Gelibolu, Türkiye'nin Avrupa yakasındaki Doğu Trakya'da, kendi adını taşıyan yarımadanın güney kıyısında, Marmara Bölgesi'nin Çanakkale Boğazı'nın Avrupa tarafında, karşı kıyı Lapseki'den uzaklıkta kurulu bir ilçenin adıdır.1
Adı, Yunancada "Güzel Şehir" anlamına gelen Kallipolis'ten gelir.2 Makedon şehri Kallipolis, MÖ 5. yüzyılda kuruldu.3 Bir deniz üssü olarak Kallipolis’in zengin bir tarihi vardır.
Ancak ilçe geçmişinin Troya kenti kadar eski olduğu varsayılmaktadır. Yörenin eski adı "Critote"dir. Antik Çağ'da Keltler tarafından iskan edildiği için Eski Yunanca'da "Galliopolis" olarak adlandırılmıştır: Galli (Kelt) + polis (şehir)= Keltler'in şehri. Bu isim, Türkçeye de Gelibolu olarak geçmiştir.
Günümüzde Fransa, Belçika, İsviçre ve Ren kıyılarını içine alan bölgeyi ele geçirmiş ve Romalılar tarafından bu bölgeye Galya, halkına da Galatlar adı verilmiş.
Galatlar olarak adlandırılan bu savaşçı halk MÖ 281 yıllarında Trakya Krallığı'nın içinde bulunduğu bocalama döneminde Balkanlar'a, Çanakkale ve boğazlar üzerinden Anadolu'ya geçmişler. MÖ 278 yılında Anadolu'da Sakarya ve Kızılırmak havzasını kapsayan bölgeye de "Galatia" adı verilmiş.
İmparator I. Justinianus Gelibolu'yu güçlendirdi ve hala bugün bile bazı Bizans kalıntılarının görülebildiği, mısır ve şarap önemli askeri depolar kurdu.45
1204'teki Latinler tarafından Konstantinopolis'in alınması sonrasında Gelibolu Venedik Cumhuriyeti'nin hakimiyetine geçti. 1204'ten 1235'e kadar Venedik Cumhuriyeti bölgeyi yönetti. 1294'te Cenevizli’ler civardaki bir Venedik kuvvetini yendi.
1306'da Roger de Flor idaresindeki Almogavarlar'dan oluşan bir Katalan Bölüğü Geliboluya yerleşti ve liderlerinin ölümünden sonra neredeyse tüm vatandaşları katletti. Venedik ve Bizans İmparatorluğu'nun müttefik birlikleri şehri kuşattı ama tahkimatları dağıttıktan sonra 1307'de geri çekildiler.67
Bizans İmparatorluğu bölgeyi 1356'ya kadar yönetti.
1 ve 2 Mart 1354 gecesi, güçlü bir deprem Gelibolu‘yu ve surlarını tahrip edip savunmasını zayıflattı. 1354'teki yıkıcı depreminden bir ay sonra Osmanlılar Gelibolu‘yu kuşatıp fethetti. Gelibolu, böylece Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'daki ilk kalesi oldu.8 Sultan I. Bayezid (1389–1403) Gelibolu’da hala görülen bir kale ve kule inşa ettirdi9
1366'da Bizans lehine gerçekleştirilen Savoyard Haçlı Seferi‘nde Gelibolu Bizans tarafından geri alındı ama Eylül 1376'da Osmanlılar tarafından yeniden kuşatılan Gelibolu’yu Osmanlılar geri aldı. Gelibolu’da yaşayan Yunanlar’ın ise kalıp gündelik hayatlarına devam etmelerine izin verildi.
1416’da Pietro Loredan komutasındaki Venedikliler Türkleri yendi.10
Gelibolu’da İslami yazarlar Ahmed Bican (ö. 1466) ve kardeşi Mehmed Bican'ın (ö. 1451) mezarları da bulunmaktadır11.
19. yüzyılda Gelibolu (, Edirne Vilayeti içinde Rumlar, Türkler, Ermeniler ve Yahudilerden oluşan yaklaşık otuz bin nüfuslu bir ilçeydi.12
Edirne Vilayet Matbaası Müdürü Şevket Dağdeviren'in yazdığı 1892 tarihli salnameye göre;
Gelibolu Sancağı'na bağlı olan, Gelibolu’dan başlayarak İstanbul civarında son bulan bu coğrafyaya eskiden “Trasya” adı verilirdi. Sancak olarak 6457 evde 25889 Müslüman, 13831 evde 64029 Gayrimüslim, toplamda 89918 nüfus vardır. Gelibolu kazası, Eceabat ve Evreşe adlı iki resmi, Bolayır ve Tayfur adlı iki fahri nahiye müdürlüğü ve kaza olarak 3608 evde 13691 Müslüman, 4768 evde 21780 Rum, 188 evde 1032 Bulgar ve 210 evde 1756 Yahudi, toplamda 38259 nüfusa sahiptir. Eski eserlerden, iç limanda onarılan bir havuz ve bir kule, 12 cami, 4 mescit, 2 medrese, 1 Dar-ül kur’a, 1 lise, 7 ilkokul, 1 kütüphane, 6 kilise, 2 havra, 11 tekke, Abdülhamit tarafından genişletilmiş bir Mevlevîhane, 1 muvakkithane, saat kulesi, hükûmet konağı, adliye, belediye, jandarma, askeri karantina daireleri, gazino, gazhane, reji dairesi, 10 fabrika, 1 otel, 4 han, 7 hamam, 19 yel değirmeni, 1 kiremithane ve Hamidiye adında bir asker hastanesi vardır. Gelibolu kasabasında 22 el tezgahı vardır. Bunların 3'ünde yılda 3.000 zira kazmir, diğer 19'unda yılda 112.000 zira yelken bezi dokunur.13
1854'te Kırım Savaşı sırasında Gelibolu’da İngiliz ve Fransız kuvvetlerinin önemli bir kampı vardı ve Gelibolu limanı batı Akdeniz ile İstanbul arasında bir mola yeriydi.1415
Mart 1854'te İngiliz ve Fransız mühendisler, yarımadayı olası Rus saldırısına karşı korumak ve Akdeniz yolunun kontrolünü güvenceye almak için 11.5 km boyunda bir savunma hattı inşa etti.16
Trakya'dan yarımadaya yalnızca Keşan'dan ana yolla veya Tekirdağ, Şarköy'den küçük dağ yollarından ve Anadolu'dan Lapseki'den Gelibolu'ya ve Çanakkale'den Eceabat'a vapurla veya 1915 Çanakkale Köprüsü ‘den geçerek ulaşılır.
Gökçeada‘dan (Yunanca: "İmbros") Gelibolu’ya vapurla ulaşılır.
Orijinal kaynak: gelibolu. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Καλλίπολις , Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus project ↩
Callipolis in the New Advent Encyclopedia ↩
Crowley, Roger. 1453: The Holy War for Constantinople and the Clash of Islam and the West. New York: Hyperion, 2005. p 31 . ↩
Kazancıgil Ratip, Gökçe Nilüfer, Dağdevirenzade M. Şevket Bey'in Edirne Tarihi ve Balkan Savaşı Anıları, Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, 2005 Edirne ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page