karadeniz şivesi ne demek?

Karadeniz Şivesi

Karadeniz şivesi, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde konuşulan ağızların genel adıdır. Bu şive, Türk dilinin bir lehçesi olarak kabul edilir ve kendine özgü ses özellikleri, kelime dağarcığı ve dilbilgisi kuralları ile dikkat çeker. Bölgenin coğrafi yapısı, tarihi ve kültürel etkileşimleri bu şivenin gelişiminde önemli rol oynamıştır.

Tarihçe

Karadeniz şivesinin kökenleri, bölgenin karmaşık tarihine dayanır. Bölge, tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Türkler'in bölgeye yerleşimiyle birlikte, Oğuz Türkçesi'nin etkisi görülmeye başlanmıştır. Ancak, yerel diller ve kültürlerle etkileşim sonucu özgün bir şive ortaya çıkmıştır. Trabzon, Rize, Artvin gibi şehirlerin farklı coğrafi ve kültürel özelliklere sahip olması, şivenin de farklı varyasyonlarının oluşmasına neden olmuştur.

Coğrafi Dağılım

Karadeniz şivesi, esas olarak Karadeniz Bölgesi'nin kıyı şeridinde ve iç kesimlerinde konuşulur. Şivenin kullanım alanı, batıda Zonguldak'tan başlayarak doğuda Gürcistan sınırına kadar uzanır. Bölgedeki iller arasında Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize ve Artvin öne çıkar. Ancak, her ilin ve hatta her ilçenin kendine özgü bir ağız farklılığı bulunmaktadır.

Özellikler

Karadeniz şivesi, standart Türkçeden farklı birçok özelliğe sahiptir. Bu özellikler, ses bilgisi, kelime dağarcığı ve dilbilgisi alanlarında kendini gösterir.

• Ses Bilgisi:

  • Ünlü Değişimi: Bazı kelimelerdeki ünlüler değişebilir. Örneğin, "geliyorum" yerine "geliyom" veya "gidiyorum" yerine "gidiyom" denilebilir.
  • Ünsüz Değişimi: Bazı ünsüzler farklı şekillerde telaffuz edilebilir. Örneğin, "k" sesi bazen "g" gibi duyulabilir.
  • Vurgu: Kelime vurguları standart Türkçeden farklı olabilir.
  • H sesi düşmesi: Bazı kelimelerin başındaki "h" sesi düşebilir, örneğin "haber" yerine "aber" denilmesi gibi.

• Kelime Dağarcığı:

  • Yerel Kelimeler: Karadeniz şivesinde, standart Türkçede bulunmayan birçok yerel kelime kullanılır. Bu kelimeler genellikle bölgenin coğrafi yapısı, kültürü ve yaşam tarzıyla ilgilidir. Örneğin, "peştemal", "mıhlama", "hamsi" gibi kelimeler Karadeniz bölgesine özgüdür.
  • Argo ve Deyimler: Şive içinde kendine özgü argo ve deyimler de bulunur. Bu ifadeler, genellikle yöre insanının mizah anlayışını ve yaşama bakışını yansıtır.

• Dilbilgisi:

  • Fiil Çekimi: Fiil çekimlerinde farklılıklar görülebilir. Örneğin, bazı fiillerin şimdiki zaman eki farklı şekillerde kullanılabilir.
  • Soru Eki: Soru eki olan "-mi" bazen farklı şekillerde (örneğin, "-mu" veya "-mıdı") kullanılabilir.
  • İyelik Eki: İyelik eklerinde değişiklikler görülebilir.

Örnek Kelimeler ve İfadeler

Aşağıda Karadeniz şivesine özgü bazı kelimeler ve ifadeler örnek olarak verilmiştir:

• Ula: Oğlum, kızım (hitap şekli)
• Haçan: Ne zaman
• İşte: Evet
• Aha: İşte
• Habu: Bu
• Bi de: Ayrıca
• Meka: Yer, mekan
• Lazut: Mısır
• Mıhlama: Bir çeşit peynirli mısır unu yemeği
• Peştemal: Bir tür dokuma havlu
• Eşkıya: Haydut anlamında kullanılırken Karadeniz'de daha çok yaramaz, afacan anlamında kullanılır.

Kültürel Etkiler

Karadeniz şivesi, bölgenin kültürel kimliğinin önemli bir parçasıdır. Şive, Karadeniz müziği'nde, fıkralar'da, tiyatro oyunlarında ve günlük hayatta yaygın olarak kullanılır. Şive, yöre insanının espri anlayışını ve sıcakkanlılığını yansıtır. Özellikle Volkan Konak gibi sanatçıların eserlerinde şive, geniş kitlelere ulaşmıştır.

Günümüzde Karadeniz Şivesi

Günümüzde, Karadeniz şivesi, modernleşme ve iletişim araçlarının yaygınlaşmasıyla birlikte bazı değişimler geçirmektedir. Ancak, yöre halkı şiveyi yaşatma konusunda bilinçli çaba göstermektedir. Şive, özellikle yerel etkinliklerde, festivallerde ve sanatsal çalışmalarda canlı tutulmaya çalışılmaktadır. Ayrıca, bazı üniversiteler'de Karadeniz şivesi üzerine araştırmalar yapılmaktadır.

Sonuç

Karadeniz şivesi, Türkiye'nin zengin kültürel mirasının önemli bir parçasıdır. Kendine özgü özellikleri ve yöre insanının yaşam tarzını yansıtan yapısıyla, bu şive gelecek nesillere aktarılmaya değer bir değerdir.