yargılama usulleri ne demek?

Yargılama Usulleri

Yargılama usulleri, bir hukuk sisteminde suç isnadı altında bulunan kişilerin yargılanma sürecini düzenleyen kurallar ve yöntemlerdir. Bu usuller, adaletin sağlanması, delillerin toplanması ve değerlendirilmesi, sanığın haklarının korunması gibi temel amaçlara hizmet eder. Yargılama usulleri, ülkenin hukuk sistemine, siyasi yapısına ve kültürel değerlerine göre farklılık gösterebilir.

Temel Yargılama Usulleri

Temelde iki ana yargılama usulü bulunmaktadır:

1. İddia (Adversar) Usulü:

   • Bu usulde, yargılama süreci iki karşıt tarafın (savcı ve savunma avukatı) mücadelesi şeklinde ilerler.
   • Hakim, tarafların sunduğu delilleri ve argümanları değerlendiren tarafsız bir gözlemci rolündedir.
   • Savcı, sanığın suçlu olduğunu kanıtlamakla yükümlüdür ve savunma avukatı da sanığın masumiyetini ispatlamaya çalışır.
   • Delillerin sunulması, tanıkların sorgulanması ve çapraz sorgulanması gibi süreçler, tarafların aktif katılımıyla gerçekleşir.
   • Anglo-Sakson Hukuku sistemlerinde yaygın olarak kullanılır (örneğin, ABD ve İngiltere).
   • Avantajları: Tarafların aktif katılımı sayesinde daha adil bir yargılama süreci sağlanabilir, delillerin derinlemesine incelenmesi ve çürütülmesi imkanı doğar.
   • Dezavantajları: Maddi gerçeğe ulaşmak yerine, tarafların becerilerine ve kaynaklarına bağlı olarak sonuçlar değişebilir.

2. Tahkikî (İnquisitorial) Usul:

   • Bu usulde, yargılama süreci hakim veya mahkeme heyeti tarafından yürütülür.
   • Hakim, delilleri toplar, tanıkları sorgular ve maddi gerçeği ortaya çıkarmakla yükümlüdür.
   • Savcı ve savunma avukatı, hakime yardımcı rollerdedir ve delil sunma, tanık önerme gibi imkanlara sahiptirler.
   • Yargılama süreci daha çok yazılı belgeler üzerinden ilerler ve sözlü duruşmalar daha az yer tutar.
   • Kara Avrupa'sı Hukuku sistemlerinde yaygın olarak kullanılır (örneğin, Fransa ve Almanya).
   • Avantajları: Maddi gerçeğe daha kolay ulaşılabilir, yargılama süreci daha hızlı ve etkin olabilir.
   • Dezavantajları: Hakimin tarafsızlığı konusunda şüpheler oluşabilir, sanığın hakları yeterince korunmayabilir.

Karma Usuller

Birçok ülke, iddia ve tahkiki usullerin avantajlarını bir araya getiren karma usulleri benimsemiştir. Bu usullerde, yargılama sürecinin bazı aşamalarında iddia usulünün, bazı aşamalarında ise tahkiki usulün özellikleri görülebilir. Örneğin, soruşturma aşamasında tahkiki usul uygulanırken, kovuşturma aşamasında iddia usulü uygulanabilir. Türkiye Hukuk Sistemi de karma bir usulü benimsemiştir.

Yargılama Usullerinin Aşamaları

Genel olarak yargılama usulleri şu aşamalardan oluşur:

1. Soruşturma Aşaması: Suçun işlendiği şüphesi üzerine başlatılan ve delillerin toplandığı aşamadır. Bu aşamada polis, savcı ve hakim gibi yetkililer görev yapar.
2. Kovuşturma Aşaması: Soruşturma sonucunda yeterli delil bulunması halinde, sanık hakkında dava açılmasıyla başlayan aşamadır. Bu aşamada mahkeme, savcı ve savunma avukatı görev yapar.
3. Yargılama Aşaması: Mahkemenin, delilleri değerlendirdiği, tanıkları dinlediği ve sanığın suçlu olup olmadığına karar verdiği aşamadır.
4. Kanun Yolları Aşaması: Mahkeme kararının, üst mahkemeler tarafından incelenmesi ve gerekirse değiştirilmesi veya bozulması sürecidir. Temyiz ve istinaf gibi kanun yolları mevcuttur.
5. İnfaz Aşaması: Mahkeme kararının kesinleşmesiyle birlikte, verilen cezanın uygulanması aşamasıdır.

Yargılama Usullerinde Temel İlkeler

Yargılama usullerinin temelinde, adil yargılanma hakkının sağlanması ve hukukun üstünlüğünün korunması gibi temel ilkeler yatar. Bu ilkelerden bazıları şunlardır:

• Masumiyet Karinesi: Sanığın, suçluluğu kanıtlanana kadar masum sayılması ilkesidir.
• Hukuki Dinlenilme Hakkı: Sanığın, yargılama sürecinde savunma yapma, delil sunma ve tanık dinletme gibi haklara sahip olması ilkesidir.
• Kanunî Hakim Güvencesi: Sanığın, önceden belirlenmiş ve bağımsız bir mahkeme tarafından yargılanması ilkesidir.
• Cezaî Sorumluluğun Şahsiliği: Cezaî sorumluluğun sadece suçu işleyen kişiye ait olması ilkesidir.
• Delillerin Serbestçe Değerlendirilmesi: Mahkemenin, delilleri herhangi bir kısıtlama olmaksızın serbestçe değerlendirebilmesi ilkesidir.
• Aleniyet İlkesi: Yargılamanın, kamuya açık olarak yapılması ilkesidir.

Yargılama Usullerinde Reformlar

Yargılama usulleri, zaman içinde değişen ihtiyaçlara ve gelişen hukuk anlayışına göre reformlara tabi tutulabilir. Bu reformlar, yargılama süreçlerinin daha adil, etkin ve hızlı olmasını amaçlar. Örneğin, Türkiye'de son yıllarda yargılama usullerinde önemli değişiklikler yapılmış, istinaf mahkemeleri kurulmuş ve ceza muhakemesi kanunu yeniden düzenlenmiştir. Bu reformların temel amacı, adil yargılanma hakkının daha etkin bir şekilde sağlanması ve yargı sisteminin daha verimli hale getirilmesidir.

Yargılama Usullerine İlişkin Eleştiriler

Yargılama usulleri, bazı açılardan eleştirilere de maruz kalabilir. Örneğin, iddia usulünde, tarafların maddi gerçeği ortaya çıkarmak yerine, davayı kazanmaya odaklanması eleştirilebilir. Tahkiki usulde ise, hakimin tarafsızlığı konusunda şüpheler oluşması eleştirilebilir. Ayrıca, yargılama süreçlerinin uzun sürmesi, adaletin geç tecelli etmesine neden olabilir ve bu da toplumda adalete olan güveni sarsabilir. Bu nedenle, yargılama usullerinin sürekli olarak gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi önemlidir.