yaşam döngüsü değerlendirmesi ne demek?

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (YDDe)

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (YDDe) veya Yaşam Döngüsü Analizi (YDA), bir ürünün, sürecin veya hizmetin tüm yaşam döngüsü boyunca çevresel etkilerini değerlendiren sistematik bir yöntemdir. "Beşikten mezara" veya "beşikten beşiğe" yaklaşımlarını benimseyerek, ham madde elde edilmesinden, üretim, kullanım ve son bertaraf aşamalarına kadar tüm aşamaları kapsar. Amaç, potansiyel çevresel etkileri belirlemek, ölçmek ve azaltmak için bilgi sağlamaktır.

Giriş

YDDe, sürdürülebilirlik ilkelerine dayanan ve çevresel performansın iyileştirilmesine katkıda bulunan önemli bir araçtır. Ürünlerin ve hizmetlerin çevresel ayak izini anlamak, bilinçli kararlar almayı ve daha sürdürülebilir seçimler yapmayı mümkün kılar.

YDDe'nin Temel Prensipleri

YDDe'nin temel prensipleri şunlardır:

• Bütünsel Yaklaşım: Ürünün tüm yaşam döngüsünü dikkate alır.
• Bilimsellik: Veriye dayalı ve şeffaf bir metodoloji kullanır.
• Fonksiyonel Birim: Değerlendirme, belirli bir fonksiyonel birim üzerinden yapılır (örneğin, 1 kg çamaşır yıkamak).
• Tekrarlanabilirlik: Sonuçların doğrulanabilir ve tekrarlanabilir olmasını sağlar.
• Şeffaflık: Veri kaynakları, varsayımlar ve metodoloji açıkça belirtilir.

YDDe'nin Aşamaları (ISO 14040/14044)

YDDe, uluslararası standartlar (ISO 14040 ve ISO 14044) tarafından tanımlanan dört temel aşamadan oluşur:

1. Amaç ve Kapsam Tanımı (Goal and Scope Definition):

   • Amaç: Çalışmanın neden yapıldığını, kimin için yapıldığını ve sonuçların nasıl kullanılacağını tanımlar.
   • Kapsam: Hangi ürün sisteminin, hangi yaşam döngüsü aşamalarının ve hangi çevresel etkilerin değerlendirileceğini belirler. Fonksiyonel Birim burada tanımlanır. Sistem sınırları da bu aşamada belirlenir.

2. Envanter Analizi (Life Cycle Inventory Analysis - LCI):

   • Ürün sistemine giren (ham maddeler, enerji, su vb.) ve çıkan (emisyonlar, atıklar vb.) tüm akışların nicel olarak belirlenmesi ve listelenmesidir. Bu aşama, yoğun veri toplama ve modelleme gerektirir. Veri Kalitesi bu aşamada önemlidir.

3. Etki Değerlendirmesi (Life Cycle Impact Assessment - LCIA):

   • Envanter analizinden elde edilen verilerin, çeşitli çevresel etki kategorilerine (küresel ısınma, ozon tabakasının incelmesi, asit yağmurları, ötrofikasyon vb.) olan katkılarının değerlendirilmesidir. Bu aşamada farklı Etki Değerlendirme Yöntemleri kullanılır.

4. Yorumlama (Interpretation):

   • Sonuçların analiz edilmesi, hassasiyet analizlerinin yapılması, önemli çevresel faktörlerin belirlenmesi ve iyileştirme fırsatlarının değerlendirilmesidir. Bu aşama, karar vericilere öneriler sunulmasını ve YDDe'nin amacına ulaşmasını sağlar. Hassasiyet Analizi bu aşamada önemlidir.

YDDe'nin Kullanım Alanları

YDDe, çok çeşitli alanlarda kullanılabilir:

• Ürün Tasarımı ve Geliştirme: Daha çevre dostu ürünlerin tasarlanmasına yardımcı olur. Eko-Tasarım bu bağlamda önemlidir.
• Süreç Optimizasyonu: Üretim süreçlerinin çevresel etkilerini azaltmaya yönelik iyileştirmeler yapılmasını sağlar. Temiz Üretim ilkelerinin uygulanmasına yardımcı olur.
• Politika Geliştirme: Çevre politikalarının oluşturulması ve değerlendirilmesinde bilimsel bir temel sağlar. Çevre Politikaları bu şekilde daha etkin hale getirilebilir.
• Tüketici Bilgilendirmesi: Ürünlerin çevresel performansı hakkında tüketicilere bilgi vererek bilinçli seçimler yapmalarını sağlar. Çevre Etiketi uygulamalarında kullanılır.
• Karar Verme: Şirketlerin ve kuruluşların çevresel etkileri dikkate alarak daha sürdürülebilir kararlar almasına yardımcı olur. Kurumsal Sürdürülebilirlik stratejilerinin geliştirilmesinde rol oynar.
• Karbon Ayak İzi Hesaplama: Bir ürünün veya organizasyonun Karbon Ayak İzi'ni belirlemek için YDDe metodolojisi kullanılabilir.

YDDe'nin Avantajları

• Çevresel etkilerin bütünsel bir şekilde değerlendirilmesini sağlar.
• İyileştirme fırsatlarını belirlemeye yardımcı olur.
• Karar alma süreçlerinde bilimsel bir temel sağlar.
• Sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşılmasına katkıda bulunur.
• Kaynak verimliliğini artırır.
• Atık miktarını azaltır.

YDDe'nin Dezavantajları

• Veri toplama ve analiz süreci zaman alıcı ve maliyetli olabilir.
• Veri kalitesi ve belirsizlikler sonuçları etkileyebilir.
• Karmaşık ve uzmanlık gerektiren bir metodolojidir.
• Farklı YDDe yöntemleri ve veri tabanları arasında uyumsuzluklar olabilir.
• Sistem sınırlarının belirlenmesi subjektif olabilir ve sonuçları etkileyebilir.

YDDe Veri Tabanları ve Yazılımları

YDDe çalışmaları için çeşitli veri tabanları ve yazılımlar mevcuttur. Bazı yaygın kullanılan veri tabanları şunlardır:

• ecoinvent: Küresel olarak en kapsamlı ve güncel YDDe veri tabanlarından biridir.
• GaBi: Endüstriyel süreçler ve malzemeler için geniş bir veri yelpazesi sunar.
• US LCI Database: Amerika Birleşik Devletleri'ndeki endüstriyel faaliyetler için veri sağlar.

YDDe yazılımları ise, veri girişi, modelleme ve sonuç analizi gibi işlemleri kolaylaştırır. Bazı popüler YDDe yazılımları şunlardır:

• SimaPro: Yaygın olarak kullanılan kapsamlı bir YDDe yazılımıdır.
• GaBi: Hem veri tabanı hem de YDDe yazılımı olarak kullanılabilir.
• OpenLCA: Açık kaynaklı bir YDDe yazılımıdır.

Sonuç

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi, ürünlerin, süreçlerin ve hizmetlerin çevresel etkilerini anlamak ve azaltmak için güçlü bir araçtır. Sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmak, kaynakları verimli kullanmak ve çevreyi korumak için YDDe'nin yaygın olarak kullanılması önemlidir. Sürdürülebilir Kalkınma hedeflerine ulaşmada önemli bir rol oynar.