Mephistopheles, Alman folkloru'nda ortaya çıkan ve özellikle Johann Wolfgang von Goethe'nin Faust adlı eserinde ün kazanan bir şeytan figürüdür. Genellikle Şeytan'ın bir ajanı veya hizmetkarı olarak tasvir edilir ve insan ruhlarını ele geçirmek için çeşitli anlaşmalar yapar.
Mephistopheles isminin kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte, farklı teoriler öne sürülmüştür. Bir teoriye göre, isim İbranice "mefitz" (yok edici) ve "tophel" (yalancı) kelimelerinden türetilmiştir. Başka bir teori ise Yunanca "me" (olmayan), "phos" (ışık) ve "philos" (seven) kelimelerinden oluştuğunu ve "ışığı sevmeyen" anlamına geldiğini savunur. İsim, 16. yüzyılda yaygınlaşmış ve özellikle Faust efsanesi ile özdeşleşmiştir.
Mephistopheles, Faust efsanesinde kilit bir rol oynar. Hikayede, Faust adındaki bir bilgin, bilgi ve deneyim arayışında hayatından memnuniyetsizlik duyar. Mephistopheles, Faust'a dünyevi zevkler ve güç vaat ederek ruhunu satması karşılığında ona hizmet etmeyi teklif eder. Faust, bu teklifi kabul eder ve Mephistopheles ona dünyayı gezdirir, çeşitli maceralar yaşatır ve arzularını yerine getirmeye çalışır. Ancak Faust, sonunda yaptığı anlaşmanın sonuçlarıyla yüzleşir.
Goethe'nin Faust'unda, Mephistopheles sadece kötücül bir figür olarak değil, aynı zamanda ironi ve zeka dolu bir karakter olarak da tasvir edilir. O, insanın doğasındaki çelişkileri ve arzuları temsil eder ve Faust'u sürekli olarak sınar.
Mephistopheles figürü, edebiyat, müzik ve sanat gibi farklı alanlarda da sıkça kullanılmıştır. Örneğin:
Mephistopheles, Batı kültüründe kötülüğün, cazibenin ve insanın içindeki karanlık dürtülerin sembolü olarak kabul edilir. Aynı zamanda, bilginin ve gücün elde edilmesi için yapılan fedakarlıkların ve bu fedakarlıkların sonuçlarının da bir temsilidir. Faust ile yaptığı anlaşma, insanın hırsları ve arzuları ile ahlaki değerleri arasındaki çatışmayı simgeler.
Mephistopheles, popüler kültürde de sıkça referans verilen bir figürdür ve genellikle şeytani anlaşmalar, karanlık güçler ve ahlaki ikilemlerle ilişkilendirilir.