Allan R. & PJ Hopper (1984) "Toward Proto-Nostratic: a new approach to the comparison of Proto-Indo-European and Proto-Afroasiatic" (Current Issues in Linguistic Theory, 27) ↩

28. Jan Braun, "SUMERIAN AND TIBETO-BURMAN, Additional Studies", Wydawnictwo Agade, Warszawa, 2004, . ↩

29. Yurii Mosenkis: *Austro-Asiatic Elamite and Tibeto-Burman Sumerian: the traces of the Eurasian Supermacrofamily Homeland in West Asia?

    ↩

30. Ruhlen, Merritt. The Origin of Language: Tracing the Evolution of the Mother Tongue. John Wiley & Sons, Inc: New York, 1994. p. 143 ↩

31. Muazzez İlmiye Çığ, Sumerliler Türklerin Bir Koludur,

    Kaynak Yayınları. ↩

32. Polat Kaya, For the Origin of the Crescent and Star: Sumerian and Ural-Altaic Kinship, M. Sc. E. E., 1997 ↩

33. Atatürk ve Türklerin Saklı Tarihi, Sinan Meydan ↩

34. ↩
35. ↩

36. Crawford 2013, s. 101 ↩

Kategoriler