un montelenmiş iskeleti | takson = Ceratopsia | sıralama = | altbölüm_sıra = Altgruplar | altbölüm =
Neoceratopsia
Coronosauria
| en_erken= 163 | en_eski_fosil = 161 | en_genç_fosil = 66 | fosil_kaynak = 4 }} Ceratopsia veya Ceratopia (Yunanca: "boynuzlu yüzler"), Kretase döneminde şimdiki Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya'da yaşamış, otçul bir kuş kalçalı dinozor grubudur. Bilinen en eski ceratopsian olan Yinlong downsi, 161,2 ile 155,7 milyon yıl önce yaşamıştır. Son ceratopsian türü olan Triceratops prorsus'un ise, 66 milyon yıl önce meydana gelen Kretase-Tersiyer yok oluşunda soyu tükendi.
Ceratopsia grubunun erken üyeleri, Psittacosaurus gibi küçük, iki ayaklı sürüngenlerdi. Centrosaurus ve Triceratops gibi ceratopsidler de dahil olmak üzere daha sonraki üyeler, çok daha büyük, dört ayaklı hale geldi ve boyuna uzanan ayrıntılı yüz boynuzları ve fırfırlar geliştirdi. Bu fırfırlar, savunmasız boynu avcılardan korumaya hizmet etmiş olsa da, termoregülasyon veya büyük boyun ve çiğneme kaslarının tutturulması için kullanılmış olabilir. Seratopsiyenlerin uzunlukları, 1 metre ile 9 metre arasında değişirken, ağırlıkları ise 23 kilogram ila 9 ton arasında değişir.
Triceratops, halk arasında en iyi bilinen ceratopsian'dır. Her zaman böyle olmasa da, ceratopsian cins adlarının " -ceratops" ile bitmesi gelenekselleşmiştir. Adı geçen ilk cinslerden biri, adını gruba veren Ceratops'un kendisiydi, ancak günümüzde fosil kalıntılarının diğer ceratopsianlarda bulunmayan ayırt edici özellikleri olmadığı için bir nomen dubium olarak kabul edilmektedir.5
Ceratopsianlar, kafatasının özellikleriyle kolayca tanınır. Bir ceratopsian üst çenesinin ucunda, ceratopsianlara özgü, dişsiz (dişsiz) bir kemikleşme olan rostral kemik bulunur. Othniel Charles Marsh, alt çene üzerindeki önsel kemiğin ayna görüntüsü olarak işlev gören bu kemiği tanıdı ve adlandırdı. Bu kemikleşme, bitki maddesinin çiğnenmesine morfolojik olarak yardımcı olmak için gelişti.6 Tüm ornitoriklerde alt çenenin ucunu oluşturan ön kemik ile birlikte rostral, yüzeysel olarak papağan benzeri bir gaga oluşturur. Ayrıca, gözün altındaki jugal kemikler belirgindir ve kafatasının yukarıdan bakıldığında biraz üçgen görünmesini sağlamak için yanlara doğru genişler. Bu üçgen görünüm, boyun fırfırını oluşturmak için kafatası çatısının paryetal ve skuamozal kemiklerinin arkaya doğru uzatılmasıyla daha sonraki ceratopsia'larda vurgulanır.78
Epoksipital, ceratopsianların fırfırlarını kaplayan ayırt edici bir kemiktir. İsim, oksipital kemik ile ilişkili olmadıkları için yanlıştır.9 Epoccipitals ayrı kemikler olarak başlayıp sigorta birine hayvanın büyümesi sırasında skuamöz veya paryetal fırfır tabanını oluşturan kemikler. Bu kemikler işlevsel olmaktan çok süslüydü ve türleri ayırt etmeye yardımcı olmuş olabilir. Epoccipitals muhtemelen olası istisna ile bilinen tüm ceratopsids mevcuttu Zuniceratops .10 Bunlar, kısa frilled ceratopsids arasında (Centrosaurines ile büyük ölçüde farklı görünmektedir.) ve uzun frilled ceratopsids ( Chasmosaurines ikinci grupta geniş bazlar ile sıkıştırıldığı ilk grupta, bazlar ve üçgen ile eliptiktir). Bu geniş tanımlamalar içinde, farklı türler biraz farklı şekillere ve sayılara sahip olacaktır. Centrosaurines Özellikle, gibi Centrosaurus, Pachyrhinosaurus ve Styracosaurus, bu kemikler uzun ve spike- veya kanca gibi oluyorlar.11 İyi bilinen bir örnek*, Triceratops'un* fırfırındaki geniş üçgen epokipitallerin kaba testere dişi saçaklarıdır. Kemikleşmenin morfogenetik özelliklerine bakıldığında, dermal olarak tanımlanabilir. Epoksipital terimi, 1889'da ünlü paleontolog Othniel Charles Marsh tarafından icat edildi.12
Bilimin bulduğu ilk ceratopsian kalıntıları, Amerikalı jeolog F. V. Hayden liderliğindeki ABD'deki Jeolojik ve Coğrafi Araştırma sırasında keşfedildi. 1855'te Montana'ya yapılan bir keşif gezisi sırasında keşfedilen dişler ilk önce hadrosauridlere atandı ve Trachodon cinsine dahil edildi. 20. yüzyılın başlarına kadar bunlardan bazılarının ceratopsia dişleri olarak tanınması mümkün değildi.13 Hayden'in 1872'deki bir başka keşif gezisinde, Fielding Bradford Meek , Güneybatı Wyoming'deki bir yamaçtan çıkıntı yapan birkaç dev kemik buldu. Kısmi iskeleti kurtarmak için kazı yapan paleontolog Edward Drinker Cope'u uyardı. Cope, kalıntıları bir dinozor olarak kabul etti, ancak fosilin kafatasından yoksun olmasına rağmen, o zamanlar bilinen herhangi bir dinozor türünden farklı olduğunu belirtti. Yeni türe Agathaumas sylvestris adını verdi, "muhteşem orman sakini" anlamına geliyordu.14 Kısa süre sonra Cope, sonunda ceratopsidler olarak tanınacak olan iki dinozoru daha adlandırdı: Polyonax ve Monoclonius. Monoclonius, ceratopsid boynuzlarının ve fırfırlarının ilk kanıtı da dahil olmak üzere, bulunan birbiriyle bağlantılı olmayan kalıntıların sayısı açısından dikkate değerdi. Montana'nın Chouteau İlçesindeki Judith Nehri yakınında, 1876 yazında Charles Hazelius Sternberg'in yardımıyla Cope tarafından birkaç Monoclonius fosili bulundu. Ceratopsianlar henüz ayırt edici bir grup olarak tanınmadığından, Cope fosil materyalinin çoğundan emin değildi, burun boynuzunun çekirdeğini veya bir fosil boynuzunun parçası olarak kaş boynuzlarını tanımıyordu. Fırfır kemiği, göğüs kemiğinin bir parçası olarak yorumlandı.15
1888 ve 1889'da Othniel Charles Marsh, ilk iyi korunmuş boynuzlu dinozorları, Ceratops ve Triceratops'u tanımladı. 1890'da Marsh, onları Ceratopsidae ailesinde ve Ceratopsia takımında birlikte sınıflandırdı. Bu, Cope'un kendi örneklerini yeniden incelemesini ve Triceratops, Monoclonius ve Agathaumas'ın 1891'de Agathaumidae adını verdiği benzer bir dinozor grubunu temsil ettiğini fark etmesini sağladı. Cope, Monoclonius'u boynuzlu bir dinozor olarak yeniden tanımladı, büyük bir burun boynuzu, gözleri üzerinde iki küçük boynuz ve büyük bir fırfır vardı.
Ceratopsia, 1890'da Othniel Charles Marsh tarafından, boynuzlar, bir rostral kemik, iki köklü diş, kaynaşmış boyun omurları ve ileriye dönük bir kasık gibi belirli karakteristik özelliklere sahip dinozorları içerecek şekilde oluşturulan bir grup olarak tanımlandı. Marsh, grubun Ornithischia içinde kendi alt düzenini garanti edecek kadar farklı olduğunu düşünüyordu.16 Adı, "boynuz" anlamına gelen Yunanca kéras'tan ve "görünüm" anlamına gelen ópsis'den türetilmiştir. 1960'ların başlarında, Ceratopsia adının aslında dilsel olarak yanlış olduğu ve Ceratopia olması gerektiği belirtilmiştir.17 Bununla birlikte, bu yazım teknik olarak doğru olsa da, bilimsel literatürde nadiren kullanılmıştır ve paleontologların büyük çoğunluğu Ceratopsia'yı kullanmaya devam etmektedir. ICZN , üst aile seviyesinin üzerindeki taksonları yönetmediğinden, bunun değişmesi olası görünmüyor.
Ceratopsian Kladogramı18
Ceratopsia, en eski üyelerin tümü orada bulunduğu için Asya'da ortaya çıkmış gibi görünmektedir. Neoceratopsian gibi görünen dişler de dahil olmak üzere parçalı kalıntılar, Kuzey Amerika'da Albiyen aşamasında (112 ila 100 milyon yıl önce) bulunur ve bu, grubun Kretase Dönemi'nin ortalarında şu anda Bering Boğazı olan yerde dağıldığını gösterir.19 Hemen hemen tüm leptoceratopsidler, Asya'ya geri dönen ayrı bir dağılma olayını temsil edebilen Udanoceratops dışında Kuzey Amerika'dır*.* Ceratopsidler ve onların Zuniceratops gibi yakın ataları, Kuzeybatı Amerika dışında bilinmiyordu ve bu kıtaya özgü olduğu varsayılıyordu.2021 Ceratopsoidlerin Kuzey Amerika'da ortaya çıktığına dair geleneksel görüş, 2009 yılında kuşkulu Asya cinsi Turanoceratops'un daha iyi örneklerinin keşfedilmesiyle sorgulanmaya başlandı ve bu da onu bir ceratopsoid olarak doğruladı. Bunun, ceratopsoidlerin gerçekten Asya'da ortaya çıktığını mı yoksa Turanoceratops'un Kuzey Amerika'dan mı göç ettiğini gösterdiği bilinmiyor.22
Etkinliğe bağlı kemik kırıkları, ceratopsidlerde belgelenmiştir.23 Periostitis ayrıca bir ceratopsianın kürek kemiğinde de belgelenmiştir.24
<timeline> ImageSize = width:1000px height:auto barincrement:15px PlotArea = left:10px bottom:50px top:10px right:10px
Period = from:-201.3 till:-45 TimeAxis = orientation:horizontal ScaleMajor = unit:year increment:10 start:-200 ScaleMinor = unit:year increment:1 start:-201 TimeAxis = orientation:hor AlignBars = justify
Colors =
#legends
id:CAR value:claret
id:ANK value:rgb(0.4,0.3,0.196)
id:HER value:teal
id:HAD value:green
id:OMN value:blue
id:black value:black
id:white value:white
id:jurassic value:rgb(0.2,0.7,0.79)
id:earlyjurassic value:rgb(0,0.69,0.89)
id:middlejurassic value:rgb(0.52,0.81,0.91)
id:latejurassic value:rgb(0.74,0.89,0.97)
id:cretaceous value:rgb(0.5,0.78,0.31)
id:earlycretaceous value:rgb(0.63,0.78,0.65)
id:latecretaceous value:rgb(0.74,0.82,0.37)
BarData=
bar:eratop
bar:space
bar:periodtop
bar:space
bar:NAM1
bar:NAM2
bar:NAM3
bar:NAM4
bar:NAM5
bar:NAM23
bar:NAM6
bar:NAM7
bar:NAM8
bar:NAM9
bar:NAM10
bar:NAM11
bar:NAM12
bar:NAM25
bar:NAM13
bar:NAM14
bar:NAM15
bar:NAM16
bar:NAM17
bar:NAM26
bar:NAM18
bar:NAM19
bar:NAM20
bar:NAM21
bar:NAM22
bar:NAM24
bar:space
bar:period
bar:space
bar:era
PlotData=
align:center textcolor:black fontsize:M mark:(line,black) width:25
shift:(7,-4)
bar:periodtop
from: -201.3 till: -174.1 color:earlyjurassic text:Erken
from: -174.1 till: -163.5 color:middlejurassic text:Orta
from: -163.5 till: -145 color:latejurassic text:Geç
from: -145 till: -100.5 color:earlycretaceous text:Erken
from: -100.5 till: -66 color:latecretaceous text:Geç
bar:eratop
from: -201.3 till: -145 color:jurassic text:Jura
from: -145 till: -66 color:cretaceous text:Kretase
PlotData=
align:left fontsize:M mark:(line,white) width:5 anchor:till align:left
color:latejurassic bar:NAM1 from:-168.3 till:-166.1 text:Chaoyangsaurus
color:latejurassic bar:NAM2 from:-162 till:-160 text:Yinlong
color:latejurassic bar:NAM3 from:-162 till:-160 text:Hualianceratops
color:latejurassic bar:NAM4 from:-152 till:-145 text:Xuanhuaceratops
color:earlycretaceous bar:NAM5 from:-145 till:-140 text:Stenopelix
color:earlycretaceous bar:NAM23 from:-139.8 till:-129.4 text:Albalophosaurus
color:earlycretaceous bar:NAM6 from:-129.4 till:-100.5 text:Psittacosaurus
color:earlycretaceous bar:NAM7 from:-126 till:-119 text:Liaoceratops
color:earlycretaceous bar:NAM8 from:-113 till:-103 text:Koreaceratops
color:earlycretaceous bar:NAM9 from:-113 till:-100.5 text:Archaeoceratops
color:earlycretaceous bar:NAM10 from:-113 till:-88 text:Helioceratops
color:earlycretaceous bar:NAM11 from:-108 till:-104 text:Aquilops
color:earlycretaceous bar:NAM12 from:-107 till:-100.5 text:Auroraceratops
color:earlycretaceous bar:NAM25 from:-105 till:-100.5 text:Kulceratops
color:latecretaceous bar:NAM13 from:-100.5 till:-96 text:Asiaceratops
color:latecretaceous bar:NAM14 from:-100.5 till:-83.6 text:Graciliceratops
color:latecretaceous bar:NAM15 from:-93 till:-89.8 text:Turanoceratops
color:latecretaceous bar:NAM16 from:-93 till:-89.8 text:Zuniceratops
color:latecretaceous bar:NAM17 from:-93 till:-78 text:Mosaiceratops
color:latecretaceous bar:NAM26 from:-86.3 till:-83.6 text:Craspedodon
color:latecretaceous bar:NAM18 from:-86.3 till:-83.6 text:Ajkaceratops
color:latecretaceous bar:NAM19 from:-86.3 till:-72.1 text:Yamaceratops
color:latecretaceous bar:NAM20 from:-85 till:-66 text:Leptoceratopsidae
color:latecretaceous bar:NAM21 from:-83.6 till:-72.1 text:Protoceratopsidae
color:latecretaceous bar:NAM22 from:-81 till:-66 text:Ceratopsidae
color:latecretaceous bar:NAM24 from:-70 till:-69 text:Micropachycephalosaurus
PlotData=
align:center textcolor:black fontsize:M mark:(line,black) width:25
bar:period
from: -201.3 till: -174.1 color:earlyjurassic text:Erken
from: -174.1 till: -163.5 color:middlejurassic text:Orta
from: -163.5 till: -145 color:latejurassic text:Geç
from: -145 till: -100.5 color:earlycretaceous text:Erken
from: -100.5 till: -66 color:latecretaceous text:Geç
bar:era
from: -201.3 till: -145 color:jurassic text:Jura
from: -145 till: -66 color:cretaceous text:Kretase
Orijinal kaynak: ceratopsia. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Dodson, P. 1996. ↩
Holtz, Thomas R., Jr.; Rey, Luis V. (2007). ↩
You H. & Dodson, P. 2004. ↩
Dodson, P., Forster, C.A., & Sampson, S.D. 2004. ↩
Hatcher, J.B., Marsh, O.C. and Lull, R.S. (1907). ↩
Gillette, D.D. (1999). ↩
Steel, R. 1969. ↩
Rothschild, B., Tanke, D. H., and Ford, T. L., 2001, Theropod stress fractures and tendon avulsions as a clue to activity: In: Mesozoic Vertebrate Life, edited by Tanke, D. H., and Carpenter, K., Indiana University Press, p. 331-336. ↩
McWhinney, L., Carpenter, K., and Rothschild, B., 2001, Dinosaurian humeral periostitis: a case of a juxtacortical lesion in the fossil record: In: Mesozoic Vertebrate Life, edited by Tanke, D. H., and Carpenter, K., Indiana University Press, pp. 364-377. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page