organofosfat ne demek?

Organofosfatlar

Organofosfatlar, fosforik asit esterleri olan bir grup organik bileşiktir. Geniş bir kimyasal yelpazeyi kapsarlar ve hem doğal hem de sentetik kaynaklı olabilirler. En çok bilinen kullanımları arasında böcek ilaçları, herbisitler, fungisitler ve sinir gazları bulunur. Ayrıca plastikleştiriciler, alev geciktiriciler ve yağlayıcı katkı maddeleri olarak da kullanılırlar.

Kimyasal Yapı ve Özellikler

Organofosfatların temel yapısı, bir fosfor atomuna bağlı dört sübstitüentten oluşur:

• Bir çift oksijen atomu (P=O veya P=S)
• İki alkoksi veya ariloksi grubu (P-OR)
• Bir ayrılan grup (P-X)

Bu genel yapı, organofosfatların reaktivitesini ve toksisitesini belirler. Özellikle P-X bağı, organofosfatların biyolojik hedeflere bağlanmasında ve reaksiyona girmesinde kritik bir rol oynar.

Fiziksel Özellikler:

• Genellikle renksiz veya sarımsı sıvılardır.
• Çoğu organik çözücüde çözünürler.
• Uçuculukları ve suda çözünürlükleri, moleküler yapılarına bağlı olarak değişir.

Kimyasal Özellikler:

• Hidroliz: Su ile reaksiyona girerek fosforik asit ve alkolleri oluştururlar. Hidroliz hızı, pH, sıcaklık ve moleküldeki sübstitüentlere bağlıdır.
• Fosforilasyon: Biyolojik hedefleri fosforile edebilirler. Bu, enzimlerin aktivitesini inhibe etmelerinin temel mekanizmasıdır.

Kullanım Alanları

• Tarım: Organofosfatlar, özellikle böceklerle mücadelede yaygın olarak kullanılır. Ancak, toksisiteleri nedeniyle bazı ülkelerde kullanımları sınırlandırılmıştır veya tamamen yasaklanmıştır. Örnekler arasında malathion, chlorpyrifos ve diazinon bulunur.
• Ev ve Bahçe: Evlerde ve bahçelerde haşere kontrolü için kullanılan bazı ürünlerde bulunabilirler. Ancak, daha az toksik alternatifler giderek daha fazla tercih edilmektedir.
• Sanayi: Plastikleştirici, alev geciktirici ve yağlayıcı katkı maddesi olarak çeşitli endüstriyel uygulamalarda kullanılırlar.
• Tıp: Bazı organofosfatlar, glokom tedavisinde ve miyakastin gravis gibi nöromüsküler bozuklukların tedavisinde kullanılır.

Toksisite ve Etki Mekanizması

Organofosfatların toksisitesi, öncelikle asetilkolinesteraz (AChE) enzimini inhibe etme yeteneklerinden kaynaklanır. AChE, asetilkolin (ACh) adlı nörotransmitter'i parçalayarak sinir iletimini düzenler. Organofosfatlar, AChE'ye bağlanarak ve onu fosforile ederek enzimin aktivitesini geri dönüşümsüz olarak inhibe ederler. Bu durum, sinapslarda ACh birikmesine ve aşırı uyarılmaya yol açar.

Toksik Etkiler:

Organofosfat zehirlenmesinin belirtileri ve semptomları, maruz kalma yoluna, doza ve spesifik organofosfat bileşiğine bağlı olarak değişir.

• Akut Etkiler:
  • Muskarinik Etkiler: Tükürük salgısında artış, terleme, gözyaşı salgısında artış, bulanık görme, mide bulantısı, kusma, ishal, karın krampları, bradikardi (yavaş kalp atışı) ve bronkokonstriksiyon (hava yollarının daralması).
  • Nikotinik Etkiler: Kas seğirmesi, kas zayıflığı, felç, taşikardi (hızlı kalp atışı) ve hipertansiyon (yüksek tansiyon).
  • Merkezi Sinir Sistemi Etkileri: Baş ağrısı, baş dönmesi, konfüzyon, ataksi (koordinasyon bozukluğu), nöbetler ve koma.
• Kronik Etkiler:
  • Organofosfat Kaynaklı Gecikmiş Nöropati (OPIDN): Maruziyetten haftalar sonra ortaya çıkabilen bir durumdur. Motor nöronları'nın hasar görmesine neden olarak kas güçsüzlüğü ve felç ile sonuçlanır.
  • Kalıcı Nörolojik ve Psikiyatrik Etkiler: Hafıza sorunları, dikkat eksikliği, depresyon ve anksiyete.

Tedavi:

Organofosfat zehirlenmesinin tedavisi, maruziyetin şiddetine ve semptomlara bağlıdır. Temel tedavi şunları içerir:

• Dekontaminasyon: Cilt ve giysilerden organofosfatın uzaklaştırılması.
• Destekleyici Bakım: Solunum desteği, sıvı tedavisi ve nöbet kontrolü.
• Antidotlar:
  • Atropin: Asetilkolinin muskarinik reseptörler üzerindeki etkilerini bloke ederek muskarinik belirtileri azaltır.
  • Pralidoksim (2-PAM): Organofosfatı AChE'den ayırarak enzimin aktivitesini geri kazandırır. Ancak, yaşlanma olarak bilinen bir süreç meydana gelmeden önce uygulanmalıdır.

Çevresel Etkiler

Organofosfatlar, çevre için de önemli bir tehdit oluştururlar.

• Su Kirliliği: Tarımsal akışlarla su kaynaklarına karışabilir ve su canlıları için toksik olabilirler.
• Toprak Kirliliği: Toprakta uzun süre kalabilir ve toprak mikroorganizmalarına zarar verebilirler.
• Biyoakümülasyon: Bazı organofosfatlar, besin zincirinde birikebilir ve yırtıcı hayvanlar için risk oluşturabilirler.
• Arılar ve Diğer Tozlayıcılar: Arılar ve diğer tozlayıcılar için oldukça toksiktirler ve arı kolonilerinin çöküşüne katkıda bulunabilirler.

Düzenlemeler

Organofosfatların kullanımı, toksisiteleri ve çevresel etkileri nedeniyle birçok ülkede düzenlenmektedir. Bazı organofosfatların kullanımı yasaklanmış veya sınırlandırılmışken, diğerlerinin kullanımı belirli koşullar altında izin verilmektedir. Düzenlemeler, insan sağlığını ve çevreyi koruma amaçlıdır.

Alternatifler

Organofosfatlara alternatif olarak daha az toksik böcek ilaçları ve haşere kontrol yöntemleri geliştirilmektedir. Bunlar arasında piretroidler, neocotinoidler (kullanımları da tartışmalı), biyolojik kontrol ajanları ve entegre haşere yönetimi (IPM) stratejileri yer almaktadır.

Not: Bu makale sadece bilgilendirme amaçlıdır ve tıbbi tavsiye olarak değerlendirilmemelidir. Herhangi bir sağlık sorununuz varsa, lütfen bir doktora danışınız.