inuitler ne demek?

İnuitler ya da Kanada İnuitleri (kendilerince ᐃᓄᒃ Inuk <small>tekil</small> ᐃᓅᒃ Inuuk <small>ikil</small> ᐃᓄᐃᑦ Inuit <small>çoğul</small> ¹ ; harfiyen 'insan'), Kanada'nın Kuzey Kanada denen bölümünde yaşayan İnuit kolundan Eskimo halklarının ortak adı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 30.500 kişilik nüfustan 24.500 kadarı anadillerini konuşabiliyor².

Diline göre:

1. Batı Kanada İnuitleri
2. Doğu Kanada İnuitleri

İdari bölgelerine göre:

1. Yukon İnuitleri
2. Kuzeybatı Toprakları İnuitleri
3. Nunavut İnuitleri

Adlandırma

İnuit kelimesi Doğu Kanada İnuitçesinde insan anlamına gelen inuk'' kelimesinin çoğulu olaninuit'' («insanlar») sözüne dayanır.

Kültür grupları

• Mackenzie Deltası İnuitleri (İngilizce Mackenzie Delta Inuit; eskiden Mackenzie Eskimo)
• Banks Adası İnuitleri (Banks Island Inuit)
• Merkezî Kanada İnuitleri (Central Inuit; eskiden Central Eskimo)
  • Bakır İnuitleri (Copper Inuit; eskiden Copper Eskimo)
  • Netsilik İnuitleri (Netsilik)
  • Rengeyiği İnuitleri (Caribou Inuit; eskiden Caribou Eskimo)
  • ? Sallirmiut İnuitleri (Dorset kültüründen olması muhtemeldir)
  • İglulik İnuitleri (Iglulik Eskimo)
  • Baffinland İnuitleri (Baffinland Eskimo)
• Labrador İnuitleri (Labrador Eskimo) (<small>sensu lato</small>)
  • Quebec İnuitleri (Inuit of Quebec, Quebec Inuit, Quebec Eskimo, Ungava Inuit)
  • Labrador İnuitleri (Labrador Coast Inuit; eskiden Labrador Eskimo) (<small>sensu stricto</small>)

Kabileler ve Şiveler

• Batı Kanada İnuitçesi (Inuvialuktun) ve Batı Kanada İnuitleri (Inuvialuit)
  • Siglit İnuitçesi (Siglitun) ve Siglitler : Qikiqtaruqmiut, Kupugmiut, Kittegaryumiut, Nuvuraqmiut, Avvagmiut, Nuunatahmiut
  • İnuinnaq İnuitçesi (ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ)
    • Kangiryuarmiut İnuitçesi ve konuşan kabileler (Kangiryuarmiut) : Kanghiryuatjagmiut, Kanghirjuarmiut, ?Haneragmiut, ?Puivlirmiut, ?Nagyuktomiut
    • İqaluktuuttiaq şivesi ve konuşan kabileler: Ekaluktomiut, Kiglinirmiut
    • Qurluqtuq şivesi ve konuşan kabileler: Akkuliakattangmiut, Noahognirmiut, Kogluktomiut, Wallirmiut, Asiagmiut, Pingangnaktomiut
    • Umingmaktuuq şivesi ve konuşan kabileler: Nennitagmiut, Kilusiktomiut
  • Natsilik İnuitçesi (Inuktitun)
    • Nattilik İnuitçesi (Nattilingmiutut) ve konuşan kabileler: # Arvertormiut, Netsilingmiut, Kuungmiut
    • Arviligjuaq İnuitçesi ve konuşan kabileler: Arviligjuarmiut
    • Sinimiut
    • Utkuhiksalik İnuitçesi (Utkuhiksalingmiutitut) ve konuşan kabileler: ?Ahagmiut, ?Hanningařuqmiut, ?Ilivilermiut, Ugyulingmiut, Qeqertarmiut, Utkuhiksalingmiut
• Doğu Kanada İnuitçesi (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut) ve Doğu Kanada İnuitleri (Inuit)
  • Kivalliq İnuitçesi (Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun) ve Kivalliq İnuitleri (ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut)
    • Qaernermiut şivesi ve konuşan kabileler: Qaernermiut, ?Harvaqtormiut
    • Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut şivesi
    • Padlermiut şivesi
    • Ahiarmiut şivesi ve Ahiarmiutlar
  • Aivilik İnuitçesi (Aivilingmiutut, Inuktitut) ve Aivilik İnuitleri
    • Sallirmiut şivesi
    • Rankin şivesi ve konuşan kabileler: Aivilingmiut, ?Amitormiut
  • Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut)
    • Tununirmiut şivesi ve konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut, Aggomiut, ?Pilingmiut
    • Iglulirmiut şivesi
  • Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut)
    • Güneydoğu şivesi ve konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut
    • Güneybatı şivesi ve konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut, Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut
  • Nunavik İnuitçesi (Inuttitut, Nunavimmiutitut) ve Nunavik İnuitleri
    • Tarramiutut ya da Taqramiutut şivesi ve konuşan kabileler (Tahagmiut ya da Tarramiut) : Nuvugmiut, Ungavamiut, Tahagmiut
    • Siqinirmiut : Koksoakmiut, Kangiqsualujjuamiut, Kidlinungmiut
    • Itivimiut
    • Qikirtamiut
  • Nunatsiavut İnuitçesi (Inuttut, Inuttitut, Nunatsiavummiutut, Labradorimiutut)
    • Kuzey Nunatsiavut şivesi ve konuşan kabileler: Kongithlushuamiut, Chuckbuckmiut, Nunenumiut, Avitumniut
    • Rigolet şivesi ve konuşan kabileler: Aivitumiut, ?Netcetumiut, ?Puthlavamiut

İnuit Toprakları

Kanada'da İnuit Toprakları (Inuit Nunaat³) birbirinden bağımsız 4 idari bölgeden oluşur ve Inuit Tapiriit Kanatami tarafından temsil edilir:

• Nunatsiavut («güzel topraklarımız»): Kanada İnuit topraklarının en doğusunu içerir. Labrador'un kuzeyinde 2005 yılında Labrador Inuit Land Claim Agreement gereği kurulmuştur. Yaklaşık 72,500 kilometre kare alanı kapsar. Doğu Kanada İnuitçesi dilinin Latin alfabesi sistemini kullanan Nunatsiavut İnuitçesi lehçesini konuşan Nunatsiavummiut («Nunatsiavut ahalisi») halkının topraklarıdır⁴.
• Nunavik («büyük toprak»): Kanada İnuit topraklarının en güneyini içerir. Québec'in kuzeyinde 1975 yılında James Bay and Northern Quebec Agreement gereği kurulmuştur. Yakın zamanlarda ise Nunavik Inuit Land Claims Agreement gereği kıyıdaki birçok adanın yönetimini de devralmıştır. Yaklaşık 660,000 kilometre kare alanı kapsar. Doğu Kanada İnuitçesi dilinin İnuit hece yazısı sistemini kullanan Nunavik İnuitçesi lehçesini konuşan Nunavimmiut («Nunavik ahalisi») halkının topraklarıdır⁵.
• Nunavut («toprağımız»): Kanada İnuit topraklarının en orta ve kuzeyini içerir. Kuzeybatı Toprakları'nın doğusundaki toprakların 1993 yılında imzalanan Nunavut Land Claims Agreement gereği ayrılmasıyla 1999 yılında kurulmuştur. Bu anlaşma dünyadaki devlet ile yerliler arasındaki müzareke sonucu elde edilen en büyük toprak talebidir. Yaklaşık 2 milyon kilometre kare alanı kapsar. Qikiqtaaluk Bölgesi, Kivalliq Bölgesi ve Kitikmeot Bölgesi olmak üzere üç alt bölgeye ayrılır. Doğu Kanada İnuitçesi ile Batı Kanada İnuitçesi dillerinin İnuit hece yazısı sistemini kullanan değişik lehçelerini konuşan Nunavummiut («Nunavut ahalisi») halkının topraklarıdır⁶.
• Inuvialuit Nunangit Sannaiqtuaq («Inuvialuit Settlement Region»): Kanada İnuit topraklarının en batısını içerir. Kuzeybatı Toprakları'nın kuzeyindeki topraklarda 1984 yılında Inuvialuit Final Agreement gereği kurulmuştur. Yaklaşık 90,650 kilometre kare alanı kapsar. Batı Kanada İnuitçesi dilinin Latin alfabesi sistemini kullanan iki resmî lehçesini (Inuvialuktun ile Inuinnaqtun) konuşan İnuvialuit halkının topraklarıdır⁷.

Nüfus

Dil ve lehçeler	Konuşanların sayısı	Ana dili	Ev dili
Doğu Kanada İnuitçesi	35,690	32,010	25,290
İnuinnaq İnuitçesi	580	370	70

<center>

<small>Source: Statistics Canada, 2006 Census Profile of Federal Electoral Districts (2003 Representation Order): Language, Mobility and Migration and Immigration and Citizenship Ottawa, 2007, pp. 2, 6, 10.</small>

</center>

2006 sayımında Kanada İnuitlerinin yerleşim yerlerine göre nüfusu :

Kanada	.	50.480
Newfoundland ve Labrador	.	4.715
Nunatsiavut	.	2.160
.	Nain	935
.	Hopedale	475
.	Postville	215
.	Makkovik	315
.	Rigolet	240
.	Happy Valley-Goose Bay	1.275
.	Cartwright	75
.	Labrador City	90
.	St. John's	280
Québec	.	10.950
Nunavik	.	9.565
.	Kangiqsualujjuaq	705
.	Kuujjuaq	1.635
.	Tasiujaq	250
.	Aupaluk	175
.	Kangirsuk	425
.	Quaqtaq	300
.	Kangiqsujjuaq	560
.	Salluit	1.155
.	Ivujivik	340
.	Akulivik	500
.	Puvirnituq	1.385
.	Inukjuak	1.335
.	Umiujaq	375
.	Kuujjuaraapik	465
.	Chisasibi	40
.	Whapmagoosti	20
.	Montreal	570
Nunavut	.	24.640
.	Kimmirut	385
.	Iqaluit	3.535
.	Pangnirtung	1.240
.	Qikiqtarjuaq	445
.	Clyde River	790
.	Pond Inlet	1.210
.	Arctic Bay	640
.	Cape Dorset	1.130
.	Kimmirut	385
.	Sanikiluaq	705
.	Arviat	1.905
.	Whale Cove	335
.	Rankin Inlet	1.925
.	Baker Lake	1.545
.	Chesterfield Inlet	290
.	Coral Harbour	735
.	Repulse Bay	710
.	Hall Beach	625
.	Igloolik	1.440
.	Kugaaruk	630
.	Taloyoak	745
.	Gjoa Haven	990
.	Cambridge Bay	1.160
.	Kugluktuk	1.190
.	Resolute Bay	230
.	Grise Fiord	140
Kuzeybatı Toprakları	.	4.160
Inuvialuit Settlement Region	.	3.120
.	Inuvik	1.340
.	Aklavik	350
.	Tuktoyaktuk	705
.	Paulatuk	255
.	Sachs Harbour	120
.	Ulukhaktok	365
.	Yellowknife	640
.	Hay River	125
Yukon	.	255
.	Whitehorse	230
Ontario	.	2.040
.	Ottawa-Gatineau	725
.	Toronto	315
Alberta	.	1.605
.	Calgary	250
.	Edmonton	590
Prens Edward Adası	.	30
Nova Scotia	.	320
.	Halifax	150
New Brunswick	.	185
Manitoba	.	565
.	Winnipeg	280
Saskatchewan	.	220
Britanya Kolumbiyası	.	795
.	Vancouver	215
.	Victoria	135

Tarih

Sosyal yaşam

Aile

Köy odası

Şenlik ve Törenler

Dil ve Eğitim

Avcılık ve toplayıcılık

Din

Şamanizm

Hıristiyanlık

Giyim Kuşam

Giyecek

Takı ve beden süslemesi

Dövme

Mutfak

Igunaq (Inuktitut: ᐃᒍᓇᖅ) Yazın yakalanan mors gibi hayvanların avuç büyüklüğünde etleri toprağa gömülerek, sonbahar boyunca fermente olması sağlanır ve kış bitince eşilerek çıkartılır ve tüketime sunulur. Bir yılda tüketilen İgunaq'lar oldukça değerlidir.

Ayrıca bakınız

• Inuit Tapiriit Kanatami
• Inuit Circumpolar Council
• İglo
• Skræling
• Kolomb öncesi Amerika
• Martin Frobisher
• Kanada'da insan hakları
• Yüksek Arktik tehciri

Kaynakça

Orijinal kaynak: inuitler. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩
2. ↩

3. Petra Volaříková (2009), The Canadian Inuit – past and present ↩

4. Petra Volaříková (2009), The Canadian Inuit – past and present ↩

5. Petra Volaříková (2009), The Canadian Inuit – past and present ↩

6. Petra Volaříková (2009), The Canadian Inuit – past and present ↩

7. Petra Volaříková (2009)The Canadian Inuit – past and present ↩

Kategoriler