Müsavat Partisi (), Azerbaycan'ın en eski siyasi partisidir. İlk defa 1911 yılında kuruldu. 1920 yılında Azerbaycan SSC Yönetimi tarafından yasaklandı. Azerbaycan'ın tekrar bağımsızlığını kazanmasından sonra 1992 yılında yeniden kuruldu. 2021 yılı itibarıyla ne yerel, ne genel yönetimde, ne de hükûmette temsil edilmektedir. Parti Yeni Azerbaycan Partisi iktidarına muhaliftir.
1911 yılında, İstanbul'da sürgünde yaşayan Mehmed Emin Resulzade'nin girişimi sonucunda1, kuzeni Mehmed Ali Resulzade, Abbasgulu Kazımzade ve Tağı Nağıoğlu tarafından Bakü'de kuruldu. Partinin ilk adı Müsavat Müslüman Demokrat Fırkası idi. Daha sonra Azerbaycan SSC'nin ilk lideri olan Neriman Nerimanov partinin ilk üyelerinden biri oldu.2 I. Dünya Savaşından önceki yıllarda Müsavat, Orta Doğuda benzer partiler gibi, gizli şekilde Müslüman ve Türk Dünyasının birliği ve refahı için çalışmıştır.3
Müsavat ideolojisinde Türkçülük unsuru Osmanlı Devletinde İkinci Meşrutiyet ideallerine temellenmiştir. Azerbaycan entelektüellerinden olan Hüseyinzade Ali ve Ahmed Ağaoğlu Türkçülüğü bir düşünce tarzı gibi Rusya İmparatorluğunda yaşayan milletlerin uyanışı için yazılarında kullanmışlardır.
17 Haziran 1917'de Mehmed Emin Resulzade'nin lideri olduğu Müslüman Demokrat Partisi - Müsavat'la Nesib Bey Yusufbeyli'linin lideri olduğu Türk Edemi-Merkeziyyet Fırkası birleşti. Nesib Bey Yusufbeyli'nin teklifi ve kurultay delegelerinin onayı üzerine partinin yeni ismi Türk Edemi-Merkeziyyet Fırkası Müsavat oldu. Lakin delegeler ismin çok uzun olduğunu ileri sürmüş, bunun üzerine Mehmed Emin Resulzade zamanla parti isminin kısaltılarak Müsavat olarak kullanılacağını söyledi.
Kurultayda ilk Merkezi Komite seçildi. Merkezi Komite üyeleri Mehmed Emin Resulzade, Muhammed Hasan Hacınski, Musa Refiyev, Mustafa Vekilov, Nesib Bey Yusufbeyli, Hasan Bey Ağayev, Şefi Bey Rüstembeyov ve Mirze Muhammed Ahundov olmuştur.
1917 Ekim 26-31 tarihlerinde Bakü'de Müsavat'ın 1. Kurultayı düzenlendi. Kurultaya 500 delege katılmıştı. Kurultayda 76 maddeden ibaret Parti Tüzüğü kabul edildi. Kurultayda Partinin Merkezi Komitesinin Başkanı (Genel Başkan) 33 yaşlı Mehmed Emin Resulzade seçildi. Teşekkür konuşmasında daha sonralar mottoya çevrilecek "İnsanlara Hürriyet, Milletlere İstiklal" cümlesini kullandı.
Kurultayda parti bayrağı İlhanlılar'a ithafen mavi bayrak seçildi.
1919 Aralık 2-12 tarihleri arasında düzenlenen kurultay bağımsızlık tarihinin ilk siyasi parti kurultayı olarak tarihe geçti.
Kurultayda 2 hisseden ibaret 67 maddelik Parti Programı kabul edildi. Kurultayda Merkezi Komitenin Başkanı Resulzade'nin Başkanlık sürecini kurultay delegelerine bildirdi. Kurultayda Başkanlıkla ilgili başka bir karar alınmadığı için Resulzade görevine devam etti.
1920'de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin işgali ile parti Azerbaycan'da kapatıldı. Lakin parti üyeleri Avrupa'ya muhaceret etti. Onlardan bazıları öldürüldü.
Mehmed Emin Resulzade Polonya'ya kaçmış, oradan düzenli olarak Müsavat üyeleri ile irtibata geçmiştir. Avrupa'da yazılar, makaleler yazarak Sovyet İşgalini kötülemiş, millî istiklâl ruhunu yüceltmiştir.
Resulzade Ağustos 1936'da Polonya'nın başkenti Varşova'da düzenlenen Sürgündeki Müsavat'ın kongresine liderlik etti. Kurultayda "Yeni Program Esasları" kabul edildi. Kurultayda Parti Divanına 7 üye seçildi.
Mehmed Emin Resulzade'nin 6 mart 1955'te vefatından sonra 1. Olağanüstü Toplantı düzenlenmiş ve Mirze Bala Mammadzade partinin 2. Genel Başkanı seçilmiştir.
2. Genel Başkan Mirze Bala Mammadzade'nin 8 mart 1959'da vefatından sonra partinin 2. Olağanüstü Meclis Toplantısı düzenlenmiş ve Kerim Oder parti Genel Başkanı seçilmiştir.
1981'de Kerim Oder öldü. Bunun üzerine 3. Olağanüstü Toplantıdüzenlendi ve Muhammed Azer Aran partinin yeni başkanı seçildi. Lakin partinin bundan sonra Türkiye'de, muhaceretdeki ismi Azerbaycan Millî Müsavat Halk Partisi olarak adlandı.
Müsavat'ın 23 onarıcı üyesi olmuştur.
<table> <tbody> <tr class="odd"> <td><ul> <li><a href="Abbas_Abdulla" title="wikilink">Abbas Abdulla</a></li> <li>Ağamalı Sadık</li> <li>Aydın Balayev</li> </ul></td> <td><ul> <li><a href="Arif_Hacılı" title="wikilink">Arif Hacılı</a></li> <li>İbrahim İbrahimov</li> <li><a href="İsa_Gamber" title="wikilink">İsa Gamber</a></li> </ul></td> <td><ul> <li><a href="İsmayıl_Şıhlı" title="wikilink">İsmayıl Şıhlı</a></li> <li><a href="İhtiyar_Şirin" title="wikilink">İhtiyar Şirin</a></li> <li><a href="Meryem_Hasanova" title="wikilink">Meryem Hasanova</a></li> </ul></td> <td><ul> <li>Mirbaba Babayev</li> <li>Mürşüt Mammadov</li> <li>Nasip Nasipzade</li> </ul></td> <td><ul> <li>Niyazi İbrahimli</li> <li>Niyazi Mehdi</li> <li><a href="Refik_İsmail" title="wikilink">Refik İsmail</a></li> </ul></td> <td><ul> <li><a href="Rauf_Arifoğlu" title="wikilink">Rauf Arifoğlu</a></li> <li>Rizvan Hüseynov</li> <li>Sabit Bağırov</li> </ul></td> <td><ul> <li>Sadrettin İsmailov</li> <li>Şevket Tağıyeva</li> <li><a href="Tevfik_Kasımov" title="wikilink">Tevfik Kasımov</a></li> </ul></td> <td><ul> <li><a href="Vurgun_Eyyup" title="wikilink">Vurgun Eyyup</a></li> <li><a href="Yusuf_Sametoğlu" title="wikilink">Yusuf Sametoğlu</a></li> </ul></td> </tr> </tbody> </table>Azerbaycan'ın demokratikleşmesi, Halk Cephesi'nin güçlenmesi üzerine tüm müsavatçılar geri dönmeleri için Azerbaycan'a davet edildi.
1989'da Azerbaycan'da Müsavat'ın ardılı olarak Azerbaycan Millî Demokratik Yeni Müsavat Partisi kuruldu. Bu parti 29 haziran 1990'da 1. Olağan Kongresini düzenledi. 6 ay sonra partinin 1. Olağan Kurultayı düzenlendi ve parti ismini Azerbaycan Millî Müsvat Partisi olarak değişti.
1991 yılında Yeni Müsavat Partisi'nin 1. Parti Kurultayı'nda Nesib Nesibzade MYK başkanı seçildi.
6-7 Kasım 1992'de Türkiye'den Azerbaycan'a dönen Millî Müsavat Halk Partisi ile Azerbaycan'daki Millî Müsavat Partisinin birleşerek Müsavat Partisi'nin 3. (Yeniden Kuruluş) Kurultayı düzenlendi. Kurultayda birkaç kişi genel başkanlık için adaylığını sürse de daha sonra geri çekildiler. Tek aday olan İsa Gambar parti genel başkanı seçildi.
18 Kasım 1995'te düzenlenen 4. Kurultayda alınan kararla Azerbaycan Ana Toprak Partisi ve Doğru Yol Partisi Müsavat'a birleşti.
25 Ekim 1997 tarihinde 5.Kurultay düzenlendi ve seçimlere yorum bildirisi yayınlandı.
2000 tarihinde AHCP dahilinde bölünme gerçekleşmiş, parti klasikler ve reformcular kanatlarına bölündü. Mirmahmut Miralioğlu liderliğinde klasikler kanadında kalan bazı üyeler daha sonra kendilerini Resulzade-Elçibey fraksiyonu adlandırmıştır. Bu fraksiyon 22 kişiden ibaret olmuştur, daha sonra onlar partiden uzaklaştırılmıştır. Fraksiyon daha sonra Resulzade ve Elçibey siyasetine daha yakın olan Müsavat Partisine müracaat ederek Müsavata dahil oldular. Bu fraksiyona Arzu Sametbeyli, İsa Bağırov, Novella Caferoğlu, Oktay Kasımov, Kubat İbadoğlu, Ülvi Hekimov gibi isimler dahildi.
29-31 Mayıs 2001 tarihinde 6.Kurultay düzenlendi. Parti Tüzüğü değiştirildi. Yeni Tüzüğe esasen bir kişi yalnızca iki kez (8 yıl) Parti Başkanı seçilebilir. Ayrıca kurultayda 1998, 2003,2000, 2005 ve 2004 seçimlerinin şaibeli olduğu iddia edildi.
29 Mayıs 2006 tarihinde 7.Kurultay düzenlendi. Kurultayda İsa Gamber geçerli 506 oydan 499'nu alarak Başkan seçildi.200 aday arasından 85 kişilik Parti Meclisi seçildi. Kurultayda 1/4 oranda kadın kotası kabul edildi. Parti Kurultayda 2008 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimine katılmayacağını ilan etti.
25 Eylül 2010 tarihinde düzenlenen Azerbaycan Halk Cephesi Partisi Kurultayında AHCP ile Müsavat Partisinin birleşme kararı alındı. Daha sonra karşılıklı temaslar başlasa da birleşme gerçekleşmedi. Birleşme yerine iki siyasi partinin ortak bir ittifak kurması planlandı.4
27 Eylül 2014'te 8 . Kurultay düzenlendi. İsa Gambar yönetimine itiraz eden parti içi muhalefet birkaç aday çıkarmayı başarmış, lakin sonda muhalefeti temsilen 2 aday kalmıştır.
Müsavat Gençlik Kolları eski başkanı Tural Abbaslı ve Müsavat Divan üyesi Kubat İbadoğlu iki muhalif aday olarak, İsa Gambar’in desteklediği eski yardımcısı Arif Hacılı’ya karşı yarıştı. 449 kurultay delegesinin 228 oy alarak Arif Hacılı 1., 200 oy alarak Kubat İbadoğlu 2., 19 oy alarak Tural Abbaslı 3. oldu. Kurultay delegelerinin %50’den fazlasını alan Arif Hacılı başkan seçildi.
Bundan sonra parti içi muhalefet “Kubatçılar” veya “Refahcılar” olarak anılmaya başladı.2015’te Kubat İbadoğlu partiden ihraç edildi. 2015’in sonlarında Kubat İbadoğlu Azerbaycan Demokrasi ve Refah Harekatı’nı kurdu. Harekat 2020 itibarı ile partileşme sürecine girdi.
Tural Abbaslı ise Müsavat’dan istifa ederek etkin olmayan Vahit Azerbaycan Partisi’ne üye oldu. Olağanüstü Kurultay düzenleyerek genel başkan seçilen Abbaslı kurultayda parti ismini Beyaz Parti(si) olarak değişti.
13 Ekim 2019’da düzenlenen kurultayda son kez aday olma hakkını kullanan Arif Hacılı'ya karşı parti içi muhalefeti eski Başkan Yardımcısı Tevfik Yakuplu ve Divan üyesi Yadigar Sadıklı temsil etti. Arif Hacılı geçerli oylardan 262 oy alarak 1., Tevfik Yakuplu 51 oy alarak 2., Yadigar Sadıklı 20 oy alarak 3. oldu. Arif Hacılı geçerli oyların %50’den fazlasını aldığı için son kez 4 yıllık Genel Başkan seçildi.
Parti Azerbaycan'da yaygın olan "genel başkan" anlamında "sədr" kelimesi yerine "başqan", yani "başkan" unvanını kullanmaktadır.
Müsavat Partisi Gençlik Kolları "Müsavat Gençler Teşkilatı" adlanmaktadır. MGT Başkanı için 29 yaş engeli vardır.29 yaşına basan MGT başkanı istifa etmelidir. 2013'tek MGT başkanı olan Tural Abbaslı 29 yaşına bastıktan sonra istifa etmiştir. 2013-2014'lü yıllarda MGT'ye Cavid Hacıbeyli başkanlık etmiştir. 2014'te MGT Olağan Kurultayında Başkan seçilen Ehliman Abbas ise 8. Kurultayda Kubat İbadoğlu'nu desteklemiştir. Daha sonra partiden istifa etmiştir.
2015'te MGT yeniden kurulmuştur. Yeni kuruluşta yönetim başkana değil, Yönetim Kuruluna havale edildi.Lakin bu yönetim şekli 2017'ye kadar devam etti.2017-2019'lu yıllarda Ebülfüz Sadıkbeyli MGT başkanı olmuş, daha sonra yaş nedeniyle istifa etmiştir.5 MGT'nin 7. Konferansında (2019) MGT başkanı Elman Guliyev seçilmiştir. 7 Haziran 2021 tarihinde Elman Guliyev partiden istifa etmiştir.6
Müsavat Partisi Kadın Kolları "Müsavatçı Kadınlar Birliği" adlanmaktadır.Partinin 2015'e kadar Kadın Kolları başkanı Ellada Mammadli olmuştur.
Kadın Kollarına 2015-2017'li yıllarda Alya Yakublu başkanlık etti. 2017'de olağan Kadın Kolları Kurultayında "Müsavatçı Kadınlar Birliği"nin başkanı Feride Alaskerli seçildi.
Şimdiyedek partinin 1 birleştirici kurultay, 9 olağan kurultay, 3 olağanüstü toplantısı düzenlenmiştir. Olağanüstü Toplantılar Kurultay önemi taşımaktadır.
<table> <thead> <tr class="header"> <th><p>Kongre</p></th> <th><p>Tarih</p></th> <th><p>Seçilen Başkan</p></th> <th><p>Aday</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>Birleştirici Kurultay</p></td> <td><p>17 Haziran 1917</p></td> <td><p><a href="Mehmed_Emin_Resulzade" title="wikilink">Mehmed Emin Resulzade</a></p></td> <td><p><a href="Mehmed_Emin_Resulzade" title="wikilink">Mehmed Emin Resulzade</a> (Tek Aday)</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>1. Kurultay</p></td> <td><p>26-31 Ekim 1919</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>2. Kurultay</p></td> <td><p>2-12 Aralık 1919</p></td> <td><p>Yok</p></td> <td><p>Yok</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>1. Olağanüstü Toplantı</p></td> <td><p>7 Mart 1955</p></td> <td><p>Mirze Bala Mammadzade</p></td> <td><p>Mirze Bala Mammadzade (Tek Aday)</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>2. Olağanüstü Toplantı</p></td> <td><p>8 Mart 1959</p></td> <td><p>Kerim Oder</p></td> <td><p>Kerim Oder (Tek Aday)</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>3. Olağanüstü Toplantı</p></td> <td><p>1981</p></td> <td><p>Muhammed Azer Aran</p></td> <td><p>Muhammed Azer Aran (Tek Aday)</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>3. (Yeniden Kuruluş) Kurultay</p></td> <td><p>6-7 Kasım 1992</p></td> <td><p><a href="İsa_Gamber" title="wikilink">İsa Gamber</a></p></td> <td><p><a href="İsa_Gamber" title="wikilink">İsa Gamber</a> (Tek Aday)</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>4. Kurultay</p></td> <td><p>18 Kasım 1995</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>5. Kurultay</p></td> <td><p>25 Ekim 1997</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>6. Kurultay</p></td> <td><p>29-31 Mayıs 2001</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>7. Kurultay</p></td> <td><p>29 Mayıs 2006</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>8. Kurultay</p></td> <td><p>27 Eylül 2014</p></td> <td><p><a href="Arif_Hacılı" title="wikilink">Arif Hacılı</a></p></td> <td><p><a href="Arif_Hacılı" title="wikilink">Arif Hacılı</a> <a href="Kubat_İbadoğlu" title="wikilink">Kubat İbadoğlu</a></p> <p><a href="Tural_Abbaslı" title="wikilink">Tural Abbaslı</a></p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>9. Kurultay</p></td> <td><p>13 Ekim 2019</p></td> <td><p><a href="Arif_Hacılı" title="wikilink">Arif Hacılı</a></p></td> <td><p><a href="Arif_Hacılı" title="wikilink">Arif Hacılı</a> <a href="Tevfik_Yakublu" title="wikilink">Tevfik Yakublu</a></p> <p>Yadigar Sadıklı</p></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> </tbody> </table>| Seçim | Genel Başkan | Oy | Belediye üyesi |
|---|---|---|---|
| # | % | ± Y | |
| 1999 | İsa Gambar | ||
| 2004 | İsa Gambar | ||
| 2009 | İsa Gambar | ||
| 2014 | Arif Hacılı | ||
| 2019 | Katılmadı | ||
| Seçim | Genel Başkan | Oy | Belediye üyesi |
|---|---|---|---|
| # | % | ||
| 2006 | İsa Gambar | ||
Orijinal kaynak: müsavat partisi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Məryəm Oruclu. Müsavat Partiyası: Ölkədə və Mühacirətdə, 1911-1992, Azərnəşr, Bakı, 2001, alıntı: M.A. Resuloğlu (1962). "Müsavat Partisinin kuruluşu", Müsavat bülteni, 14, İstanbul, 10 ↩
Willem van Schendel and Erik Jan Zürcher. Identity Politics in Central Asia and the Muslim World, I.B.Tauris, 2001, ISBN 1-86064-261-6 ↩
Michael G. Smith. "Anatomy of a Rumour: Murder Scandal, the Musavat Party and Narratives of the Russian Revolution in Baku, 1917-1920", Journal of Contemporary History, Vol. 36, Issue 2, April 2001: 216-218 ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page