sözlük ne demek?
Sözlük (Eski: Lügat), bir
veya dillerin haznesini (sözvarlığını),
söyleyiş ve yazılış şekilleriyle veren,
kökünü esas alarak, bunların başka unsurlarla kurdukları sözleri ve
anlamlarını, değişik kullanışlarını gösteren yazılı eserdir. Eski dilde
, denir.
sözlükbilimidir. Sözlükçüye
leksikografır denir. Lügatça, sadece bir kitapta geçen terimleri anlatır
(glossary).
Sözlükler sözcüklerin anlamlarını veya farklı dillerdeki anlamlarını
açıklayabilir. Sözlüklerde bir sözcüğün birden fazla anlamının olduğu
durumlar olabilir, fakat genelde ana anlamı ilk başta gösterilir. Birçok
sözlük sözcük ile ilgili; okunuşu, ,
türemiş sözcükleri, ,
esim, kullanım bilgisi,
veya cümle içinde kullanımı hakkında bilgiler
de verebilir. Sözlükler genelde halinde
bulunmaktadırlar. Sözlükler tek dilli veya çok dilli olabilir. Genel
veya özel alanlarla ilgili sözlükler hazırlanabilir. Türleri şöyledir:
Ansiklopedik, kavramsal, örnekli, tekdilli, çokdilli, lehçeli,
aşanlamlı, karşıtanlamlı, kökenbilimsel, argo, terimler, deyimler,
atasözleri, mesleki terimler, karşılaştırmalı.
Bu sözlüklerden kullanıcıların en sık karşılaştığı tür tek dilli genel
sözlük ya da diğer ifade ile genel amaçlı sözlüktür.
Sözlüklerde madde başlarını a-be-ce sırası takip eder. Arap harfli eski
sözlüklerde madde başı Arapça sözcüğün üç harfli kökünün son harfi esas
alınarak sıralanırdı. arasında yaşamış olan
adlı eseri
Türkçeye çeviren bu sistemi
kullandı.
İlk sözlük olarak
kütüphanecisi Bizanslı ’in
hazırladığı eser kabul edilir. İslam dünyasında en önemli sözlük X.
yüzyılda yaşayan ’nin Sihâh adlı Arapça
eseri. Vankulu Lügatı diye bilinen Müteferrika’nın bastığı ilk kitap da
bir Sihâh çevirisidir. Türk kültüründe ilk sözlük ise ’un Türkçeden Arapça’ya ’üdür.
Türk sözlükleri
İlk sözlük 'tür.
1073'teki bu sözlükten sonra yapılan çalışmalar Mukaddimetül Edeb, Codex
Cumanicus, Kitabül İdrak, İbn Mühenna Lügatı, Muhakemetül Lügateyn,
Abuşka Lügati, Senglah, Lügatı Çağatay, Türkii Osmani, Ahterii Kebir,
, Tuhfei Vehbi adıyla
Arapça/Farsça/Türkçe karışımlı idi. Türkçe hazırlanan ilk sözlük
Lehçetül Lügat (Esat Mehmet Efendi, 1732) oldu. Bundan sonra basılı
sözlükler gelişti: Burhanı Katı, el Okyanusul Basit, Lehçei Osmani,
Kitabü Maaniül Lehçe, Lügatı Naci, Kamusu Türki, Hayat Büyük Türk
Sözlüğü, Temel Türkçe Sözlük, Mükemmel Osmanlı Lügatı, Resimli Kamusu
Osmani, Yeni Türkçe Lügat, Resimli Yeni Türkçe Lügatı, Yeni Türk Lügatı,
Büyük Türk Lügatı, Türkçe Sözlük (TDK), Ferhengi Ziya, ,
, Öztürkçe
Sözlük, Büyük Türkçe Sözlük, Temel Türkçe Sözlük adlarıyla yayınlandı.
Bu genel sözlükler dışında özel terimler sözlükleri yayınlandı: Tarama
sözlüğü, Derleme Sözlüğü, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Medeni Hukuk
Terimleri Sözlüğü, Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Yazın Terimleri Sözlüğü
gibi değişik bilim dallarına ait sözlükler yayınlandı. Yabancı dil
sözlükleri olarak hem Türkçeden yabancı dile, hem yabancı dilden
Türkçeye birçok sözlük basılmıştır. Bunların en eskisi 'dür. Osmanlıca-Türkçe sözlüklerin
en tanınmışı Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat (Ferit Devellioğlu)
dur. Özdeyişler toplumca saygı duyulan evrensel özellikler taşıyan
insanların söyledikleri güzel sözlerdendir. Özdeyişler, görüşleri ve
düşünceleri kısa yoldan anlatmamızı sağlar.
Türkçe Sözlük Kaynakçası
- ÂSIM EFENDİ, Mütercim (2000), , (Haz.*M. Öztürk, D.Örs), Ankara,
Türk Dil Kurumu Yayınları.
- (2005), (3 Cilt),
Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 7046 s.
- (1993), , , 3. Baskı, İstanbul.
- CLAUSON, G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteen
Century Turkish , Oxford University Press.
- (2007), ( 5 Cilt), Ötüken Neşriyat,
İstanbul, 5744 s. (yeni)
- (1988),
, Aydın
Kitabevi, Ankara, 8. Baskı, 3+VIII+1439+119+1 s.
- (Düzenleyen), , TDK, Ankara, 1983,
XI+476+7 s.
- Divânu Lügati't-Türk Dizini (1972) , TDK, Ankara.
- (2001), , Vadi Yayınları, (2005)
Pınar Yayınları.
- ERGENÇ, İclâl (1995), ,
Ankara.
- ESAD EFENDİ (1216 Hicri),
, Matbaa-i Âmire,
İstanbul, (Arap Harfli)
- , , Remzi Kitabevi,
İstanbul
- (?), , Remzi Kitabevi, İstanbul
- (1972), , Ankara.
- JAECKEL, Ralph-DOĞANATA ERCİYEŞ, Gülnur With the Collaboration of
Mehmet Süreyya ER (2006), A Dictionary of Turkish Verbs, Georgetowen
University Press, Washington.
- (1927-1943),
, İstanbul, c. I-IV.
- , (1939-1941),
(Çeviren* Besim ATALAY), Divânu Lügati't-Türk, I-III, Ankara.
- , (Yayınlayan*
)
(1333-1335 Hicri), Divânu Lügati't-Türk, I-III, İstanbul; Tıpkıbasım
(1941), Ankara.
- (1992), Gramer
Terimleri Sözlüğü, TDK, Ankara, XX+212 s.
- , (Edited with
Introduction and Indices by Robert DANKOFF in Collaboration with
James KELLY) (1982-1985), Compendium of the Turkic Dialects (Diwân
Lugat at-Turk), I-III, Harvard, Cambridge, Massachusetts.
- MENİNSKİ, Franciscus á Mesgnien (2002) Thesaurus Linguarum
Orientalium Turcicae-Arabicae - Persicae = Lexicon Turcico -
Arabico - Persicum 1 - 6, haz. Mit einleitung und mit einem
türkischen Wortindex von Stanislaw Stachowski, sowie einem Vorwort
von Mehmet Ölmez, Simurg Yayınları.
- (1993), İki Kur’an Sözlüğü
Lugat-ı Ferişteoğlu ve Lugat-ı Kânûn-ı İlâhî, M.Ü. İlahiyat Fak.
Vak. Yay., İstanbul.
- MUSTAFA bin ŞEMSEDDİN el-AHTERî (1302 Hicri), Ahterî-i Kebîr,
İstanbul.
- ÖZKAN, Mustafa - YELTEN, Muhammet (2002), , Babıali Kültür Yayıncılık.
- OLGUN—DRAHŞAN, Cemşit (1984), (Ferhen-i
Pârsî-be-Türkî Ferheng-i Türkî-be-Pârsî), Elhan Kitabevi, Ankara, 2.
Baskı, (4+384)+(4+536+1) s.(Bibliyografya).
- (1856),
, Londra,
Bernard Quaritch. (pdf)
- (1880),
Turkish dictionary, in two parts, English and Turkish, and Turkish
and English, in which the Turkish words are represented in the
Oriental character, as well as their correct pronunciation and
accentuation, shown in English letters, 2d ed., rev., and enl. by
Charles Wells, London B. Quaritch. (pdf)
- (1987),
A Turkish and English Lexicon, Beirut, Libraire du Liban, 3. Basım,
Third impression.
- (1987), , Çağrı Yay., 2. baskı, İstanbul,
(Arap Harfli)
- (1989), , Enderun Kitabevi, (Arap Harfli)
- (1889-1893 Miladi,
1306-1316 Hicri), ,
İstanbul, (Arap Harfli)
- TIETZE, A. (2002),
(A-E), İstanbul, Simurg Kitabevi, cilt 1
- (Hazırlayan) (1978);
(Muhammed bin Hamza) XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış "satırarası"
Kur'ân Tercümesi, İkinci cilt, (sözlük) Kültür Bak., İstanbul.
- (1989), ,
Ötüken, İstanbul, 228 s.
- (2002), Bahşayşi Lügati
/Eski Oğuzca Sözlük, Bay / Bilimsel Akademik Yayınlar.
- (1993), , Erzurum.
- Türkçe Sözlük I-II (1988) , TDK, Ankara, Yeni Baskı, cilt I A-J
(XXXVII+745 s.), cilt II K-Z (4 s.+s.749-1679).
- Türkçe Sözlük (2005), TDK, Ankara, 2244 s.
- Türkçe Sözlük I-IV (1995), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Türkçe Sözlük (2005), Dil Derneği Yayını, 2. Baskı.
- (1998), , İstanbul
- YALIM, Özcan (1998), ,
İmge Yayınevi, İstanbul.
- (1994),
, Özdemir
Yayıncılık, Ankara, 6+378 s
a. Türkçe Sözlükler
- (- yönetiminde) (2006)
Asırlar Boyu Tarihi Seyri içinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 3
cilt, 2. Baskı, İstanbul* Kubbealtı İktisadi İşletmeleri.
- (2006) Pratik
Türkçe Sözlük, İstanbul* Gün Yayıncılık
- (2011) Büyük Türkçe
Sözlük, 23. baskı, Ankara* Yazar yayınları
- (1992) Türk
Dili Sözlüğü, İstanbul* Remzi Kitabevi
- Hayat Büyük Türkçe Sözlüğü (1969) İstanbul* Hayat Yayınları.
- (2000) Türkçe
Sözlük, İstanbul* Doğan Kitapçılık.
- (2007) Türkçe
Sözlük, 6. baskı, İstanbul* Can Yayınları.
- (Prof. Dr.) (1995) , 5 cilt, 8.
basım, Ankara-İstanbul-İzmir* ABC Yayınları.
- Türkçe Sözlük (2005) 2 cilt, Genişletilmiş 2. baskı, Ankara* Dil
Derneği Yayınları
- Türkçe Sözlük (2005) 10. baskı, Ankara* Türk Dil Kurumu Yayınları
b. Türkçe Eşanlamlı ve Karşıtanlamlılar Sözlükleri
]] (1987) Türkçede Anlamdaş ve Karşıt Kelimeler Sözlüğü, 3. Baskı,
İstanbul* İnkılâp Kitabevi
- YALIM Özcan (1998) Türkçede Yakın ve Karşıt Anlamlılar Sözlüğü,
Ankara* İmge Yayınevi
- YALIM, Ülkü, Özcan YALIM (1983) Türkçede Eş ve Karşıt Anlamlar
Sözlüğü, Ankara* Bilgi Yayınevi.
c. Deyimler Sözlüğü
- (1984) Atasözleri ve
Deyimler Sözlüğü 3 cilt, Ankara* TDK Yayınları.
- (2006) Atasözleri
ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul* Gün Yayıncılık
- VARIM, Gamze Varım; ;
KESER, Salman (1992, ikinci baskı* 2003) Ortak Kültür Sözlüğü.
Yabancı Sözcük, Terim, Deyim, Özdeyiş ve Atasözleri, Tümzamanlar
Yayınları
- (1994),
Sınıflandırılmış Türk Atasözleri, Özdemir Yayıncılık, Ankara, 6+378
s
d. Söyleyiş Sözlükleri
- (2002) Konuşma Dili ve
Türkiye Türkçesinin Söyleyiş Sözlüğü, İstanbul* Multilingual
Yayınları.
e. Dilbilgisi, Dilbilim Terimleri Sözlüğü
- ALTINÖRS, Atakan (2000) Dil Felsefesi Sözlüğü, İstanbul* Paradigma
Yayınları.
- BENGİ-ÖNER, Işın (2001) Çeviribilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul*
Sel Yayıncılık
- GÖĞÜŞ, Beşir (1998) Anlatım Terimleri Sözlüğü, Ankara* Dil Derneği
Yayınları.
- HATİBOĞLU, Vecihe (Prof. Dr.) (1982) Dilbilgisi Terimleri
Sözlüğü, 4. Baskı, Ankara* DTCF Yayınları.
- (1999) Dilbilgisi
ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara* Engin Yayınları.
- KOÇ, Nurettin (1992) Açıklamalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü,
İstanbul* İnkılâp Kitabevi.
- KORKMAZ, Zeynep (Prof. Dr.) (1992) Gramer Terimleri Sözlüğü,
Ankara* TDK Yayınları.
- POPOVİÇ, Anton (1987) Yazın Çevirisi Terimleri Sözlüğü, Hazırlayan*
Suat Karantay, Yurdanur Salman, İstanbul* Metis Yayınları.
- TOPALOĞLU, Ahmet (Prof. Dr.) (1989) Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü,
İstanbul* Ötüken Yayınları.
- (-yönetiminde), (2002)
Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul* Multilingual
Yayınları.
f. Yazın Terimleri Sözlüğü
- AKALIN, L. Sami (Dr.) (1994) Edebiyat Terimleri Sözlüğü, 6. baskı,
İstanbul* Varlık Yayınları.
- , Haydar
EDİSKUN, Baha DÜRER, Enver Naci GÖKŞEN (1974) Yazın Terimleri
Sözlüğü, Ankara* TDK Yayınları
- ÖZDEMİR, Emin (1990) Edebiyat Bilgileri Sözlüğü, İstanbul* Remzi
Kitabevi.
- (1984) Türk
Edebiyatı Ansiklopedisi, 4 cilt, 3. baskı, İstanbul* Cem Yayınevi
- (1991) Açıklamalı
Edebiyat Terimleri Sözlüğü, İstanbul* Altın Kitaplar.
- (1987) Edebiyat Terimleri
Sözlüğü, Ankara.
- Muallim Naci Istılahat-ı Edebiye
- Recaizade Mahmut Ekrem Talim-i Edebiyat
Kaynak*GÜNAY, V. Doğan (2007) Sözcükbilime Giriş, İstanbul*
Multilingual Yayınları
Ayrıca internette
Türk Diyalektleri Sözlük Kaynakçası
- MONGUŞ, D.A., (2005) Tuvaca Türkçe Sözlük, Kızıl (Tıva Cumhuriyeti),
Tuva Sosyal Araştırmalar Enstitüsü yayını.
Büyük sözlüklerin listesi
Katalanca
Çince
Fransızca
-
(kuralcı)
-
("Le Robert") (tanımlayıcı)
Almanca
- ,
Langenscheidt
- , Jacob and
Wilhelm Grimm
İtalyanca
Japonca
-
(新明解国語辞典), orta boyutlarda Japonca-Japonca sözlük
- (広辞苑), büyük Japonca-Japonca sözlük
-
(日本国語大辞典), en büyük Japonca-Japonca sözlük, 14 cilt
-
(小学館 プログレッシブ和英中辞典), orta boy bir Japonca-İngilizce
sözlük
-
(新和英大辞典), En büyük Japonca-İngilizce sözlük
- (大漢和辞典), 50.000
civarında karakter içeren büyük sözlüğü.
Portekizce
-
(Lisbon Academy of Sciences)
-
(Porto Editora)
Rumence
Rusça
Türkçe
- (12 cilt,
yayını)
- (6 cilt,
yayını)
- Türkçe Sözlük (2 cilt, yayını)
- Türkçe Sözlük (2 cilt, yayını)
- (3 cilt)
İspanyolca
- Diccionario de la
- Diccionario de uso del español de
İsveççe
Yayımcılar
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış bağlantılar
Orijinal kaynak: sözlük. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler