fitil (patlayıcı) ne demek?
Bir ,
donanımda ya da askeri
, fitil (veya
) işlevi başlatan bir donanım parçasıdır.
Genel olarak, fitil kelimesi gelişigüzel kullanılır. Ancak, belirli
olduğunda (ve özellikle de askeri bağlamda), fitil terimi, bir
üzerindeki fitil gibi
basit bir piroteknik ateşleme tertibatını tanımlarken
terimi bir
için , bir
/
tapa, yaylı tapası, ya da gibi mekanik ve/veya
bileşenleri içeren daha gelişmiş bir
ateşleme tertibatını belirtmek için kullanılır.
Tarihçe
Fitilin en basit şekli olan yanan fitilin 10. yüzyılda
’de üretildiği sanılmaktadır. Sıkıştırılmamış,
gevşek haldeki barut ile doldurulmuş ve hafif kâğıttan yapılan bu basit
fitil, havai fişeklerde ateşleme geciktiricisi olarak işe yaradı. Yanan
fitilin bu basit şekli bugün hala birçok modern
uygulamalarda bulunabilmektedir. Bu
basit fitilin bir çeşidine adı
verilmektedir. Vizko fitil dayanıklılık ve su geçirmezlik için parafin
ya da vernikle kaplanmış yanan çekirdekten oluşur. Yanan bir fitilin
ticari ve askeri çeşidi (
tarafından
icat edilmiştir) olarak tanınır. Emniyetli fitil yanıcı madde ile
doldurulmuş olup yanan çekirdeğin dış etkilere maruz kalmasını önlemek
için sarılmış dokuma bir kılıftır. Emniyetli fitiller, bir kullanılmasıyla patlatılan
patlayıcı maddelerin, patlamasını başlatmak için kullanılır.
Fitiller
Günümüz emniyetli fitilleri genellikle
ve
faaliyetlerde kullanılmaktadır. Ateşlemeden önce bir zaman gecikmesi
sağlamak ve çoğunlukla da daha büyük ve kararlı ana patlayıcıyı
patlatmak için gerekli olan zincirleme reaksiyonu başlatacak olan
patlayıcı patlatmak için kullanılır.
gibi renkli ya da şeffaf renkte olan
ayırt etmek için
emniyetli fitiller genellikle siyah (askeri) veya floresan turuncu
(ticari) renkte olurlar.
Kullanımı
Fitiller havai fişekler, model , , bazı ve birçok
uygulamalarında kullanılır.
Türleri
Yanan fitiller
- gibi bir oksitleyici emdirilmiş
ya da
ipinden oluşan çok yavaş yanan bir fitildir. Yavaş fitiller, silahlar ya da karabarut
toplarındaki fitiller gibi diğer aygıtları elle tutuşturmak için bir
ateşleme kaynağı olarak kullanılmıştır. Darbeli kapsüllerden önce,
yavaş fitiller her atış için teker teker kullanılmaya gerek olmadığı
için ve sadece büyük bir alev yerine küçük bir kor ucu taşıyarak ki
böylece yakındaki barut levazımatını tutuşturma olasılığı
kalktığından dolayı karabarut silahlarının kullanımında en uygun
oldular.
- karabarut ve tutkal bulamacı ile
kaplanarak kurutulmuş olan pamuk ipinden oluşan bir fitil türüdür.
Bu fitilin yanışı bir geçiş ateşi olarak rol oynar ve bu yüzden de
antika topları ateşlemek için kullanılmıştır. Kara fitiller
günümüzde havai fişek yapımında kullanılırlar.
- ya da saniyede 30-90 metre hızla çok çabuk
yanan, bir karabarut fitil türüdür. Hızlı fitiller gevşek bir kâğıt
sargı (boru) ile sarılı kara fitilden oluşur. Yandığında, alev yanan
barut tarafından üretilen sıcak gazlardan itibaren kâğıt boru
boyunca hızla ilerler. Hızlı fitiller profesyonel havai fişek
gösterilerinde kullanılan düzenekler arasında neredeyse anında ateşi
geçirmek için kullanılır. Havai fişek düzenekleri gösterinin
sonundaki final atışı gibi atışlarda aynı anda ateşleme yaparken,
fiziksel olarak ayrılmalıdır. Art arda ateşlenmesi gereken
düzenekler tek bir asıl fitilden dallanmış olabilir. Bu fitillerin
dallandırılmasında, zaman gecikmeleri için değişik uzunluktaki vizko
fitillerle hızlı fitillerin iki ucu birleştirilir.
- bir ya da birden çok dokuma
sargıyla sarılmış çekirdeğine
sahiptir. Dış tabakaları, suya karşı dayanıklı olması için parafin
ya da kaplanmış olabilir.
Bu fitiller, muntazam bir hızda ve kolayca görünen bir dış alevle
yandıklarından dolayı modern
yaygın olarak kullanılırlar. Dış yüzeylerindeki işleme bağlı olarak,
daha nitelikli ve suya dayanıklı olan vizko fitiller, karabarut
çekirdeği yakıt ve oksitleyicisinin her ikisini de içerdiğinden
dolayı bir kez yandıktan sonra su altında sönmeden yanabilir.
-
ya da diğer su geçirmez madde ile kaplanmış
olan dokuma bir kılıf içerisindeki
çekirdeğinden oluşur. Emniyetli fitil dokuma ya da plastik bir
dayanıklı dış sargıya sahiptir. Emniyetli fitiller, patlatma
kapsüllerinin içine sıkıştırılacak şekilde tasarlanmış olarak,
standart bir çapta yapılır. Ateşlendikten sonra, emniyetli
fitiller su altında yanacak ve ayrıca maden ocakları ya da diğer
endüstriyel ortamlar gibi yerlerde olabilecek metan ya da diğer
yakıtları tutuşturacak bir dış alevle yanmayacaktır. Emniyetli
fitiller her bir 30 cm için belirtilen yanma sürelerinde
üretilmektedir. Örneğin, 60 saniyelik bir fitil denildiğinde, 30 cm
uzunluğunda bir fitil 60 saniyede yanacak demektir. Üreticiler
muntazam yanış hızı sağlamak için her türlü çabayı göstermelerine
rağmen, emniyetli fitiller değişen koşullara bağlı olurlar ve mevcut
olan yeterli güvenlik önlemleri ile birlikte kullanılmalıdır.
- bir elektrik akımı
tarafından etkinleştirildiğinde bir ana fitil ya da düzeneği yakar.
Elektrikli kibritler genel olarak, ince bir direnç teline akım
verildiğinde ısınmasına yol açan bir çift telden oluşur. Direnç teli
bir parça piroteknik bileşimle kaplanmıştır. Mekanik bir bağlantı ya
da direkt olarak düzenekten geçerek ana fitili güvenilir bir şekilde
ateşlenmesi için yeterli alev sağlayan piroteknik bileşim telin
ısınmasından dolayı ateşlenir.
motorları bir tür elektrikli
kibritle ateşlenir. Büyük havai fişek gösterilerindeki karmaşık
zamanlama sıralamaları, ayrık olan fitil düzeneklerine bağlı
elektrikli kibritlerini etkinleştiren bir bilgisayar kullanarak
yapılır.
- fitili (yaban
arısı) havai fişek bileşeninin alışılmadık bir türüdür. Uçan balık
fitili, vizko fitil gibi yapılmışsa da karabarutun yerine metalik
bir kıvılcım bileşimi ya da diğer efektleri içerir. Bu nedenle uçan
balık fitili sadece bir tetikleyici yerine ana bir efekt olarak da
uygulanabilir. Örneğin, yerde sadece yanan kısa bir parça uçan balık
fitili, havada yandığında kıvılcımlar ve ses çıkarırken rastgele
yönlerde yüzer gibi görünerek gökyüzünde uçar. Bir gök bombası
havada pek çok sayıda uçan ve kıvılcım çıkarmaya yol açacak bu türde
birçok parçalarla doldurulmuştur.
Ayrıca bakınız
Yararlanılan kaynaklar
Orijinal kaynak: fitil (patlayıcı). Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler