Varicella-Zoster Virüsü (VZV)
Varicella-zoster virüsü (VZV), Herpesviridae ailesine ait, insanlarda suçiçeği (varicella) ve zona (herpes zoster) hastalıklarına neden olan bir DNA virüsüdür. İnsanlar VZV'nin bilinen tek doğal konağıdır.
Genel Bakış
VZV, çift sarmallı DNA genomuna sahip zarflı bir virüstür. İlk enfeksiyon genellikle çocukluk döneminde suçiçeği olarak ortaya çıkar. Suçiçeği geçirildikten sonra virüs sinir ganglionlarında latent (uyku halinde) olarak kalır. Yıllar sonra, bağışıklık sisteminin zayıflaması veya diğer tetikleyiciler sonucu virüs yeniden aktifleşebilir ve zona hastalığına yol açabilir.
Yapısı
VZV viryonu (virüs partikülü) dört ana bileşenden oluşur:
- Çekirdek (Core): Virüsün genetik materyali olan çift sarmallı DNA'yı içerir.
- Kapsid: Çekirdeği çevreleyen ve virüsü koruyan protein kılıfıdır. İkozahedral simetriye sahiptir.
- Tegument: Kapsid ve zarf arasında bulunan ve virüs replikasyonu için gerekli proteinleri içeren bir bölgedir.
- Zarf (Envelope): Virüsün en dış tabakasıdır ve hücreye girişini kolaylaştıran glikoproteinler içerir.
Bulaşma Yolları
- Suçiçeği:
- Hava yoluyla (solunum damlacıkları)
- Suçiçeği kabarcıklarına doğrudan temas yoluyla
- Zona:
- Zona kabarcıklarına doğrudan temas yoluyla (zona bulaşıcı değildir, ancak zona kabarcıklarından alınan virüs, daha önce suçiçeği geçirmemiş kişilerde suçiçeğine neden olabilir.)
Hastalıklar
- Suçiçeği (Varicella): İlk VZV enfeksiyonu sonucu ortaya çıkan, kaşıntılı, veziküler (sıvı dolu kabarcıklar) döküntülerle karakterize bulaşıcı bir hastalıktır. Genellikle çocukluk döneminde görülür. Suçiçeği genellikle hafif seyreder, ancak bazı durumlarda pnömoni, ensefalit gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
- Zona (Herpes Zoster): Daha önce suçiçeği geçirmiş kişilerde, latent VZV'nin yeniden aktifleşmesi sonucu ortaya çıkan, ağrılı, tek taraflı (genellikle bir dermatom boyunca) veziküler döküntülerle karakterize bir hastalıktır. Zona ağrısı (postherpetik nevralji) haftalarca, aylarca hatta yıllarca sürebilir.
Tanı
- Suçiçeği: Genellikle klinik bulgularla teşhis edilir. Şüpheli durumlarda lezyonlardan alınan örneklerde VZV DNA'sının tespiti için PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) testi yapılabilir.
- Zona: Genellikle klinik bulgularla teşhis edilir. Şüpheli durumlarda lezyonlardan alınan örneklerde VZV DNA'sının tespiti için PCR testi yapılabilir. Ayrıca, antikor testleri (VZV IgG ve IgM) enfeksiyonun tanısında yardımcı olabilir.
Tedavi
- Suçiçeği: Genellikle semptomatik tedavi (kaşıntı giderici losyonlar, ateş düşürücüler) yeterlidir. Risk altındaki hastalarda (bağışıklık sistemi zayıf olanlar, yenidoğanlar) antiviral ilaçlar (örneğin asiklovir) kullanılabilir.
- Zona: Antiviral ilaçlar (asiklovir, valasiklovir, famsiklovir) döküntülerin yayılmasını ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Ağrı yönetimi için ağrı kesiciler, anti-inflamatuar ilaçlar ve topikal kremler kullanılabilir. Postherpetik nevralji tedavisinde antidepresanlar, antikonvülsanlar ve topikal lidokain kullanılabilir.
Korunma
- Suçiçeği Aşısı: VZV'ye karşı etkili bir aşı mevcuttur. Aşı, suçiçeği geçirme riskini azaltır ve geçirenlerde hastalığın şiddetini hafifletir.
- Zona Aşısı: Zona geçirme riskini azaltan ve zona ağrısını hafifleten bir aşı mevcuttur. 50 yaş ve üzeri kişilere önerilir. İki tür zona aşısı bulunmaktadır: canlı zayıflatılmış aşı (Zostavax) ve rekombinant aşı (Shingrix). Shingrix, daha etkili ve daha uzun süreli koruma sağladığı için tercih edilen aşıdır.
Komplikasyonlar
- Suçiçeği:
- Bakteriyel cilt enfeksiyonları
- Pnömoni
- Ensefalit
- Reye Sendromu (özellikle aspirin kullanımıyla ilişkili)
- Zona:
- Postherpetik nevralji
- Göz tutulumu (herpes zoster oftalmikus)
- Ramsay Hunt Sendromu (yüz felci, kulak ağrısı ve döküntüler)
- Yaygın zona (bağışıklık sistemi zayıf olanlarda)
Epidemiyoloji
VZV, dünya çapında yaygın olarak görülen bir virüstür. Suçiçeği genellikle çocukluk döneminde görülürken, zona daha çok yaşlılarda ve bağışıklık sistemi zayıf olanlarda ortaya çıkar. Aşılamanın yaygınlaşması, suçiçeği ve zona insidansını azaltmıştır.
Araştırma
VZV hakkında hala devam eden birçok araştırma bulunmaktadır. Bu araştırmaların odak noktaları arasında, virüsün latent kalma mekanizmaları, yeniden aktivasyonunu tetikleyen faktörler, yeni aşı ve antiviral ilaç geliştirme çalışmaları yer almaktadır. Ayrıca, VZV'nin neden olduğu nörolojik komplikasyonların daha iyi anlaşılması ve tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi de önemli araştırma konularındandır.