Ermenice (kendilerince հայերեն - Hayeren), Ermeniler tarafından kullanılan Hint-Avrupa dil ailesinden bir dildir. Kendi alfabesi ve Doğu Ermenicesi ve Batı Ermenicesi olarak iki lehçesi vardır. Doğu Ermenicesi Ermenistan'ın ve uluslararası arenada tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Türkiye'de ve Ermeni diasporasında çoğunlukla Batı Ermenicesi kullanılır. Hint-Avrupa dil ailesi'nin bağımsız bir alt grubudur.
Türkiye'deki Ermeni toplumunun yüzde 18'i Ermenice konuşmaktadır. Bu oran gençler arasında yüzde 8'dir.1 Batı Ermeni lehçesi, UNESCO'nun Dünya yıllık Tehlikede olan Dünya Dilleri Atlası{{'}}nda "kesinlikle tehlikede bir dil" olarak yer alır.23
Ermeni alfabesi, 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur.4 Mesrop Maştots, Ermeni harflerini yaratmak niyetiyle öğrencileri ile birlikte Amed (Diyarbakır), Yedesia (Urfa) ve Samosat şehirlerine gidererek yabancı dillerde yazılmış olan bazı elyazmalarını incelemesiyle 405 yılında Ermeni harflerini ortaya çıkarır. Alfabenin oluşturulması edebiyatın canlanmasını da sağlar ve Ermenice edebiyatta bir altın çağın başlamasının zemini oluşturur. Maştots'un bu girişiminin sonunda Ermeni halkı tarafından Maştots ve öğrencilerinin dönünüşü, Vağarşapat’ta halk ve asillerin eşliğindeki kral Vramşabuh tarafından büyük törenlerle karşılanır.5
19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle Doğu Ermenicesi (Erivan) ve Batı Ermenicesi (İstanbul) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler Farsçanın bir lehçesi sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır. En eski eserlerin yazıldığı Eski Ermenice; yani Kırapar6 günümüzde sadece bazı din alimleri tarafından anlaşılabilmektedir.
Bill Bryson'e göre Ermenicedeki sözcüklerin %23'ü Ermenice kökenlidir.7
| Sayı | Doğu/Batı Ermenice | Ermeni alfabesi ile |
|---|---|---|
| 1 | Mek/Meg | Մեկ |
| 2 | Yerku/Yergu | Երկու |
| 3 | Yerek | Երեք |
| 4 | Çors | Չորս |
| 5 | Hing/Hink | Հինգ |
| 6 | Vets | Վեց |
| 7 | Yott/Yottı | Եօթ/Յոթ |
| 8 | Uttı | Ութը |
| 9 | İnnı | Իննը |
| 10 | Tası/Dası | Տասը |
| 20 | Kısan | Քսան |
| 30 | Yeresun | Երեսուն |
| 40 | Karrasun | Քառասուն |
| 50 | Hisun | Հիսուն |
| 60 | Vattsun | Վաթսուն |
| 70 | Yottanasun | Եօթանասուն/Յոթանասուն |
| 80 | Uttsun | Ութսուն |
| 90 | İnnsun | Իննսուն |
| 100 | Haryur/Harür | Հարիւր/Հարյուր |
| 1000 | Hazar | Հազար |
| İsim (Doğu/Batı) | küçük harf | büyük harf | Latin karşılığı | sayısal değeri | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Ayb/Ayp | ա | Ա | a | 1 |
| 2 | Ben/Pen | բ | Բ | b | 2 |
| 3 | Gim/Kim | գ | Գ | g | 3 |
| 4 | Da/Ta | դ | Դ | d | 4 |
| 5 | Yeç | ե | Ե | e | 5 |
| 6 | Za | զ | Զ | z | 6 |
| 7 | E | է | Է | ē | 7 |
| 8 | It | ը | Ը | ə | 8 |
| 9 | To | թ | Թ | t῾ | 9 |
| 10 | Je | ժ | Ժ | ž | 10 |
| 11 | İni | ի | Ի | i | 20 |
| 12 | Liun/Lün | լ | Լ | l | 30 |
| 13 | Xe | խ | Խ | x | 40 |
| 14 | Tsa/Dza | ծ | Ծ | c | 50 |
| 15 | Ken/Gen | կ | Կ | k | 60 |
| 16 | Ho | հ | Հ | h | 70 |
| 17 | Dza/Tsa | ձ | Ձ | j | 80 |
| 18 | Ğat/Ğad | ղ | Ղ | ł | 90 |
| 19 | Çe/Ce | ճ | Ճ | č | 100 |
| 20 | Men | մ | Մ | m | 200 |
| 21 | Hi | յ | Յ | y | 300 |
| 22 | Nu | ն | Ն | n | 400 |
| 23 | Şa | շ | Շ | š | 500 |
| 24 | Vo | ո | Ո | o | 600 |
| 25 | Ça | չ | Չ | č῾ | 700 |
| 26 | Pe/Be | պ | Պ | p | 800 |
| 27 | Ce/Çe | ջ | Ջ | ǰ | 900 |
| 28 | Rra | ռ | Ռ | ṙ | 1000 |
| 29 | Se | ս | Ս | s | 2000 |
| 30 | Vev | վ | Վ | v | 3000 |
| 31 | Tiun/Dün | տ | Տ | t | 4000 |
| 32 | Re | ր | Ր | r | 5000 |
| 33 | Tso | ց | Ց | č | 6000 |
| 34 | Hiun/Hün | ւ | Ւ | w | 7000 |
| 35 | Piur/Pür | փ | Փ | p῾ | 8000 |
| 36 | Qe | ք | Ք | k῾ | 9000 |
| 37 | O | օ | Օ | ō | 10000 |
| 38 | Fe | ֆ | Ֆ | f | 20000 |
Alfabe:
Bu listeye argodaki sözler [bızdık, keş, kodoş, madik, moruk, oskor vs.], çok lokal halk dili ve kuşkulu olan spekülatif kelimeler [örnek <?> orinak] dahil değildir. Türkçe ile Ermenice arasındaki söz alışverişinde uzman olan akademisyenler içinde Prof. Dr. Hasan Eren89 ile Prof. Dr. Robert Dankoff10 sayılabilir. Aşağıda verilen kelimelere ve kökenlerine Türk Dil Kurumunun sözlüğünden veya etimoloji sözlüklerinden ulaşılabilir.111213
<table> <tbody> <tr class="odd"> <td><ul> <li><strong>ahpun</strong> dial. 'gübre' < Erm. <em>ałbun</em></li> <li><strong>arıstak</strong> dial. 'tavan' < Erm. <em>aṙastał</em></li> <li><strong>avanak</strong> < Erm. <em>havanag</em></li> <li><strong>bar</strong> I dial. 'kir' < Erm. <em>pʿar</em></li> <li><strong><a href="bar" title="wikilink">bar</a></strong> II 'halk oyunu' < Erm. dial. <em>bar</em> < <em>par</em></li> <li><strong>carıt</strong> dial. 'köz tavası' < Erm. <em>čaṙut</em></li> <li><strong>cemek</strong> dial. 'üvendire kazıyacağı' < Erm. <em>camak</em></li> <li><strong>cil, çil</strong> dial. 'hasır otu' < Erm. <em>čil</em></li> <li><strong>cumur, çumur</strong> dial. 'yağda kızartılmış ekmek' < Erm. <em>čmur</em></li> <li><strong>çemiç</strong> dial. 'dut kurusu' < Erm. <em>čʿamičʿ</em></li> <li><strong>çepik</strong> dial. 'alkış' < Erm. <em>cʿapʿik</em></li> <li><strong>çermik</strong> dial. 'kaplıca' < Erm. <em>ǰermuk</em></li> <li><strong>çor</strong> dial. 'dert, hastalık' < Erm. <em>čʿoṙ</em></li> <li><strong>çörten</strong> 'yağmur oluğu' < Erm. <em>ǰordan</em></li> <li><strong>gecere</strong> dial. 'iplik çıkrığı' < Erm. <em>kačrar</em></li> <li><strong>gem</strong> dial. 'düven' < Erm. <em>kamn</em></li> <li><strong><a href="haç" title="wikilink">haç</a></strong> < Fars. xāc < Erm. <em>xačʿ</em></li> <li><strong>hanek</strong> dial. 'şaka; eğlence' < Erm. <em>hanak</em></li> <li><strong>haşıl</strong>^ dial. 'bir yemek' < Erm. <em>xašil</em></li> <li><strong>hedik</strong> 'buğday haşlaması' < Erm. <em>hatik</em></li> <li><strong>herk</strong> dial. 'nadas' < Erm <em>herk</em></li> <li><strong>hezan</strong> dial. 'kiriş' < Erm. <em>hecan</em></li> <li><strong>hızar</strong> 'büyük bıçkı' < Erm. <em>xizar</em></li> <li><strong>him</strong> dial. 'temel' < Erm. dial. <em>him</em> < <em>himn</em></li> <li><strong>hodak</strong> dial. 'çiftçi yamağı' < Erm. <em>hōtał</em></li> <li><strong>hopal</strong> dial. 'yaban güvercini' < Erm. <em>hōpʿal</em></li> <li><strong>kama</strong> 'çivi' < Erm. <em>gam</em></li> <li><strong>kerendi</strong> dial. 'tırpan' < Erm. <em>gerandi</em></li> <li><strong>kete</strong>^ 'bir hamurişi' < Erm. <em>gatʿay</em></li> </ul></td> <td><ul> <li><strong>kom</strong> dial. 'ağıl' < Erm. <em>gom</em></li> <li><strong>köftün</strong> 'keten küspesi' < Erm. <em>kopton</em></li> <li><strong>küşne</strong> dial. 'burçak' < Erm. <em>kʿušnay</em> < Arap. <em>kuşnā</em></li> <li><strong><a href="madımak" title="wikilink">madımak</a></strong> < Erm. madideğ</li> <li><strong>mayıs</strong> 'taze sığır gübresi' < Erm.</li> <li><strong>mazman</strong> dial. 'kıldan dokuma yapan' < Erm <em>mazman</em></li> <li><strong>merek</strong> dial. 'samanlık' < Erm. <em>marag</em></li> <li><strong>met</strong> 'çelik çomak' < Erm. <em>mēt</em></li> <li><strong>murç</strong> 'çekiçle çakılan demir kazık' < Erm. <em>murč</em> 'çekiç'</li> <li><strong>nahır</strong>^ dial. 'sığır sürüsü' < Erm. <em>naxir</em></li> <li><strong>nüğü</strong> 'bir ölçü birimi" < Erm. dial. <em>nuki, nugi</em> < <em>unki</em></li> <li><strong>orcik</strong> dial. 'şeker sucuk' < Erm. <em>ṙočik</em></li> <li><strong><a href="pancar" title="wikilink">pancar</a></strong> < Erm. <em>banǰar</em></li> <li><strong>petek</strong>^ < Erm. <em>pʿetʿek</em></li> <li><strong>pinti</strong>^ 'cimri' < Erm. <em>pʿintʿi</em></li> <li><strong>poşa</strong> dial. 'Çingene' < Erm. <em>pʿoša</em></li> <li><strong>pot</strong> 'hata, gaf' < Erm. <em>pʿotʿ</em></li> <li><strong>potur</strong> 'bir tür pantolon' < Erm. <em>pʿotʿor</em></li> <li><strong>pöçük</strong> dial. 'kuyruk sokumu' < Erm. <em>počʿik</em> [<: <em>počʿ</em> 'tail']</li> <li><strong>şelek</strong>^ dial. 'sırtta taşınan yük' < Erm. <em>šalak</em></li> <li><strong>şen</strong> 'neşeli' < Erm. <em>šen</em></li> <li><strong><a href="tekfur" title="wikilink">tekfur</a></strong> < Erm. <em>tʿagwor</em></li> <li><strong><a href="tel" title="wikilink">tel</a></strong> < Er. <em>tʿel</em></li> <li><strong>teşi</strong> dial. 'yün eğirme aracı' < Erm. <em>tʿeši</em></li> <li><strong>tığ</strong>^ dial. 'henüz savrulmamış ekin yığını' < Erm. <em>tʿeł</em></li> <li><strong><a href="tırtıl" title="wikilink">tırtıl</a></strong>^ < Erm. <em>tʿrtʿur</em></li> <li><strong>zangoç</strong> < Erm. <em>žamgoc</em></li> <li><strong>zerun</strong> ' bir buğday türü' < Erm. dial. <em>cʿirin</em> < <em>cʿorean</em></li> <li><strong>zoğal</strong>^ dial. 'kızılcık' < Erm. <em>zołal</em></li> </ul></td> </tr> </tbody> </table>Orijinal kaynak: ermenice. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009 ↩
UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009 ↩
Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50 ↩
Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999 ↩
Prof. Dr. Hasan Eren, Türkçedeki Ermenice Alıntılar Üzerine, Türk Dili Dergisi, TDK, 1995/2:859-904 ↩
Prof. Dr. Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995 ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page