Özürlülük: Kapsamlı Bir Bakış
Özürlülük, bir kişinin fiziksel, zihinsel, entelektüel, gelişimsel veya duyusal işlevlerinde kalıcı veya uzun süreli bir bozukluk olması durumudur. Bu bozukluklar, bireyin diğerleriyle eşit koşullarda topluma tam ve etkin katılımını engelleyebilir. Özürlülük, sadece bireyin tıbbi durumuyla ilgili olmayıp, aynı zamanda çevresel ve toplumsal engellerin bir sonucu olarak da ortaya çıkar.
Tanımlar ve Terminoloji
- Bozukluk (Impairment): Bir kişinin vücut yapısında veya işlevinde (fiziksel, zihinsel, duyusal vb.) var olan bir sorun, kayıp veya anormallik.
- Engel (Disability): Bir bozukluğun, bireyin yapabileceği faaliyetleri veya katılımını sınırlaması. Engel, bozukluk ile çevresel ve toplumsal faktörler arasındaki etkileşimden kaynaklanır.
- Katılım Kısıtlılığı (Participation Restriction): Engelli bir bireyin toplumun farklı alanlarına (iş, eğitim, sosyal yaşam vb.) katılımında yaşadığı zorluklar.
Önemli Not: "Özürlü" terimi, günümüzde bazı kesimler tarafından ayrımcı ve incitici olarak algılanabilmektedir. Daha kapsayıcı ve saygılı bir dil kullanmak önemlidir. Tercih edilen terimler arasında "engelli birey", "engeli olan kişi" veya "erişilebilirlik ihtiyacı olan kişi" bulunmaktadır. Bu makalede, "engellilik" kavramını genel bir çerçevede ele almak amacıyla "özürlülük" terimi kullanılmıştır.
Engellilik Türleri
Engellilik, çok çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir ve farklı kategorilere ayrılabilir:
- Fiziksel Engellilik: Hareket kısıtlılığı, uzuv kaybı, kas güçsüzlüğü gibi durumları içerir. Fiziksel Engellilik
- Zihinsel Engellilik: Öğrenme güçlüğü, problem çözme becerilerinde zorluk, uyum sorunları gibi durumları içerir. Zihinsel Engellilik
- Duyusal Engellilik: Görme engellilik, işitme engellilik, konuşma engellilik gibi durumları içerir. Duyusal Engellilik
- Kronik Hastalıklar: Sürekli tıbbi bakım gerektiren ve kişinin yaşam kalitesini etkileyen hastalıklar (örneğin, diyabet, kalp hastalığı, kanser).
- Ruhsal ve Duygusal Engellilik: Depresyon, anksiyete, bipolar bozukluk gibi ruh sağlığı sorunları.
- Gelişimsel Engellilik: Otizm, Down sendromu, serebral palsi gibi doğumdan önce veya doğum sırasında ortaya çıkan ve kişinin gelişimini etkileyen durumlar. Gelişimsel Engellilik
- Otizm: Sosyal etkileşim, iletişim ve davranışlarda farklılıklar gösteren nörogelişimsel bir durum.
- Down Sendromu: Genetik bir durum.
- Serebral Palsi: Beyin hasarı sonucu ortaya çıkan hareket ve koordinasyon bozuklukları.
- Öğrenme Güçlüğü: Disleksi, disgrafi, diskalkuli gibi öğrenme süreçlerinde yaşanan zorluklar. Öğrenme Güçlüğü
Engelliliğin Nedenleri
Engelliliğin nedenleri çok çeşitli olabilir ve genetik faktörler, doğum öncesi veya doğum sırasındaki komplikasyonlar, kazalar, hastalıklar veya çevresel faktörler gibi birçok etken rol oynayabilir.
- Genetik Faktörler: Aileden gelen genetik yatkınlıklar bazı engellilik türlerinin ortaya çıkmasında rol oynayabilir.
- Doğum Öncesi ve Sırasında Komplikasyonlar: Annenin hamilelik sırasında geçirdiği enfeksiyonlar, yetersiz beslenme, alkol veya uyuşturucu kullanımı, doğum sırasında yaşanan oksijen yetersizliği gibi durumlar engelliliğe yol açabilir.
- Kazalar ve Yaralanmalar: Trafik kazaları, iş kazaları, düşmeler veya şiddet gibi travmatik olaylar sonucu fiziksel veya zihinsel engellilik oluşabilir.
- Hastalıklar: Çocuk felci, menenjit, ensefalit gibi enfeksiyon hastalıkları, diyabet, kalp hastalıkları, kanser gibi kronik hastalıklar engelliliğe neden olabilir.
- Çevresel Faktörler: Hava kirliliği, kimyasal maddelere maruz kalma, yetersiz beslenme gibi çevresel faktörler engelliliğe katkıda bulunabilir.
Engelliliğin Sonuçları
Engellilik, bireyin yaşamının birçok alanında önemli sonuçlara yol açabilir. Bu sonuçlar fiziksel, psikolojik, sosyal ve ekonomik boyutlarda kendini gösterebilir.
- Fiziksel Sonuçlar: Hareket kısıtlılığı, ağrı, yorgunluk, kronik hastalıklar gibi fiziksel sorunlar günlük yaşam aktivitelerini (giyinme, yemek yeme, banyo yapma vb.) zorlaştırabilir.
- Psikolojik Sonuçlar: Depresyon, anksiyete, özgüven eksikliği, yalnızlık gibi psikolojik sorunlar ortaya çıkabilir.
- Sosyal Sonuçlar: Toplumsal dışlanma, ayrımcılık, eğitim ve iş hayatına katılımda zorluklar yaşanabilir.
- Ekonomik Sonuçlar: İşsizlik, düşük gelir, yoksulluk gibi ekonomik sorunlar ortaya çıkabilir.
Engellilik ve Toplum
Engellilik, sadece bireyin değil, tüm toplumun sorumluluğundadır. Engelli bireylerin topluma tam ve eşit katılımını sağlamak için erişilebilirlik, kapsayıcılık ve ayrımcılıkla mücadele önemlidir.
- Erişilebilirlik: Binaların, ulaşım sistemlerinin, bilgi ve iletişim teknolojilerinin engelli bireylerin kullanımına uygun hale getirilmesi.
- Kapsayıcılık: Engelli bireylerin eğitim, iş, sosyal yaşam ve diğer alanlarda diğerleriyle eşit fırsatlara sahip olması.
- Ayrımcılıkla Mücadele: Engelli bireylere yönelik önyargıların ve ayrımcı uygulamaların ortadan kaldırılması.
- Destek Hizmetleri: Engelli bireylerin ihtiyaç duyduğu tıbbi bakım, rehabilitasyon, eğitim, istihdam ve sosyal hizmetlerin sağlanması.
- Yasal Haklar: Engelli bireylerin haklarını koruyan ve ayrımcılığı yasaklayan yasaların uygulanması. Engelli Hakları
Engellilik Modelleri
Engellilik konusunu anlamak için farklı modeller geliştirilmiştir. Bu modeller, engelliliğe farklı açılardan bakmamızı ve engelli bireylere yönelik yaklaşımlarımızı şekillendirmemizi sağlar.
- Tıbbi Model: Engelliliği bireyin vücudundaki bir bozukluk olarak görür ve tıbbi tedavi ile iyileştirilmesini veya düzeltilmesini hedefler.
- Sosyal Model: Engelliliği bireyin bozukluğundan değil, toplumun engelli bireylere yönelik tutumlarından ve çevresel engellerden kaynaklanan bir sorun olarak görür. Toplumun erişilebilir ve kapsayıcı hale getirilmesini savunur.
- Biyo-psiko-sosyal Model: Engelliliği, bireyin bozukluğu, psikolojik durumu ve sosyal çevresi arasındaki etkileşimin bir sonucu olarak görür. Bireyin ihtiyaçlarına göre tıbbi, psikolojik ve sosyal desteklerin sağlanmasını savunur.
Türkiye'de Engellilik
Türkiye'de engellilikle ilgili yasal düzenlemeler ve politikalar bulunmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, engelli bireylerin haklarını korumak ve desteklemek amacıyla çeşitli hizmetler sunmaktadır. Bu hizmetler arasında engelli kimlik kartı, evde bakım hizmeti, engelli aylığı, eğitim ve rehabilitasyon hizmetleri, istihdam destekleri bulunmaktadır.
Sonuç
Özürlülük, karmaşık ve çok boyutlu bir konudur. Engelli bireylerin topluma tam ve eşit katılımını sağlamak için farkındalık yaratmak, erişilebilirliği artırmak, ayrımcılıkla mücadele etmek ve destek hizmetleri sunmak önemlidir. Engelli bireylerin potansiyellerini gerçekleştirmelerine ve yaşamlarını dolu dolu yaşamalarına olanak tanımak, toplumun refahı için gereklidir.