Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele ve Cezaya Karşı Sözleşme, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda 10 Aralık 1984 tarihli oturumunda 39/46 sayılı kararla kabul edilmiş, ve 26 Haziran 1987 tarihinde yürürlüğe girmiş sözleşmedir. Bu protokol, insan hakları ihlalleri olduktan sonra müdahale etme mantığı üzerine kurulmuştur.
Literatürde kısaca İşkenceye Karşı Sözleşme (İKS) (İngilizce Convention Against Tortune (CAT) olarak da geçen sözleşme üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde (Madde 1-16) işkencenin tanımı yapılmış ve Taraf Devlet'lerin uyması gereken yükümlülükler verilmiştir. İkinci Bölüm'de (Madde 17-24) kurulacak olan İşkeceye Karşı Komite'nin seçilme yönteminde, görev ve işleyişinden söz etmektedir. Üçüncü ve son Bölüm ise (Madde 25-33) Birinci bölüm Maddeler'i şu konuları düzenlemektedir.
Ana Madde: Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Komite
Sözleşme'nin II. Bölüm'ü (17.-24. maddeler) Komite üyelerinin sayısını, seçilme yöntemini, görev süresini ve görev ve işlevlerini içeren maddelerden oluşur. 17 maddeye göre Komite 10 üyeden oluşur. Her bir Taraf Devlet en fazla iki aday ile seçime katılabilir. Seçim gizli oyla yapılır. Komite üyeleri 4 yıl için seçilirler, her iki senede bir görevi biten beş üye için yeni seçim yapılır, daha önceki üyeler, tekrar aday olabilirler. Madde 18'e göre Komite Üyeleri mutlak çoğunluk (6 oy) ile kararı alabilirler. 19 madde raporları düzenler, buna göre Taraf Devletler, anlaşma yürürlüğü girdikten sonra (26 Haziran 1987) bir sene içinde anlaşma hükümlerini yerine getirebilmek için aldıkları önlemleri açıklayan rapor verirler. Üyelik boyunca her 4 yılda bir ve Komite'nin talebi olduğunda da rapor vermekle yükümlüdürler. Ayrıca somut olaylara yönelik raporlar ve bunlara komite'nin verdiği yanıtlar düzenli olarak Birleşmiş Milletler İnsan Hakları yüksek Komiserliği'nin sitesinde yayınlanmaktadır. Madde 20'de Komite sistematik işkence olduğu kanısına vardığı durumunda izlenecek prosedürün ana hatları verilmektedir. Böyle bir durum da, üye veya üyeler gizli araştırma yapmak ve rapor hazırlamak üzere görevlendirilebilir. İlgili Devlerin işbirliği istenir ve gerektiğinde ziyaretler yapılır.2
Anlaşmanın yürürlüğü giriş sürecindeki süreler, sözleşmede değişiklik yapılacağı zaman izlenecek yol, anlaşmazlık olduğu takdirde hangi kurumun yetkili olduğu ( Türkiye 30. Maddede Uluslararası Adalet Divanı'nın yetkili kılınması hususunu kabul etmeyerek, çekince koymuştur) gibi konular ele alınır.3
Türkiye'de 25 Ocak 1988'de imzalanan sözleşme, 21 Nisan 1988 tarih ve 3441 sayılı kanunla kabul edilmiş. Söz konusu kanunu 29 Nisan 1988 tarih ve 19799 sayılı resmi gazete yayınlanmıştır ve o tarihte yürürlüğe girmiştir.4 Daha sonra yayınlanacağı belirtilen beyan ve itirazi kayıt ise 10 Ağustos 1988 tarihinde 19895 saylı resmi gazetede sözleşmenin Türkçe ve İngilizce metni ile birlikte her iki dilde yayınmıştır. T.C. Hükûmeti olarak İşkenceye Karşı Komite'nin sözleşmeden doğan yetkisinin kabul edildiği beyan edilmiş; itirazi kayıtta ise 30. Madde'nin birinci fıkrasında geçen, Taraf Devletler arasında sözleşmeden doğan anlaşmazlık durumunda Uluslararası Adalet Mahkemesi'ne başvurulacağı koşulunu kabul etmemiştir. İlgili Madde'nin 2. fıkrasında Taraf Devletlere tanınan Uluslararası Adalet Mahkemesi'ne (Uluslararası Divan) gitmeme seçeneğini kullanarak, itirazı kayıtla sözleşmeyi kabul etmiştir. Yani Türkiye ile ilgili, sözleşmenin yorumlanmasından kaynaklanan bir anlaşmazlık olduğunda Uluslararası Adalet Mahkemesi'ne gidilmeyecektir.5
Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Küçük Muamele ya da Cezaya Karşı Sözleşme'nin Seçmeli Protokolü (İngilizce: Optional Protocol to the United Nations Convention against Torture and Other Cruel,Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, kısaca OPCAT); Birleşmiş Milletler Genel kurulu'nun elli yedinci oturumunda, 18 Aralık 200 tarih ve 2200A (XXI) sayılı kararıyla kabul edilimş, BM İşkence Karşı Sözleşme'ye taraf olan devletlerin katılabileceği bir seçmel protokol kabul edilmiş, imza, onay ve katılma açılmıştır.6 Bu protokola sadece BM İşkenceyi Önleme Sözleşmesine taraf olan devletler, isterler ise katılabilirler.7
BM Genel Kurulu tarafından hazırlanan Protokol, 22.06.2006 Tarihinde yürürlüğe girmiş ve Türkiye tarafından 16.09.2005 Tarihinde imzalanmış, 23.02.2011 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilerek 6167 sayılı Kanun olarak kanunlaşmıştır. Kanun 12.03.2011 tarih ve 27872 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır8.
Orijinal kaynak: birleşmiş milletler işkenceye karşı sözleşme. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page