çakı ne demek?
Çakı, ikiye katlanarak kesici ağzı sapı içine saklanan, böylece hem
sapının vazifesi görmesi, hem de boyunun
yarılanarak küçülmesi sayesinde daha cepte taşımaya uygun hale gelen
küçük boyutlardaki genel adıdır.
Tarihi
Bilinen en eski çakı, en azından erken Demir Çağı'na tarihlenmektedir.
Avusturya'daki tipinde
M.Ö. 600-500 yıllarından kemik saplı bir çakı bulunmuştur. yerli zanaatkârlar
tarafından yapılmış ve Roma öncesi döneme ait katlanır bıçaklar
bulunmuştur. 'ndan da birçok
katlanır bıçak bulunmuştur. Bazı yaylı sürtünmeli eklemli çakılar söz
konusu ancak daha çok bıçağı açık tutmak için kilitli katlama bıçaklar
kullanılırmıs gibi görünüyor.
Yapısı
Aynen bıçakta olduğu gibi değişik ihtiyaçlara göre değişik çakılar
tasarlanIp üretilmiş ve kullanılagelmiştir.
Çakının yapısında şu detaylar bulunabilir:
- Sap, kabza, çerçeve, iskelet, ya da gövde de denir: çakının
gövdesinin
- dışı el ile tutmaya uygun ergonomik yüzeyler, bazen onların
altında madeni bir iskelet şeklinde,
- içi ise katlanan dilleri, yay, kilit ve diğer mekanizmaları,
ve bütün bunların arasında duran astar plakaları içeren bir
boşluk şeklinde olur.
- Dil veya diller (sabit bıçaklarda namlu da denir):
- Dil tek olabilir, birden fazla olabilir. Bunlar yan yana,
gövdenin karşı uçlarında ve hatta sırt sırta karşı yüzlerinde,
tabi her dört şekilde birden de olabilirler. Genellikle her
dilin açılıp kapanırken etrafında döndüğü bir kendi ekseni olur.
- tek bir dil olur ve bu
dilin dibindeki iki eksen etrafında sapın iki yanağı
döndürülerek o dili çevreleyecek (kapalı) ya da o dile sap
oluşturacak (açık) şekilde yan yana getirilip tutulurlar.
- Birden fazla amaca hizmet edebilmek için birden fazla dili ve
bunların her biri için kullanım kolaylığı sağlayan mekanizmalar.
Bunlar sayıca ve amaç bakımından o kadar farklı olabilirler ki
bazı çakılarda bıçakla kesme işlemi varoluş sebebinin çok
önemsiz bir parçası haline gelebilir (örnek: İsviçre ordu
çakılarının kalınca modelleri).
- Dil/Namlu amaca uygun malzemeden üretilmiş, amaca uygun
şekillendirilmiş, ve amaca uygun bileğilenmiş olur.
- Malzemelerden sert çelik türleri kolay körelmez ama
köreldiğinde zaman
alır, ayrıca kolay esnemez ama kolay çatlar veya kırılır.
Buna karşılık yumuşak çelik türleri kolay körelir ama
kolayca tekrar keser
hale getirilir, ayrıca da şokta esner, ya da bükülür, kolay
kırılmaz. Bazen namlu, içi sert dışı yumuşak katmanlı
çeliklerden yapılır ki en iyi özellikler bir arada olsun.
Çelik türleri su ve asit etkisinde kaldıklarında küflenme
veya lekelenme bakımından da değişiktirler.
- Dilin şekillendirilme çeşitleri de amaca uygunluk
gerektirir. Namlunun sivri ucunun alta mı üste mi yakın
olduğu, deliciliği, namlunun kesici ağzının düz mü
göbekli/kavisli mi olduğu, namlu yanağının geniş mi dar mı
olduğu, namlu yanağının düz mü (ing. flat grind) yoksa
ustura tipi çukur mu (ing. hollow grind) olduğu, namlu
sırtının kalın mı ince mi, ya da neresinin kalın, neresinin
ince olduğu (örn. başparmak ve işaret parmağı ile dibinden
tutulabilir mi?), bileğileme işleminin ne kadar kolay veya
zor olduğu, kapandığında keskin ağzının körelmemesi için
mesafe sağlayan mahmuz, namlunun ve tüm çakının uzunluğu
önemli noktalardır.
- Dilin/namlunun kesici ağzının kesici kenar boyu
geometrisi/kesiti de amaca uygun olmalıdır. Kesici kenar düz
mü dişlimidir? Düz ise keski gibi tek yandan mı, yoksa balta
gibi iki yandan birden mi bileğilenmiştir? Bileğileme açısı
nedir? Açı kenarları örn. düz bileği taşıyla yassı mı, yoksa
zımparalı şeritle kavisli mi bileğilenmiştir? Ne kadar
keskindir?
- Kapalı Tutma: Katlanmış çakının kullanılmazken, istek dışı
açılıp kendisine veya çevresine zarar vermesini önlemek amaçlı
sabitleştirici düzenekler (ing. detent). Bunlar yaylı sürtünmeli
eklem kilitleridir fakat az kuvvetle tutar, kararlı kuvvetle açma
hamlesine engel olmayacak şekilde kuruludurlar.
- Açma: Katlanmış çakıyı kullanıma hazır hale getirmek için açma
kolaylaştırıcı düzenekler:
- dili tutup çekmek için açıkta bırakılan genişçe namlu yanağı,
- bıçak yanağında tutunma / kibrit kanalı (ing. thumb groove /
match strike) veya tırnak çiziği (ing. nail nick),
- bıçak yanağında parmak deliği (ing. thumb hole),
- bıçak yanağında iteleme çıkıntısı (ing. thumb stud),
- tetiklendiğinde dili eklem ekseni etrafında döndürüp açmaya
yarayan eksen yakını çıkıntı (ing. flip)
- aynI yöntemi parmakla tetiklemek yerine çakıyı çıkarırken sivri
ucu yukarıda duran namlunun sırtını cep kenarına takıp, ayni
çekme hamlesi içinde açmaya da yarayan eklem ekseni yakını
çengel çıkıntı (ing. snuggle tooth),
- çakı biraz açıldığında yardım eden gizli yay (ing. spring
assist),
- tetiklendiğinde çakıyı kendisi açan kapayan yaylı
(ing. automatic).
- Açık tutma: Açılmış çakı, kullanım sırasında istek dışı kapanıp
sapı tutan ele, çevresine, veya kesmekte olduğu malzemeye zarar
vermesin diye sabitleştirici düzenekler. Bunlar kesici dilin açık
durumdaki halinin daha güvenilirce sabit kalmasını sağlayan yaylı
kilitlerdir. Çakı tekrar katlanacağında kolayca
açılabilirler. Düğmeyle açılanlarda yanlışlıkla basılan düğme
açamasın diye fazladan emniyet kilidi olanlar da vardır. En bilindik
çeşitleri şunlardır (bu kilitlerden bazıları hala patent koruması
altındadır):
- yaylı sürtünmeli eklem (en yaygın ve eski olanı), Bu düzen
altı yönden sadece katlama yönüne harekete izin verir onda da
kararlı bir kuvvet gerektirir.
- sırt kilidi: bu düzen çakı sırtındaki bir noktaya yüklenip
kilidi açana kadar namluyu sabit tutar (ing. back lock),
- dönen bilezik: bu düzen çakı boynu ve namlu dibindeki bir
bilezigi dogru açıya çevirene kadar namluyu sabit tutar (ing.
collar lock),
- iskelet takozu: bu düzen çakı iskeletinin bir şeridinin namlu
arkasına dayalı durumdan tettirene kadar namluyu sabit tutar
(ing. frame lock),
- astar takozu: bu düzen çakı astar şeridini namlu arkasına dayalı
durumdan tettirene kadar namluyu sabit tutar (ing. liner lock),
- astar kilidi: bu düzen çakı astar şeridini namluyla iskelet
arasında eksenle yakın sıkışık durumdan tettirene kadar namluyu
sabit tutar (ing. compression lock),
- eksen takozu: bu düzen kilit dügmesine basıp takozunu namlunun
eksen etrafında dönmesine engel olmaktan kurtarana kadar namluyu
sabit tutar (ing. axis lock),
- yaylı sürmeli eksen kilidi çeşitleri: bu düzenlerde kilit
dügmesini çekip sürmesini namlunun eksen etrafında dönmesine
engel olmaktan kurtarana kadar namluyu sabit tutar,
- Askı: Çakıyı cep kenarına tutturmak için iliştirilmiş çubuk
- İp: Sapı uzatan, veya süsleyen, veya ucundaki düğümden tutup
cekerek çakıyı cepten kolay çıkarmaya yarayan, veya elbiseye
bağlayarak çakının düşüp kaybolmasını önleyecek ip düzeneği için
delik, veya iliştirilmiş halka
- Ekler: sap üzerindeki deliklere yerleştirilmiş iğne, cımbız, diş
çöpü, kalem gibi başka edevat.
Dosya:Camillus Collectors Club Member lockback (4969111595).jpg | Sırt
kilitli çakı Dosya:Liner Lock.jpg | İskelet takozu kilitli çakı
Dosya:Soldatenmesser 08 dual liner lock system.JPG| Astar takozu
kilitli çakı Dosya:BM-AxisLock.jpg | Eksen takozu kilitli çakı
Kaynakça
Orijinal kaynak: çakı. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler