Tyrannosauroidea (Grekçe: "tiran/zorba kertenkele formları") veya tiranozorlar, Tyrannosauridae familyasını ve daha bazal akrabalarını içeren, coelurosaurian teropod dinozorların bir üst familyasıdır (veya kladıdır).1 Tyrannosauroidler, Jura döneminden itibaren Lavrasya süper kıtasında yaşadı. Kretase döneminin sonunda tyrannosauroidler, Kuzey Yarımküre'de devasa Tyrannosaurus{{'}}la ile bilinen baskın büyük yırtıcılardı. Fosil buluntuları; Kuzey Amerika, Avrupa, Asya, Güney Amerika ve Avustralya kıtalarında bulundu.2 Tyrannosauroidler, çoğu teropod gibi iki ayaklı etoburlardı ve özellikle kafatası ve pelvis olmak üzere çok sayıda iskelet özellikleri ile ayırt edildiler. Varoluşlarının erken dönemlerinde tyrannosauroidler uzun, üç parmaklı ön ayakları olan küçük yırtıcılardı. Geç Kretase tyrannosauroidleri çok daha büyük hale getirdi, ancak bu sonraki oluşmuş cinslerin çoğunun orantılı olarak sadece iki parmaklı küçük ön ayakları vardı. İlkel tüyler, gruba dahil iki cinsin fosillerinde tanımlanmıştır (Yutyrannus ve Dilong) ve diğer tyrannosauroidlerde de mevcut olabilir. Pek çok tyrannosauroidin kafataslarında çeşitli biçim ve boyutlarda bulunan belirgin kemikli armalar, sergileme işlevi görmüş olabilir.
Tyrannosauroidlerde, evrimsel süreçte zamanla artan bir boyuta doğru genel bir eğilim olmasına rağmen, boyut olarak grup içerisinde türler arası büyük farklılıklar görülür. İlk tyrannosauroidler küçük dinozorlardı.3 Neredeyse tamamen büyümüş bir Dilong örneğinin uzunluğu 1,6 metre ölçüldü (5.3 ft)4 ve tamamen büyümüş bir Guanlong'un uzunluğunun ise 3 metre (10 ft) olduğu tahmin edilir.5 Erken Kretase kayalarındaki dişleri görülen (140 ila 136 milyon yaşında) Hyogo, Japonya'daki bir tyrannosauroidin dişleri, türün en az uzunluğunda olduğunu gösterir, bu da muhtemelen soyda erken bir boyut artışına işaret eder.6 Olgunlaşmamış bir Eotyrannus 4 metre'nin üzerinde(13 ft) uzunluğa sahipti,7 ve yetişkin bir Appalachiosaurus'un uzunluğunun 6 metreden daha fazla olduğu tahmin ediliyor, bu da her iki cinsin de evrimsel süreçte daha büyük boyutlara ulaştığını gösterir. Geç Kretase tyrannosauroidlerinin uzunlukları Albertosaurus ve Gorgosaurus'tan Tyrannosaurus'a, yaklaşık 9 ila 12 metre arasındadır; ve ağırlıkları 6 tonun üstüne çıkabilir. Kaynakların 2010 yılında incelenmesi ile, tyrannosauroidlerin yaşadıkları dönemin ilk 80 milyon yılında "küçük ila orta büyüklükte" oldukları, yani sadece yaşadıkları dönemin son 20 milyon yılı boyunca "şimdiye kadar yaşayan en büyük karasal etoburlardan" oldukları kabul edildi.89
İlk tyrannosauroidlerin kafatasları, diğer coelurosaurlara benzer şekilde uzun, alçak ve hafif yapılıyken, sonrakiler daha uzun ve daha büyük kafataslarına sahipti. Biçim farklılıklarına rağmen, bilinen tüm tyrannosauroidlerde belirli kafatası özellikleri bulunur. Premaksiller kemik çok uzundur ve burnun önünü köreltir, abelisauridlerde yakınsayan bir şekilde gelişen bir özelliktir. kemikleri özel olarak kaynaşmıştır, hafifçe yukarı doğru kavislidir ve çoğu zaman üst yüzeylerinde çok kabaca dokuludur. Üst çenenin ön tarafında bulunan premaksiller dişler, dişlerin geri kalanından farklı şekillerde, daha küçük boyutta ve D şeklinde bir kesite sahiptir. Alt çenede, dikdörtgen kemik üzerindeki belirgin bir çıkıntı, bazal Guanlong hariç, çene ekleminin hemen altından yana doğru uzanır.1011
Tyrannosaurus adı, 1905 yılında Henry Fairfield Osborn tarafından Tyrannosauridae ailesiyle birlikte seçildi.12 Adı, ** ve ('zorba') ve yine ** ('kertenkele') kelimelerinden türemiştir. Üst familya adı Tyrannosauroidea ilk olarak İngiliz paleontolog Alick Walker tarafından 1964 tarihli bir makalede yayınlandı.13 Hayvan üst familyaları için yaygın olarak kullanılan -oidea soneki ** ('form') kelimesinden gelir.14
Bilim insanları, genellikle Tyrannosauroidea'yı tyrannosauridleri ve onların yakın akrabalarını içerecek şekilde tanımladılar.15 Bununla birlikte, omurgalı paleontolojisinde filogenetik taksonominin ortaya çıkmasıyla birlikte, klad birkaç tanım daha kazandı. İlki 1998 yılında Paul Sereno tarafından yapıldı; burada Tyrannosauroidea, Neornithe kuşlarından çok Tyrannosaurus rex ile daha yakın bir ortak atayı paylaşan tüm türleri içeren dal temelli bir takson olarak tanımlandı.16 Grubu daha ayrıcalıklı kılmak için Thomas Holtz, 2004 yılında Ornithomimus velox, Deinonychus antirrhopus veya Allosaurus fragilis'ten çok Tyrannosaurus rex ile daha yakından ilişkili tüm türleri içerecek şekilde yeniden tanımladı.17 Sereno, 2005 yılında Ornithomimus edmontonicus, Velociraptor mongoliensis ve Troodon formosus'u dış belirleyiciler olarak kullanarak yeni bir tanım yayınladı.18 Sereno'nun tanımı 2010'da kabul edildi.19<timeline> ImageSize = width:1000px height:auto barincrement:15px PlotArea = left:10px bottom:50px top:10px right:10px
Period = from:1875 till:2035 TimeAxis = orientation:horizontal ScaleMajor = unit:year increment:50 start:1875 ScaleMinor = unit:year increment:10 start:1875 TimeAxis = orientation:hor AlignBars = justify
Colors =
#legends
id:CAR value:claret
id:ANK value:rgb(0.4,0.3,0.196)
id:HER value:teal
id:HAD value:green
id:OMN value:blue
id:black value:black
id:white value:white
id:1900s value:rgb(0.94,0.25,0.24)
id:2000s value:rgb(0.2,0.7,0.79)
id:2000syears value:rgb(0.52,0.81,0.91)
id:1900syears value:rgb(0.95,0.56,0.45)
id:1700s value:rgb(0.5,0.78,0.31)
id:1700syears value:rgb(0.63,0.78,0.65)
id:latecretaceous value:rgb(0.74,0.82,0.37)
id:1800syears value:rgb(0.95,0.98,0.11)
id:paleogene value:rgb(0.99,0.6,0.32)
id:paleocene value:rgb(0.99,0.65,0.37)
id:eocene value:rgb(0.99,0.71,0.42)
id:oligocene value:rgb(0.99,0.75,0.48)
id:1800s value:rgb(0.999999,0.9,0.1)
id:miocene value:rgb(0.999999,0.999999,0)
id:pliocene value:rgb(0.97,0.98,0.68)
id:quaternary value:rgb(0.98,0.98,0.5)
id:pleistocene value:rgb(0.999999,0.95,0.68)
id:holocene value:rgb(0.999,0.95,0.88)
BarData=
bar:eratop
bar:space
bar:periodtop
bar:space
bar:NAM1
bar:NAM2
bar:NAM3
bar:NAM4
bar:NAM5
bar:NAM6
bar:NAM7
bar:NAM8
bar:NAM9
bar:NAM10
bar:NAM11
bar:NAM12
bar:NAM13
bar:NAM14
bar:NAM15
bar:NAM16
bar:NAM17
bar:NAM18
bar:NAM19
bar:NAM20
bar:NAM21
bar:space
bar:period
bar:space
bar:era
PlotData=
align:center textcolor:black fontsize:M mark:(line,black) width:25
shift:(7,-4)
bar:periodtop
from: 1875 till: 1880 color:1800syears text:70s
from: 1880 till: 1890 color:1800syears text:80s
from: 1890 till: 1900 color:1800syears text:90s
from: 1900 till: 1910 color:1900syears text:00s
from: 1910 till: 1920 color:1900syears text:10s
from: 1920 till: 1930 color:1900syears text:20s
from: 1930 till: 1940 color:1900syears text:30s
from: 1940 till: 1950 color:1900syears text:40s
from: 1950 till: 1960 color:1900syears text:50s
from: 1960 till: 1970 color:1900syears text:60s
from: 1970 till: 1980 color:1900syears text:70s
from: 1980 till: 1990 color:1900syears text:80s
from: 1990 till: 2000 color:1900syears text:90s
from: 2000 till: 2010 color:2000syears text:00s
from: 2010 till: 2020 color:2000syears text:10s
from: 2020 till: 2030 color:2000syears text:20s
from: 2030 till: 2035 color:2000syears text:30s
bar:eratop
from: 1875 till: 1900 color:1800s text:19th
from: 1900 till: 2000 color:1900s text:20th
from: 2000 till: 2035 color:2000s text:21st
PlotData=
align:left fontsize:M mark:(line,white) width:6 anchor:till align:left
color:1900s bar:NAM5 at:2005 mark:(line,black) text:Appalachiosaurus
color:1900s bar:NAM3 at:2003 mark:(line,black) text:Aviatyrannis
color:1900s bar:NAM9 at:2010 mark:(line,black) text:Bistahieversor
color:1900s bar:NAM4 at:2004 mark:(line,black) text:Dilong``
color:1900s bar:NAM1 at:1877 mark:(line,black) text:Dryptosaurus
color:1800s bar:NAM2 at:2000 mark:(line,black) text:Eotyrannus
color:1900s bar:NAM15 at:2013 mark:(line,black) text:Juratyrant
color:1900s bar:NAM3 at:1974 mark:(line,black) text:Labocania
color:1800s bar:NAM4 at:1974 mark:(line,black) text:Stokesosaurus
color:1800s bar:NAM10 at:2010 mark:(line,black) text:Xiongguanlong
color:1900s bar:NAM14 at:2012 mark:(line,black) text:Yutyrannus
color:1800s bar:NAM7 at:2006 mark:(line,black) text:Guanlong
color:1900s bar:NAM11 at:2010 mark:(line,black) text:Kileskus
color:1900s bar:NAM1 at:1926 mark:(line,black) text:Proceratosaurus
color:1800s bar:NAM8 at:2009 mark:(line,black) text:Sinotyrannus
color:1900s bar:NAM2 at:1879 mark:(line,black) text:Coelurus
color:1900s bar:NAM6 at:2005 mark:(line,black) text:Tanycolagreus
color:1800s bar:NAM1 at:1905 mark:(line,black) text:Albertosaurus
color:1900s bar:NAM3 at:1914 mark:(line,black) text:Gorgosaurus
color:1900s bar:NAM5 at:1976 mark:(line,black) text:Alioramus
color:1900s bar:NAM2 at:1970 mark:(line,black) text:Daspletosaurus
color:1800s bar:NAM16 at:2013 mark:(line,black) text:Lythronax
color:1900s bar:NAM1 at:1988 mark:(line,black) text:Nanotyrannus
color:1900s bar:NAM1 at:1955 mark:(line,black) text:Tarbosaurus
color:1900s bar:NAM12 at:2011 mark:(line,black) text:Teratophoneus
color:1900s bar:NAM2 at:1905 mark:(line,black) text:Tyrannosaurus
color:1900s bar:NAM13 at:2011 mark:(line,black) text:Zhuchengtyrannus
color:1800s bar:NAM17 at:2014 mark:(line,black) text:Nanuqsaurus
color:1800s bar:NAM18 at:2014 mark:(line,black) text:Qianzhousaurus
color:1800s bar:NAM19 at:2016 mark:(line,black) text:Timurlengia
color:1800s bar:NAM2 at:1933 mark:(line,black) text:Alectrosaurus
color:1800s bar:NAM20 at:2018 mark:(line,black) text:Dynamoterror
color:1800s bar:NAM21 at:2019 mark:(line,black) text:Moros``
color:1800s bar:NAM1 at:2019 mark:(line,black) text:Suskityrannus
color:1800s bar:NAM2 at:2019 mark:(line,black) text:Jinbeisaurus
color:1800s bar:NAM3 at:2020 mark:(line,black) text:Thanatotheristes
PlotData=
align:center textcolor:black fontsize:M mark:(line,black) width:25
bar:period
from: 1875 till: 1880 color:1800syears text:70s
from: 1880 till: 1890 color:1800syears text:80s
from: 1890 till: 1900 color:1800syears text:90s
from: 1900 till: 1910 color:1900syears text:00s
from: 1910 till: 1920 color:1900syears text:10s
from: 1920 till: 1930 color:1900syears text:20s
from: 1930 till: 1940 color:1900syears text:30s
from: 1940 till: 1950 color:1900syears text:40s
from: 1950 till: 1960 color:1900syears text:50s
from: 1960 till: 1970 color:1900syears text:60s
from: 1970 till: 1980 color:1900syears text:70s
from: 1980 till: 1990 color:1900syears text:80s
from: 1990 till: 2000 color:1900syears text:90s
from: 2000 till: 2010 color:2000syears text:00s
from: 2010 till: 2020 color:2000syears text:10s
from: 2020 till: 2030 color:2000syears text:20s
from: 2030 till: 2035 color:2000syears text:30s
bar:era
from: 1875 till: 1900 color:1800s text:19th
from: 1900 till: 2000 color:1900s text:20th
from: 2000 till: 2035 color:2000s text:21st
Paleontologlar, Tyrannosauridae ailesini uzun zamandır tanımış olsalar da, soyları pek çok tartışma konusu olmuştur. Yirminci yüzyılın büyük bir bölümünde, tyrannosaurlar, hemen hemen tüm büyük theropodları içeren Carnosauria'nın üyeleri olarak kabul edildi.20 Bu kladın, allosauridlerin ve genellikle tiranozorların atası olduğu düşünülüyordu.21 1990'ların başlarında, kladistik analizler bunun yerine tyrannosauridleri Coelurosauria'ya yerleştirmeye başladı,2223 ilk kez 1920'lerde yayınlanan önerileri tekrarladı.2425 Tyrannosauridler artık evrensel olarak büyük coelurosaurlar olarak kabul ediliyor.26272829303132
Aşağıdaki Loewen ve arkadaşlarının 2013'te yayınlandığı bilinen çoğu tiranazor türünü içeren bir kladogramdır.33
Aşağıda bulunan filocoğrafik ağaç, taksonların filogenetik ilişkilerini ve bu taksonların bulunduğu kıtaları göstermektedir.34
Tyrannosauroidler, Orta Jura'da Gondwana'dan ayrılan süper kıta Lavrasya'da ve daha sonra Mezozoik dönemde Lavrasya'dan ayrılan kuzey kıtalarında yaşadılar. Uzak Doğu'dan Guanlong ve Kileskus, batı Amerika Birleşik Devletleri'nden Stokesosaurus ve Avrupa'dan Aviatyrannis, Juratyrant ve Proceratosaurus dahil olmak üzere en erken tanınan tyrannosauroidler Geç Jura devrinde yaşadılar.35
Erken Kretase'de tyrannosauroidler, İngiltere'den Eotyrannus36 ve kuzeydoğu Çin'den Dilong, Sinotyrannus ve Yutyrannus tarafından temsil edilen Laurasia'dan bilinmektedir. Erken Kretase tyrannosauroidlerinin premaksiller dişleri, Utah'daki Cedar Mountain Formasyonundan 37 ve Japonya'daki Tetori Grubundan bilinmektedir.38
Tyrannosauroidea'nın Orta Kretase kayıtları oldukça düzensizdir. Bu aralığın dişleri ve belirsiz postkranyası, Kuzey Amerika'nın Senomaniyen yaşlı Dakota oluşumundan ve New Jersey Potomak oluşumundan bilinmektedir,39 Kazakistan ve Tacikistan'daki oluşumların yanı sıra; Asya'da iki cins, Timurlengia ve Xiongguanlong bulunurken, Brezilya'daki Santanaraptor da bu gruba ait olabilir.4041Tyrannosauridlerin ilk kesin kalıntıları, Kuzey Amerika ve Asya'da Geç Kretase'nin Kampaniyen aşamasına tarihlenir. İki alt familya tanınır. Albertosaurinler yalnızca Kuzey Amerika'dan bilinirken, tyrannosaurinler her iki kıtada da bulunur.42
Bazal tyrannosauroidler, Erken Kretase Aptiyen döneminde güneydoğu Avustralya'da da yaşamış olabilirler. Victoria'daki Dinosaur Cove'da ayırt edici tyrannosauroid benzeri bir biçime sahip kısmi bir kalça kemiği olan NMV P186069 adlı örnek, daha önce düşünüldüğü gibi tyrannosauroidlerin kuzey kıtalarıyla sınırlı olmadığını gösterdi.43
2017 yılında Daspletosaurus horneri adlı yeni bir tyrannosaurid hakkında bir çalışma Scientific Reports dergisinde yayımlandı. Paleontolog Thomas Carr, Daspletosaurus horneri{{'}}nin yüz kemiklerindeki dokuyu inceledi.Timsah kafataslarına kıyasla humok bir buruşukluk gözlemledi. Tüm tyrannosauroidlerin düz duyusal skalalara ve bütüncül duyu organlarına sahip olduğuna kanıt olarak Daspletosaurus horneri{{'}}yi önerdi.44 Ancak 2018 yılında yapılan bir çalışma, tyrannosauroidlerdeki yüz duyu sistemi fikrini reddetti. Timsahların gerçekten düz duyusal skalaları yoktur, sadece çatlamış yoğun epidermisi vardır. Kertenkele ve yılanlardaki humok buruşukluk, gerçek skuamoz deriyle ilişkilidir, tyrannosauroidlerde de kertenkele benzeri pulların varlığını düşündüren humok bir buruşukluk mevcuttur.45
Uzun ipliksi yapılar, Erken Kretase Yixian Formasyonu'ndan çok sayıda coelurosaur'un iskelet kalıntıları ve Liaoning, Çin'deki diğer yakın jeolojik oluşumlarla birlikte korunmuştur.46 Başka hipotezler de öne sürülmesine rağmen bu iplikler genellikle, kuşlarda ve bazı kuş olmayan teropodlarda bulunan tüylerle homolog olan "ilk tüyler" olarak yorumlanmıştır.474849 2004 yılında, bir tyrannosauroiddeki ilk tüy örneğini içeren bir Dilong iskeleti tanımlandı. Modern kuşların kuş tüylerine benzer şekilde, Dilong{{'}}da bulunan tüyler dallıydı, ancak yapraklı değildi. Bu tüyler daha çok yalıtım için kullanılmış olabilir.50 Tüyler bazı büyük tyrannosauroidlerde bile bulundu. Yine Yixian oluşumundan Yutyrannus huali, her biri vücudun çeşitli yerlerinde tüy izlerini koruyan üç örnekten bilinir. Vücudun tüm bölgeleri her üç örnekte de tüy izlerini korumasa da, bu fosiller, bu orta büyüklükteki türlerde bile vücudun büyük kısmının tüylerle kaplı olduğunu göstermektedir.51
Tyrannosauroid türlerinin listesi , theropoddatabase.com'da
Orijinal kaynak: tyrannosauroidea. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page