çöven ne demek?
Çöven ya da çöven otu, çöğen (Gypsophila),
(Caryophyllaceae)
familyasından ekonomik öneme sahip 100 türden oluşan, ya da 5–120 cm boyunda
bitki cinsi. 'de
bulunan 50 çöven türü bilinmektedir. yapımında da kullanılan çöven
Türkiye'nin ihraç ürünlerinden biridir. Aynı familyadan onun gibi
köpürtücü özelliğe sahip olan
(Saponaria officinalis) ile karıştırmamak gerekir
Adlandırma
çöven kelimesinin aslı çöğen olup
ve
''çoğanbiçiminde geçer. Eski
daçoğanbiçimindedir. 'ndeçoğan'' (چغان) olarak
geçer. cöğen,
cöven, çuvan biçimleri de geçer. Kimi kaynaklarda çevgen olarak da
görülür.
cins adı ''Gypsophila'' Eski
γύψος («kireç, tebeşir») ile φίλος
(«seven») kelimelerinden birleşiktir. Türkçede alçı otu adı da buna
dayanır.
Süs ya da olarak kullanılan
türlerine cipsofilya (ya da çiçekçilerin jargonunda: cipso) adı
da verilir.
türüne bahar yıldızı adı da verilir.
Morfoloji
Sınıflandırma
Gypsophila
3 olarak yapılır:
- Gypsophila subg. Gypsophila : G. bermejoi, G. elegans, G.
perfoliata, G. repens, G. struthium, G. tomentosa ...
- Gypsophila subg. Macrorrhizae : G. bellidifolia, G.
confertifolia, G. filipes, G. floribunda, G. kermanensis, G.
muralis, G. picta, G. stepposa, G. tubulosa
- Gypsophila subg. Pseudosaponaria : G. glabra, G. pilosa
Bu alt cinsler ayrılır:
- sect. Gypsophila = nana, spergulifolia, repens, montserratii
- sect. Corymbosae = altissima, litwinowii, fastigiata,
papillosa, collina, struthium, bermejoi, patrinii, uralensis
- sect. Capituliformes = petraea, pallasii, glomerata
- sect. Rokejeka = paniculata, arrostii, acutifolia,
perfoliata, scorzonerifolia, tomentosa
- sect. Dichoglottis = linearifolia, elegans
- sect. Macrorrhizaea = muralis, macedonica
- sect. Hagenia = pilosa
:
<table>
<tbody>
<tr class="odd">
<td><ul>
<li><em><a href="Gypsophila_acutifolia" title="wikilink">Gypsophila
acutifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_adenophylla" title="wikilink">Gypsophila
adenophylla</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_altissima" title="wikilink">Gypsophila
altissima</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_antari" title="wikilink">Gypsophila
antari</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_aretioides" title="wikilink">Gypsophila
aretioides</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_arrostii" title="wikilink">Gypsophila
arrostii</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_aucheri" title="wikilink">Gypsophila
aucheri</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_baytopiorum" title="wikilink">Gypsophila
baytopiorum</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_bellidifolia" title="wikilink">Gypsophila
bellidifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_bicolor" title="wikilink">Gypsophila
bicolor</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_bitlisensis" title="wikilink">Gypsophila
bitlisensis</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_brachypetala" title="wikilink">Gypsophila
brachypetala</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_briquetiana" title="wikilink">Gypsophila
briquetiana</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_capituliflora" title="wikilink">Gypsophila
capituliflora</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_×_castellana" title="wikilink">Gypsophila ×
castellana</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_cephalotes" title="wikilink">Gypsophila
cephalotes</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_cerastioides" title="wikilink">Gypsophila
cerastioides</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_confertifolia" title="wikilink">Gypsophila
confertifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_curvifolia" title="wikilink">Gypsophila
curvifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_davisii" title="wikilink">Gypsophila
davisii</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_davurica" title="wikilink">Gypsophila
davurica</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_desertorum" title="wikilink">Gypsophila
desertorum</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_elegans" title="wikilink">Gypsophila
elegans</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_eriocalyx" title="wikilink">Gypsophila
eriocalyx</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_fastigiata" title="wikilink">Gypsophila
fastigiata</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_festucifolia" title="wikilink">Gypsophila
festucifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_floribunda" title="wikilink">Gypsophila
floribunda</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_germanicopolitana"
title="wikilink">Gypsophila germanicopolitana</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_glandulosa" title="wikilink">Gypsophila
glandulosa</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_glomerata" title="wikilink">Gypsophila
glomerata</a></em></li>
</ul></td>
<td><ul>
<li><em><a href="Gypsophila_graminifolia" title="wikilink">Gypsophila
graminifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_hakkiarica" title="wikilink">Gypsophila
hakkiarica</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_heteropoda" title="wikilink">Gypsophila
heteropoda</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_hispida" title="wikilink">Gypsophila
hispida</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_huashanensis" title="wikilink">Gypsophila
huashanensis</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_lepidioides" title="wikilink">Gypsophila
lepidioides</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_leucochlaena" title="wikilink">Gypsophila
leucochlaena</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_libanotica" title="wikilink">Gypsophila
libanotica</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_licentiana" title="wikilink">Gypsophila
licentiana</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_lignosa" title="wikilink">Gypsophila
lignosa</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_linearifolia" title="wikilink">Gypsophila
linearifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_makranica" title="wikilink">Gypsophila
makranica</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_muralis" title="wikilink">Gypsophila
muralis</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_nabelekii" title="wikilink">Gypsophila
nabelekii</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_nana" title="wikilink">Gypsophila
nana</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_nodiflora" title="wikilink">Gypsophila
nodiflora</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_oblanceolata" title="wikilink">Gypsophila
oblanceolata</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_oldhamiana" title="wikilink">Gypsophila
oldhamiana</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_olympica" title="wikilink">Gypsophila
olympica</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_osmangaziensis" title="wikilink">Gypsophila
osmangaziensis</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_pacifica" title="wikilink">Gypsophila
pacifica</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_pallida" title="wikilink">Gypsophila
pallida</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_paniculata" title="wikilink">Gypsophila
paniculata</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_parva" title="wikilink">Gypsophila
parva</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_patrinii" title="wikilink">Gypsophila
patrinii</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_perfoliata" title="wikilink">Gypsophila
perfoliata</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_peshmenii" title="wikilink">Gypsophila
peshmenii</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_petraea" title="wikilink">Gypsophila
petraea</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_pilosa" title="wikilink">Gypsophila
pilosa</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_pilulifera" title="wikilink">Gypsophila
pilulifera</a></em></li>
</ul></td>
<td><ul>
<li><em><a href="Gypsophila_pinifolia" title="wikilink">Gypsophila
pinifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_polyclada" title="wikilink">Gypsophila
polyclada</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_pulvinaris" title="wikilink">Gypsophila
pulvinaris</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_repens" title="wikilink">Gypsophila
repens</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_ruscifolia" title="wikilink">Gypsophila
ruscifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_scorzonerifolia" title="wikilink">Gypsophila
scorzonerifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_sedifolia" title="wikilink">Gypsophila
sedifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_sericea" title="wikilink">Gypsophila
sericea</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_serpylloides" title="wikilink">Gypsophila
serpylloides</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_silenoides" title="wikilink">Gypsophila
silenoides</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_simonii" title="wikilink">Gypsophila
simonii</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_simulatrix" title="wikilink">Gypsophila
simulatrix</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_sphaerocephala" title="wikilink">Gypsophila
sphaerocephala</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_spinosa" title="wikilink">Gypsophila
spinosa</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_stevenii" title="wikilink">Gypsophila
stevenii</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_struthium" title="wikilink">Gypsophila
struthium</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_tenuifolia" title="wikilink">Gypsophila
tenuifolia</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_tekirae" title="wikilink">Gypsophila
tekirae</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_thyraica" title="wikilink">Gypsophila
thyraica</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_tschiliensis" title="wikilink">Gypsophila
tschiliensis</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_tuberculosa" title="wikilink">Gypsophila
tuberculosa</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_tubulosa" title="wikilink">Gypsophila
tubulosa</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_turcica" title="wikilink">Gypsophila
turcica</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_uralensis" title="wikilink">Gypsophila
uralensis</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_venusta" title="wikilink">Gypsophila
venusta</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_viscosa" title="wikilink">Gypsophila
viscosa</a></em></li>
<li><em><a href="Gypsophila_yusufeliensis" title="wikilink">Gypsophila
yusufeliensis</a></em></li>
</ul></td>
</tr>
</tbody>
</table>
Dağılımı
'de 50 türü bulunur. Bunlardan yalnızca 4
türü oldukça yaygındır. 5 türü ise ekonomik değerdedir:
- var.
nebulosa (Beyşehir çöveni, Konya çöveni, helvacı çöveni, şekerci
çöveni, şark çöveni, dişi çöven) — Orta Anadolu
- (Van çöveni,
tarla çöveni) — Doğu Anadolu (Van)
- (Çorum
çöveni, Yozgat çöveni) — Orta Anadolu
-
(Başkale çöveni, dağ çöveni) — Doğu Anadolu (Van)
- (Niğde
çöveni, Beyşehir-Isparta çöveni) — Orta Anadolu
- (Konya çöveni)
— Orta ve Doğu Anadolu
'da 4 türü
( çoğan) bulunur: G. bicolor, G.
capitata, G. dahurica, G. paniculata
'da 17 türü ( качим)
bulunur: G. acutifolia, G. altissima, G. aretioides, G. davurica, G.
elegans, G. fastigiata, G. glandulosa, G. globulosa, G. muralis, G.
pacifica, G. paniculata, G. perfoliata, G. scorzonerifolia, G. sericea,
G. silenoides, G. tenuifolia, G. uralensis
'da 7 türü (
łyszczec, gipsówka) bulunur: G. fastigiata, G. viscosa, G. elegans,
G. muralis, G. repens, G. perfoliata, G. paniculata.
'da 4 türü
( guboja) bulunur: G. elegans, G.
fastigiata, G. muralis, G. paniculata.
'da 4 türü (
kipslill) bulunur: G. muralis, G. fastigiata, G. paniculata, G.
elegans.
'te 2 türü bulunur: G. muralis, G.
fastigiata.
'da 8 türü
( gisófila) bulunur: G. pilosa, G.
elegans, G. muralis, G. repens, G. bermejoi, G. tomentosa, G.
montserratii, G. struthium.
'da kültüre alınmış 2 (G. paniculata, G.
elegans) tür ile 10 yabani tür bulunur: G. alsinoides, G.
bellidifolia, G. cephalotes, G. cerastioides, G. floribunda, G. lignosa,
G. makranica, G. muralis, (ve G. muralis var. stepposa), G.
pilosa, G. sedifolia.
Kullanımı
Bitkinin kullanılan bölümü odunsu kökleridir. Çövenin etken maddesi
olup, bulunma oranı türlere göre %15 -25
arasında değişmektedir. Gıda sanayiinde ağdayı ağartıcı özelliğinden
dolayı ve
yapımında kullanılır. Türk mutfağında , ,
ve
adı verilen tatlılarda kullanılır. Ayrıca köpürme özelliğinden
dolayı ve
sanayiinde de geniş çapta kullanılır. Bir diğer kullanım alanı da, çöven
köklerinin kaynatılmasından elde edilen ılık suda, ipekli ve değerli
kumaşlardan yapılmış giyecekler temizlenmektedir. Drog olarak ise,
dekoksiyon halinde balgam ve idrar söktürücü özelliklerinden dolayı bazı
ilaçların bileşiminde yer alır.
Mayıs helvası (Mayıs Yedisi helvası): Doğu Karadeniz bölgesinde
, gibi
yoğun olduğu yörelerde, yalnızca Mayıs
Yedisinden önceki ve sonraki iki ay içerisinde piyasada bulunsa da, en
yoğun olarak (Miladi 20 Mayıs)
gününde çöven, şeker, limon tuzu ve sudan yapılan köpüksü helva. Kesilip
dövülerek parçalanan çöven kökleri su ile kaynatılır ve şurup kıvamında
çöven suyu denen özüt (ekstrakt) elde edilir. Çöven suyu süzülerek
parçalarından arındırılır ve soğumaya bırakılır. Soğuyunca makine ile
karıştırılarak köpürtülür. Helva yapılacak tavaya şeker ve su koyularak
yüksek ateşte eritilir, daha sonra limon tuzu koyularak şerbet kesilir.
Ateş kısılarak çöven suyu köpüğü yavaş yavaş şerbete eklenir. Kısık
ateşte yaklaşık bir saat süreyle karıştırılırak kaynatılır, uygun kıvama
gelince ocaktan indirilir ve soğumaya bırakılır. Mayıs helvası soğuk
servis yapılır. Sade veya fındık unu ile karıştırılarak yenir.
Genellikle kahvaltılık olarak kullanılır.
Köpük helvası: Trakya bölgesinde çöven otundan yapılan beyaz,
köpüksü helva.
Katı üzüm pekmezi (çalma, çalma pekmez): Kökü (Radix saponariae
albae sive) suda kaynatılır ve bu su (ekstrakt) pekmeze ilave edilerek
birlikte karıştırılarak katılaşması beklenir.
Çöven ekmeği: ve
'da bazı taş fırınlarda üretilen 430-450 gram
ağırlığında olan tava ekmeğidir.
Kaynakça
Bibliyografya
- Acebes, B., Diaz-Lanza, A. M. and Bernabe M. (1998). "A Saponin From
The Roots of Gypsophila bermojoi". Phytochemistry, 49(7):
2077-2079.
- Ahroni, A., Zuker, A., Rozen, Y., Shejtman, H., and Vainstein, A.
(1997). "An Efficient Method for Adventitious Shoot Regenarition
From Stem-Segment Explants of Gypsophila", Plant Cell, Tissue and
Organ Culture, V.49, 2, 101- 106.
- Akşehirli, M., Bozkurt, M. ve Karaali, A. (1971). "Tahin
Helvalarında ve Çövende Saponin Miktarları ve Toksititesi". Türk
Hijyen ve Tecrubi Biyoloji Dergisi, 31(1): 42-48.
- Antkowiak, W. and Dyba, S. (2004). "Effect of Differentiated NPK
Fertilization on Saponin Content in Roots of Tall and Spread
Gypsophyll (Gypsophila paniculata L. and G. repens L.)" in The
Second and Third Years of Cultivation, Prace z Zakresu Nauk
Rolniczych 97: 9- 14, 2004.
- Arslan, H. and Güleryüz, G. (2002). "Some Endemic Species to Uludağ
(Bursa, Turkey): Carduus Olympicus Boiss., Festuca Punctoria
SM., Galium Olympicum Boiss., Gypsophila Olympica Boiss., Rumex
Olympicus Boiss.", The Karaca Arboretum Magazine, 6(4): 155-159.
- Arslan I, Çelik A & Jang HC (2012). "A cytotoxic triterpenoid
saponin from under-ground parts of Gypsophila pilulifera Boiss.&
Heldr." Fitoterapia 83: 699–703.
- Ataşlar, Ebru (1999). Batı Anadolu Gypsophila L. Türleri Üzerinde
Biyosistematik Çalışmalar, Osmangazi Üniv. Fen Bilimleri Enst.
Eskişehir.
- Ataşlar, Ebru (2000). Ecological Features of Some Gypsophila L.
Species. The Proceedings of the Second Balkan Botanical Congress
14-18 May 2000, İstanbul Turkey 1: 107-110.
- Ataşlar, Ebru and Ocak, Atila (2005). "Gypsophila osmangaziensis
(Caryophyllaceae) a New Species From Central Anatolia, Turkey",
Annales Botanici Fennici 42: 57- 60, ISNN 0003-3847, Helsinki 16
February 2005.
- Ataşlar, E., Tokur, S., 2001. Ecological Features of Some
Gypsophila L. Species, 2’nd Balkan Botanical Congress, Vol. 1,
107-110.
- Babaoğlu, Mehmet, Gezgin, Sait, Topal, Ali, Sade, Bayram, ve Dural,
Hüseyin, 2004. "Gypsophila sphaerocephala Fenzl ex Tchihat.: A
Boron Hyperaccumulator Plant Species That May Phytoremediate Soils
With Toxic B Levels", Turk J. Bot, 28 (2004) 273- 278.
- Bai H, Zhong Y, Xie YY, Wang Y-S, Liu L & Zhou L (2007). "A major
triterpenoid saponin from Gypsophila oldhamiana." Chemistry &
Biodiversity 4: 955–60.
- Barendse, L.V.J. (1986). "Postharvest treatment of Gypsophila
paniculata". Acta Hortic., 181: 338.
- Barkaudah, Y. I., 1962. "A Revision of Gypsophila, Bolanthus,
Ankyropetalum and Phryna", Wentia, 9, 1-203.
- Barrera, A. C. and Arenas, G. (1999). "Cutting- Time Effect During
Harvest Cycle on Postharvest Behavior of Three Gypsophila
paniculata cv. perfecta Clones", Proc. of The Int. Symp. On Cut
Flowers in The Tropics, Acta Hort. 482, 71- 76, ISHS 1999.
- Battal, H. (2002). Çöven Ekstraktı Üretimi Üzerine Bir Araştırma.
Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Ankara, 44 s.
- Battal, H., Sarı, F. ve Velioğlu, S. (2003). "Çöven Ekstraktı
Üretimi Üzerine Bir Araştırma", Anadolu Üniversitesi Bilim ve
Teknoloji Dergisi, Cilt :4, No :1 : S. 75- 84, 2003.
- Baylan, N. (1990). Tahin Helvalarında Saponin Miktarı Üzerinde
Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Türkiye Bilimsel ve Teknik Arastırma
Kurumu Tarım ve Ormancılık Araştırma Grubu, Proje No:TOAG-706. &
Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enst. Gıda Bilimi ve Tekn.
Anabilim Dalı Lisans Tezi, Sayfa sayısı 64, T. C. Yükseköğretim
Kurulu Dokümantasyon Merkezi Tez No: 13001, 1990.
- (1983a). Farmasötik
Botanik, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayın No:36,
s.336.
- Baytop, Asuman (1983b). Farmakognozi Ders Kitabı, İstanbul
Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları No:19, s.92- 93.
- Baytop, Turhan (1963), Türkiye'nin Tıbbi ve Zehirli Bitkileri, İ.
Ü. Yayınları 1039, İstanbul
- Çağlayanlar, Esin (2006). Çöven Ekstraktının Maya Performansı,
Hamur Reolojik Özellikleri ve Ekmek Kalitesi Üzerine
Etkisi.
Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisligi
Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Temmuz, 2006, Denizli.
- Çevrimli, B. S. (1990). Çöven (Gypsophila arrosti) Otundan Yüzey
Aktif Maddesi Eldesi ve Bazı Özelliklerinin İncelenmesi, Gazi
Ünviversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilimdalı Yüksek
Lisans Tezi, Sayfa Sayısı: 62, T. C. Yükseköğretim Kurulu
Dokümantasyon Merkezi, Tez No: 11638, 1990.
- Çevrimli, B. S., Kariptas E. and Yucekutlu A. N., "Isolation of
Saponin from Dried Roots of Gypsophila simonii Hub. Mor",
Pakistan Journal of Biological Sciences, 10 (2007) 1944–1946.
- Darwent AL & Coupland RT (1966). "Life history of Gypsophila
paniculata." Weeds 14: 313–318.
- Darwent AL (1975). "The biology of Canadian weeds. 14. Gypsophila
paniculata L." Canadian Journal of Plant Science 55: 1049–58.
- Davis, P. H. (1967), Flora of Turkey and the East Aegean
Islands, v. 2, p. 149- 171, University Press, Edinburgh
- Doi, M., Saito, T., Nagai, N., ve Imanishi, H. (1999). "Occurrence
of ‘Flower Browning’ of Cut Gypsophila paniculata L. and Its
Prevention by Harvesting at Bud Stage", Journal of the Japanese
Society For Horticultural Science, Volume 68, Issue 4, 1999, Pages
854- 860.
- Downs C.G., Reihana M. and Dick, H. (1988). "Bud opening treatments
to improve Gypsophila after transport". Sci. Hortic., 34:
301-310.
- Ekim T, Koyuncu M, Vural M, Duman H, Aytaç Z & Adıgüzel N (2000).
Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği
& Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ankara
- El Naggar SM (2004). "The seed coat and pollen morphology of
Gypsophila pilosa (Caryophyllaceae)." Flora Mediterranea 14:
109–114.
- Farnham, D.S., Kofranek, A.M. and Kubota J. (1978). "Bud opening of
Gypsophila paniculata L. cv. Perfecta with Physan-20". J. Am.
Soc. Hortic. Sci., 103: 382-384.
- Fedotova, T.A., Ardjanova, R.R. (1992). "Seed Morphology in the
Genus Gypsophila (Caryophyllaceae)", Botanical Journal U.S.S R,
77, 5: 1-16.
- Fons, F., Amella, N., Leyval, C., Saint-Martin, N. and Henry, M.
(2003). "Effects of Gypsophila Saponins on Bacterial Growth of
Kinetics and on Selection of Subterranean Clover Rhizosphere
Bacteria". Canadian Journal of Microbiology, June 2003, Vol. 49.
Issue 6, p. 367- 373.
- Frechet, D., Christ, B., Monegier du Sorbier, B., Fischer, H. and
Vuilhorgne, M. (1991). "Four Triterpenoid Saponins from Dried Rroots
of Gypsophila Species", Phytochemistry, 30(3): 927.931.
- Gamliel, A., Hadar, E., and Katan, J. (1989). "Soil Solarization to
Improve Yield of Gypsophila in Monoculture Systems", Acta
Horticulturae, 255, 1989, p. 131- 138.
- Gaygısız, M. ve Akınerdem, F. (1998). "Konya Yöresi Çöven
Türlerinden (Gypsophila venusta Fenzl.)’ın Bazı Bitkisel
Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma", S. Ü. Ziraat
Fakültesi Dergisi 12 (16): 56- 64, 1998.
- Geven, F., Ketenoğlu, O., Bingöl, Ü., Güney, K. (2009). "İç
Anadolu'dan (Polatlı-Haymana) Astragalo karamasici-Gypsophilion
eriocalycis Alyansı İçin Yeni Sintaksonlar". Ekoloji, 18: 71,
32-48.
- Hakkı EE., Ünlü A., Özbek Z., Gezgin S., Babaoğlu M. (2006). "Bor
Biriktiren Gypsophila L. Cinsi Bitkilerin Moleküler Genetik
Yöntemlerle Karakterizasyonu". S. Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi.
20(40): 27-31.
- Hamzaoğlu Ergin (2012). "A new species of Gypsophila and a new
name for Silene (Caryophyllaceae) from Turkey." Turkish Journal
of Botany 36: 135–139.
- Hamzaoğlu Ergin, Koç, M & Budak, Ü (2011). "A new species of
(Caryophyllaceae) from East Anatolia (Turkey): Hamzaoğlu sp. nova."
Turkish Journal of Botany 35: 67–70.
- Han BH, Joung HY & Choi JK (1996). "Effect of different sealing
materials on CO2 and ethylene concentration in culture vessel, and
growth and vitrification of Gypsophila paniculata ‘Bristol Fairy’."
Journal of the Korean Society for Horticultural Science 37:
118–122.
- Hani, M., Eelgamal, A, Soliman S. M. H., Toth, G., Halasz, J.,
Duddeck, H. (1996). "Structure of a Novel Triterpene Saponin From
Gypsophila capillaris (Forssk.)", Magnetic Resonance in
Chemistry, Vol. 34, 697- 702 (1996).
- Henry, Max, Rochd, Mohamed and Bennini, Bachir (1991). "Biosynthesis
and Accumulation of Saponins in Gypsophila paniculata",
Phytochemistry, 30(6): 1819-1821.
- Herold, M. C. and Henry, M. (2001). "UDP- Glucuronosyltransferase
Activity is Correlated to Saponin Production in Gypsophila
paniculata Root in Vitro Cultures", Biotechnology Letters,
V:23, (5) p. 335- 337.
- Huber-Morath A (1967a). "Gypsophila L." In: Davis PH (ed). Flora
of Turkey and the East Aegean Islands. Vol. 2, pp. 149–171,
Edinburgh: .
- Huber-Morath A (1967b). "Beitrage zur Kenntnis der Verbreitung von
Gyopsophila und Bolanthus in Anatolien." Bauhinia 2: 177–191.
- İnan, Memet (2006a). Çukurova Koşullarında Farklı Kökenli Çöven
(Gypsophila sp.) Türlerinde Kök Verimleri ve Saponin İçeriklerinin
Araştırılması, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü
(Doktora Tezi), Adana.
- İnan, Mehmet (2006b). Studies of Root Yields and Saponin Contents
ofGypsophila L. Species Those Have Different Origins in Çukurova.
Çukurova University, Science Institute.
- Kadman-Zahavi, A. and Gartenhouse, M. (1989). "The Effects of Light
Spectra Fluence, Duration and Time of Application on Flowering of
Gypsophila". Scientia Hort. 40: 237-245.
- Karagüzel, Osman (1993). Gypsophila paniculata L. 'Perfecta'nın
Çiçeklenmesine Dikim ve Budama Zamanları Gün Uzunlukları ve
GA<sub>3</sub>'ün Etkileri Üzerinde Bir Araştırma, Çukurova
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim
Dalı, Doktora Tezi.
- Karagüzel, O. ve Altan, S. (1999). "Gypsophila paniculata L.
“Perfecta”nın Büyüme ve Çiçeklenmesi Üzerine Dikim Zamanı ve Gün
Uzunluğunun Etkileri", Turkish Journal of Agriculture and Forestry
23 (1999), Ek Sayı 2, 257- 280.
- Karagüzel, Osman ve Ortaçeşme, Veli (2000). "Gypsophila
Yetiştiriciliğinde Dikim Sıklığının Verim, Kalite ve Aydınlatma
Enerjisinin Verimli Kullanımına Etkisi", Turk J. Agric. For. 24
(2000), s.691- 697, TÜBİTAK.
- Karagüzel, Osman, Uzun, G., Altan, S., Söğüt, Z., Ortaçeşme, Veli
(1992). "Gypsophila paniculata L.’da Anaçlık Tesisi ve Çelikten
Fide Üretimi Üzerinde Araştırmalar". Türkiye I. Ulusal Bahçe
Bitkileri Kongresi Cilt II: 641-646.
- Korkmaz, Mustafa (2007a). Türkiye’ de Yetişen Bazı Tek Yıllık
Gypsophila L. (Caryophyllaceae) Taksonları Üzerinde Biyosistematik
Çalışmalar, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Doktora Tezi, Isparta.
- Korkmaz, Mustafa (2007b). Biosystematic Studies on The Annual
Gypsophila L. Taxa Grown in Turkey. Süleyman Demirel Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
- Korkmaz, Mustafa, Kılıç, Ceyda Sibel & Güvenç, Ayşegül (2008).
"Soaproot yielding plants of East Anatolia and their potential in
nature." Turkish Journal of Botany 32: 489–494.
- Korkmaz, Mustafa and Özçelik, Hasan (2011a). "Systematical and
morphological characteristics of annual Gypsophila L.
(Caryophyllaceae) taxa of Turkey". Biological Diversity and
Conservation (Biodicon), 4/1: 79- 98
- Korkmaz, Mustafa and Özçelik, Hasan (2011b). "Economic importances
of Gypsophila L., Ankyropetalum Fenzl and Saponaria L.
(Caryophyllaceae) Taxa of Turkey", African journal of
Biotechnology, 10/47: 9533-9541.
- Korkmaz, Mustafa and Özçelik, Hasan (2012). "Habitat properties of
annual Gypsophila L. (Caryophyllaceae) taxa of Turkey." Biological
Diversity and Conservation (Biodicon) 5: 11–22.
- Korkmaz, Mustafa and Özçelik, Hasan (2013). "Soil-plant relations in
the annual Gypsophila (Caryopyhllaceae) taxa of Turkey". Turk J
Bot (2013) 37: 85-98
- Korkmaz, Mustafa, Özçelik, Hasan, and Özgökçe F. (2010). Economic
Importance and Using Purposes of Gypsophila L. and Ankyropetalum
Fenzl (Caryophyllaceae) Genera of Turkey. Second International
Symposium on Sustainable Development, 8-9 June 2010, International
Burch University, Sarajevo.
- Kovtonyuk, N. K. (1994). "The Structure of Seed Surface and The
Systematic of the Siberian Gypsophila Species (Caryophyllaceae)",
Botanical Journal U.S.S.R. 79, 4: 48-51.
- Koyuncu Mehmet, Güvenç, Aşegül & Erdurak CS (2006). Doğu Anadolu’da
Çöven Elde Edilen Bitkiler ve Bunların Doğadaki Potansiyeli,
TBAGDPT. Ç.Sek.6 (199 T 064).
- Koyuncu Mehmet, Kılıç, C. S. & Güvenç, Aşegül (2008). "Soaproot
Yielding Plants of East Anatolia and Their Potential in Nature",
Turk J. Bot. 32, 489 – 494.
- Kozuharova E, Balabanova V & Boev V (2011). "In-situ and ex-situ
morphological characters of Gypsophila trichotoma' Wend."
inBulgaria Comptes rendus de l’Académie Bulgare des Sciences.
Biologie Botanique'' 64: 523–528.
- Moe, R. (1988). "Flowering Physiology of Gypsophila", Acta
Horticulturae 218, 1988, p. 153- 158, Tropical Horticulture XII.
- Mostad, H. B. and Doehl J. (1987). "Seperation and characterization
of oleanene-type pen-tacyclıc triterpenes from Gypsophila arrostii
by liquid chromatography-mass spectrometry", Journal of
Chromatography, 396 (1987) 157-168.
- Nordestgaard, A. (1988). "Trials with Gypsophila for Seed
Production", Tidsskrift for Planteavl 92 (3): 217- 219.
- Özçelik, Hasan, Ay, G., Öztürk, M. (1992). "Ankyropetalum
gypsophiloides Fenzl (Caryophyllaceae) Üzerinde Morfolojik,
Anatomik ve Ekolojik Çalışmalar", Fırat Üniversitesi, XI. Ulusal
Biyoloji Kongresi, Elazığ.
- Özçelik, Hasan, Demir, M. (1997). "Bazı Doğal Faydalı Bitkilerin
Adaptasyonları Üzerine Bir Araştırma", S. D. Ü. Fen Bilimleri
Enstitüsü Dergisi, 2, 107 – 115.
- Özçelik, Hasan, Muca, B. (2010). "Ankyropetalum Fenzl
(Caryophyllaceae) Cinsine Ait Türlerin Türkiye’deki Yayılışı ve
Habitat Özellikleri." BİBAD – Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi
3 (2): 47–56.
- Özçelik, Hasan and Özgökçe, F., (1995). "Taxonomic Contributions to
Genus Gyopsophila L. (Caryophyllaceae) from East Anatolia (Turkey)".
IV th Plant Life of South West Asia Symposium, İzmir/ Türkiye.
- Özçelik, Hasan ve Özgökçe, F., (1999). "Gypsophila bitlisensis'
Bark. veGypsophila elegans'' Bieb. Üzerinde Morfolojik, Taksonomik
ve Ekolojik Araştırmalar", 1st International Symposium on Protection
of Natural Enviroment and Ehrami Karaçam 23- 25th September 1999,
Kütahya/Türkiye, s.295- 313.
- Özdemir C, Özkan M & Kandemir A (2010). "The morphological and
anatomical properties of Gypsophila lepidioides Boiss.
(Caryophyllaceae) endemic to Turkey." International Research
Journal of Plant Science 1: 69–74.
- Özgökçe, F. (1995). Doğu Anadolu’da Yayılış Gösteren Bazı
Gypsophila L. (Caryophyllaceae) Türleri Üzerinde Morfolojik,
Taksonomik ve Ekolojik İncelemeler, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen
Bil. Enst., Y. Lisans Tezi, Van.
- Özhatay, N., Alpınar, K. (1981). "A New Record for the Turkish
Flora: Gypsophila glomerata Pallas ex Bieb." İstanbul Univ.
Eczacılık Fak., Mec., 16: 10-13.
- Öztürk, M., Özçelik, H. (1991). Doğu Anadolu’nun Faydalı Bitkileri
(Useful Plants of East Anatolia), SİSKAV (Siirt, İlim, Spor, Kültür
ve Araştırma Vakfı), Semih Ofset Matbaacılık Yayıncılık ve Ambalaj
Sanayi Limited Şirketi, Ankara.
- Öztürk, A., Öztürk, S., Kartal, Ş. (2000). "Van Otlu Peynirlerine
Katılan Bitkilerin Özellikleri ve Kullanılışları." OT Sistematik
Botanik Dergisi, 7, 2, 167 – 179.
- Pauthe-Dayde, Rochd D & Henry M (1990). "Triterpenoid saponin
production in callus and multiple shoot cultures of Gypsophila
spp." Phytochemistry 29: 483–487.
- Sekmen AH, Turkan I, Tanyolac ZÖ, Özfidan C & Dinc A (2012).
"Different antioxidant defense responses to salt stress during
germination and vegetative stages of endemic halophyte Gypsophila
oblanceolata Bark." Environmental and Experimental Botany 77:
63–76.
- Sezik, Ekrem (1982). "Türk Çöveni’nin Mensşei ve Kalitesi". Ankara
Eczacılık Fakültesi Mecmuası 12 :41-64.
- Shillo, R. and Halevy, A. H. (1980). "Interaction of Photoperiod and
Temperature in Flowering Control of Gypsophila paniculata L".
Scientia Hort. 16: 385-393.
- Shu, H.T.S., Dequan, L., and Turland, N.J. (2004). "Flora of China,
Gypsophila paniculata L.", Sp. Pl. FOC Vol. 6 1: 407, 1753, Page
- Sinkkonen A, Strömer R & Penttinen OP (2008). "Low toxicant
concentrations decrease the frequency of fast-growing seedlings at
high densities of annual baby’s breath (Gypsophila elegans)."
Environmental Pollution 153: 523–525.
- Tandler, J., Mor, Y., Spiegelstein, H. and Mayak, S. (1986).
"Chemical treatments to improve the quality of cut Gypsophila
flowers". Acta Hortic., 181: 443-449.
- Tunç, M. (2000). Çöven (Gypsophila arrostiivar.nebulosa)
Bitkisinden Elde Edilen Ekstraktın Antibakteriyel Özelliğinin
Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Gebze İleri teknoloji Enstitüsü,
Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Gebze, Kocaeli.
- Ünver T, Bozkurt O & Akkaya MS (2008). "Identification of
differentially expressed transcripts from leaves of the boron
tolerant plant Gypsophila perfoliata L." Plant Cell Reports 27:
1411–1422.
- Velioğlu, S. (2001). "Çöven Ekstraktı Üretim Koşullarının
Belirlenmesi ve Standardize Edilmesi Üzerine Araştırma", Tübitak
TOGTAG Proje No: 2467
- Williams, F. N. 1989. "Revision of the specific forms of the genus
Gypsophila". Journal of Botany, 27: 321- 329.
- Yao S, Luo JG, Ma L & Kong LY (2011). "Two new triterpenoid saponins
from the roots of Gypsophila paniculata with potent α-glucosidase
inhibition activity." Chinese Journal of Natural Medicines 9:
401–405.
- Yurdagel, Ü., Birim, İ. ve Sağlam, R. (1994). "Çöven Kökü Özütünün
Eldesi ve Bileşimi Üzerine Arastırmalar". E.Ü. Mühendislik
Fakültesi Dergisi Gıda Mühendisliği 11(1-2): 165-170.
- Yücekutlu, A. Nihal (2000). Çöven (Gypsophila simonii Hub. Mor)
Kökünden Saponin Saflaştırılması. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü Kimya, Yüksek lisans Tezi. 64s. Ankara.
- Yücekutlu, A. Nihal and Bildacı, Işık (2008). "Determination of
Plant Saponins and Some of *Gypsophila' Species. A Review of the
Literature".*Hacettepe Journal of Biology and Chemistry'', 36(2),
129-135.
- Yücekutlu A. Nihal, Özbey Süheyla and Bildacı Işık (2012),
"Gypsophila simonii: Identification, Extraction, Isolation of
Sapogenin and X-Ray Crystallographic Structure of Sucrose",
Hacettepe Journal of Biology and Chemistry*,* Volume 40 - Issue 1,
53-59.
- Zucker, A., Ahroni, A., Shejtman, H., and Vainstein, A. (1997).
"Adventitious Shoot Regeneration From Leaf Explants of Gypsophila
paniculata L.", Plant Cell Reports (1997) 16: 775- 778.
Dış bağlantılar
Orijinal kaynak: çöven. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler