bütçe kanunu ne demek?

Bütçe Kanunu

Bütçe kanunu, bir devletin veya kamu kurumunun belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminlerini gösteren, gelirlerin toplanmasına ve giderlerin yapılmasına izin veren yasal düzenlemedir. Genellikle bir yıl için hazırlanır ve yasama organı tarafından onaylanır. Bütçe kanunu, devletin ekonomik ve sosyal politikalarının uygulanmasında temel bir araçtır ve kamu mali yönetiminin önemli bir parçasıdır.

Tanımı ve Kapsamı

Bütçe kanunu, devletin bir mali yıl içindeki gelir ve giderlerini ayrıntılı olarak gösterir. Gelirler; vergiler, harçlar, bağışlar, borçlanmalar ve diğer kaynaklardan oluşurken, giderler; kamu hizmetleri, yatırımlar, personel maaşları, sosyal yardımlar ve diğer harcamaları kapsar. Bütçe kanunu sadece gelir ve gider tahminlerini içermekle kalmaz, aynı zamanda bu gelirlerin nasıl toplanacağını ve giderlerin hangi amaçlarla yapılacağını da belirler.

Bütçe Kanununun Hukuki Dayanağı

Bütçe kanununun hukuki dayanağı, genellikle anayasa ve ilgili mali mevzuattır. Anayasa, bütçe hakkını ve bütçe kanununun hazırlanma, görüşülme ve onaylanma süreçlerini düzenler. Ayrıca, Sayıştay gibi denetim organlarının yetkilerini de belirler. Türkiye'de bütçe kanununun hukuki dayanağı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu'dur.

Bütçe Süreci

Bütçe süreci genellikle şu aşamalardan oluşur:

1. Hazırlık: Bütçe hazırlığı, genellikle Maliye Bakanlığı veya benzeri bir kurum tarafından yürütülür. Bu aşamada, kamu kurumları kendi bütçe taleplerini hazırlayarak bakanlığa sunar. Bakanlık, bu talepleri değerlendirerek merkezi hükümetin bütçe tasarısını oluşturur.
2. Sunum: Hazırlanan bütçe tasarısı, yasama organına (örneğin, Türkiye Büyük Millet Meclisi ) sunulur.
3. Görüşme: Yasama organı, bütçe tasarısını komisyonlarda ve genel kurulda görüşür. Bu süreçte, milletvekilleri bütçe üzerinde değişiklik önergeleri verebilirler.
4. Onay: Bütçe tasarısı, yasama organı tarafından oylanarak kabul edilir veya reddedilir. Kabul edilmesi halinde, bütçe kanunu yürürlüğe girer.
5. Uygulama: Bütçe kanunu yürürlüğe girdikten sonra, kamu kurumları bütçede öngörülen gelirleri toplar ve giderleri yapar.
6. Denetim: Bütçe uygulaması, Sayıştay gibi denetim organları tarafından denetlenir. Bu denetimler, bütçe kanununa uyulup uyulmadığını ve kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılıp kullanılmadığını tespit etmeyi amaçlar.

Bütçe Türleri

Bütçeler, farklı kriterlere göre sınıflandırılabilir:

• Gelir ve Gider Dengesi Açısından:
  • Denk Bütçe: Gelirlerin giderlere eşit olduğu bütçe türüdür.
  • Açık Bütçe: Giderlerin gelirlerden fazla olduğu bütçe türüdür.
  • Fazla Veren Bütçe: Gelirlerin giderlerden fazla olduğu bütçe türüdür.
• Kapsam Açısından:
  • Genel Bütçe: Devletin tüm gelir ve giderlerini kapsayan bütçe türüdür.
  • Özel Bütçe: Belirli bir kamu kurumunun veya hizmetin gelir ve giderlerini kapsayan bütçe türüdür.
  • Konsolide Bütçe: Genel bütçe ile özel bütçelerin birleştirilmesiyle oluşturulan bütçe türüdür.
• Hazırlanış Şekli Açısından:
  • Performans Esaslı Bütçe: Kamu kurumlarının performans hedeflerini ve bu hedeflere ulaşmak için kullanacakları kaynakları gösteren bütçe türüdür.
  • Program Bütçe: Belirli bir programın amaçlarını, faaliyetlerini ve maliyetlerini gösteren bütçe türüdür.

Bütçe İlkeleri

Bütçe kanunu hazırlanırken ve uygulanırken çeşitli ilkelere uyulması gerekmektedir. Bu ilkeler, kamu mali yönetiminin şeffaflığını, hesap verebilirliğini ve etkinliğini sağlamayı amaçlar. Başlıca bütçe ilkeleri şunlardır:

• Genellik İlkesi: Bütçenin tüm gelir ve giderleri kapsaması.
• Birlik İlkesi: Tüm gelir ve giderlerin tek bir bütçede toplanması.
• Açıklık İlkesi: Bütçenin anlaşılır ve şeffaf olması.
• Önceden Onay İlkesi: Bütçenin, uygulama başlamadan önce yasama organı tarafından onaylanması.
• Yıllık Olma İlkesi: Bütçenin genellikle bir yıl için hazırlanması.
• Denklik İlkesi: Bütçenin gelir ve giderlerinin dengeli olması (ancak bu ilke her zaman geçerli olmayabilir).
• Kamu Borçlanma Sınırı İlkesi: Kamu borçlanmasının sürdürülebilir sınırlar içinde tutulması.

Bütçe Kanununun Önemi

Bütçe kanunu, devletin ekonomik ve sosyal politikalarının uygulanmasında kritik bir rol oynar. Bütçe kanunu sayesinde:

• Kamu kaynaklarının nereye harcanacağı belirlenir.
• Devletin gelir kaynakları ve miktarları tespit edilir.
• Kamu hizmetlerinin finansmanı sağlanır.
• Ekonomik istikrarın sağlanmasına katkıda bulunulur.
• Sosyal adaletin sağlanmasına yönelik politikalar uygulanır.
• Kamu mali yönetiminin şeffaflığı ve hesap verebilirliği artırılır.

Türkiye'de Bütçe Kanunu

Türkiye'de bütçe kanunu, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile düzenlenmektedir. Bütçe süreci, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yürütülür ve bütçe tasarısı Türkiye Büyük Millet Meclisi 'nde görüşülerek onaylanır. Sayıştay, bütçe uygulamasını denetler ve raporlarını TBMM 'ye sunar.

Sonuç

Bütçe kanunu, devletin mali yönetiminin temelini oluşturur ve kamu kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasını sağlar. Bütçe süreci, şeffaf ve hesap verebilir bir şekilde yürütülmeli ve kamuoyunun katılımına açık olmalıdır. Bütçe kanununun doğru bir şekilde hazırlanması ve uygulanması, ekonomik istikrarın sağlanmasına ve sosyal refahın artırılmasına katkıda bulunur.