boğazlar sorunu ne demek?

Boğazlar Sorunu

Boğazlar Sorunu, Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıflamasıyla birlikte uluslararası bir boyut kazanan ve İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı'nın (Türk Boğazları) kontrolüyle ilgili yaşanan siyasi ve askeri krizler bütünüdür.

Temel Sorun:

• Uluslararası Ticaret ve Seyrüsefer: Boğazlar, Karadeniz'e açılan tek geçit olması sebebiyle, başta Rusya olmak üzere Karadeniz'e kıyısı olan ülkeler için hayati öneme sahipti. Bu nedenle, ticaret ve askeri gemilerin geçiş serbestisi uluslararası arenada sürekli tartışma konusu olmuştur.
• Osmanlı Egemenliği ve Güvenliği: Osmanlı İmparatorluğu, Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını korumak ve aynı zamanda kendi güvenliğini sağlamak arasında denge kurmakta zorlanmıştır.
• Büyük Güçlerin Rekabeti: Rusya, İngiltere, Fransa gibi büyük güçler, Boğazlar üzerinde nüfuz sahibi olmak için sürekli rekabet halinde olmuşlardır.

Önemli Dönemler ve Antlaşmalar:

• 19. Yüzyıl: Hünkar İskelesi Antlaşması (1833), Rusya'ya Boğazlar üzerinde geçici bir avantaj sağlamıştır. Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841), Boğazların uluslararası statüsünü belirlemiş ve savaş gemilerinin geçişini Osmanlı Devleti'nin iznine bağlamıştır.
• 20. Yüzyıl: Sevr Antlaşması (1920), Boğazlar'ı uluslararası bir komisyonun yönetimine bırakmış ve Türkiye'nin egemenlik haklarını ciddi şekilde kısıtlamıştır. Lozan Barış Antlaşması (1923), Türkiye'nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını kısmen iade etmiş, ancak geçiş rejimini uluslararası bir komisyona bırakmıştır.
• Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936): Türkiye'nin uzun süren diplomatik çabaları sonucunda imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi, günümüzde de geçerliliğini koruyan ve Boğazlar'ın geçiş rejimini düzenleyen temel uluslararası belgedir. Bu sözleşme, Türkiye'ye Boğazlar üzerinde tam egemenlik hakkı tanımış, ancak barış zamanında ticaret gemilerinin serbest geçişini garanti altına almıştır. Savaş gemilerinin geçişi ise belirli koşullara bağlanmıştır.

Sonuç:

Boğazlar Sorunu, Türkiye'nin dış politikasında önemli bir yer tutmuş ve ülkenin güvenliği, egemenliği ve uluslararası ilişkileri üzerinde derin etkiler bırakmıştır. Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye'nin bu konudaki çıkarlarını koruyan ve bölgesel istikrara katkıda bulunan önemli bir başarı olarak kabul edilmektedir.