timurlular ne demek?

Timur İmparatorluğu¹,Timurlular, Timurlu Devleti veya Büyük Timur İmparatorluğu (Doğu Türkçesi: کورگن Küregen, tarihe geçtiği adı تیموریلر Temürīlār; Farsça: گوركانى Gurkānī, tarihe geçtiği adı تيموريان Tīmūriyān), Fars ve İslam medeniyeti unsurları ile Türk-Moğol devlet ve askeri teşkilat unsurlarını bünyesinde barındıran² Emir Timur tarafından kurulmuş bir devlettir.³⁴⁵⁶

Timurlu İmparatorluğu Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular ve Harezmşahlar’ın yıkılmasından sonra Türklerin Türkistan’da kurduğu en büyük devlet olmuş ve bu devirde Türkistan ve Horasan, İslam mimarisi açısından en parlak dönemini yaşamıştır. 15. yüzyılın sonlarından itibaren Türkistan, Harezm, Kırım, Kazan ve Azerbaycan'da Uygur alfabesi'yle yazılan Çağatay Türkçesi de yüksek bir kültür dili haline gelmiştir. Dinin, ilim ve sanatın koruyucusu olan Timur; Türkistan’da Türkçenin, Türk sanat ve kültürünün Fars kültürünün baskısı altında yok olup gitmesini önlemiş ve öne geçmesini sağlamış, Türk edebiyatı büyüme ve gelişme göstermiş, sanat, bilim ve edebiyat dünyası Timur Rönesansı'nı yaşamıştır.

Timur, Semerkant’ı imparatorluğunun başkenti yaptıktan sonra, şehri görkemli mimarî yapılarla donattırıp seferlerde ele geçirdiği şehirlerdeki alimleri, bilim adamlarını ve öğretmenleri Semerkant'a getirtmiştir. Timur, Türklerinin göçmen hayatı yaşadığı Mâverâünnehr’i şehirleştirmiş, obaları iskân etmiş, su kanalları inşasıyla milleti tarıma geçirmiş, büyük şehirleri ticâret yollarına bağlamış, pek çok kütüphane ve medrese yaptırmıştır.⁷ Bu nedenle, 14. ve 15. yüzyıllar Semerkand’ın altın dönemi olarak tarihe geçmiştir. Timur'dan sonra hükümdar olan oğulları ve torunları da aynı şekilde hareket ettiler. Timur ve halefleri döneminde gelişen sanat ve bilim dünyası nedeniyle bu dönem Timurlu Rönesansı olarak anılmaktadır. Timurluların Türkistan'a hakimiyeti Özbek, Kazak ve Türkmenlerin günümüze kadar ulaşacak olan tarihlerinin önemli bir noktasını teşkil eder. 1507'de Timurlular'ın Türkistan'daki hakimiyetine, Özbekler tarafından son verildi. Bu mücadeleler sırasında hanedandan etkinlik gösteren Babür, bir başarı sağlayamayınca önce Afganistan’a, sonra da Hindistan'a çekildi, orada Babür İmparatorluğu'nu kurdu. Timur hanedanı, Babür'ün Hindistan'da kurduğu devlet ile varlığını koruyabildi.

Köken

Timur, Türk kimliğini gururla benimsemiş ve kendisine yakıştırılan "Moğol" ifadesinden nefret etmiştir.⁸ Timur'a atfedilen otobiyografide, Timur'un babasının Ebu'l-Atrak (Türklerin babası) soyundan geldiğini ifade ettiği yazılmıştır.⁹

Timurlu hükümdarı Uluğ Bey'in Tārīkh-i arba' ulūs (Dört ulusun tarihi) adlı eserine ve bu eserden özetlenmiş Shajarat al-atrāk (Türklerin soyağacı)¹⁰ kaynaklarına göre*,* Timurlular, Yafes'in oğlu Türk'ün torunlarıydı. Şecere kayıtlarında "Türk" isimli karakter, yaygın bir şekilde "Türklerin Babası" olarak da anılırdı.¹¹ Mughul ve Tatar adlı ikiz kardeşler, Türk'ün soyundan gelen Alyeh Han'ın çocuklarıydı ve bu nedenle Türk'ün beşinci nesil torunlarıydı.¹²¹³

Uluğ Bey'in eseri Moğolları Türk olarak sınıflandırırken savaşçı ruhlarını da övmüştür.¹⁴ Uluğ Bey, Börçigin ve Timurluların soy kayıtlarında Yāfas, Türk, Mughūl, Tātār ve Ughūz karakterlerini dahil etmiştir.¹⁵

Siyasi tarih

Timur, 1370-1405 yılları arasında yaptığı seferlerle, Harezm, Doğu Türkistan, İran, Azerbaycan, Hindistan Delhi Sultanlığı, Irak, Suriye, Altın Orda Devleti ve Osmanlı Devleti'nin de içinde bulunduğu topraklara hâkim olmuştur. Onun fetihleri, sonuçları açısından, Türk tarihini derinden etkilemiştir. Böylece, 16. yüzyıldan itibaren Rusya'nın Kafkaslar ve Deşt-i Kıpçak'a doğru yayılması söz konusu olacaktır.

Timur, 1401'e kadar yapılan dört seferle Irak ve Güney Anadolu, 1398-1399 seferleriyle Hindistan Delhi Sultanlığı'nı, 1401-1402'de Suriye'yi fethetti. 1402'de yapılan Ankara Savaşı'nda, Osmanlı Devleti'ni mağlup ederek fetret devrinin başlamasına neden oldu.

Timur'un Türkistan'a hâkimiyeti Özbek, Kazak ve Türkmenlerin günümüze kadar ulaşacak olan tarihlerinin de nirengi noktasını teşkil eder. 1398-1399'da Hindistan Delhi Sultanlığı'na düzenlediği sefer de bölgedeki siyasi ve kültürel yapının değişmesine sebep olmuştur. Ancak Timur'un 1399'da yedi yıl süren Anadolu Seferi'ne çıkıp, 1402 Ankara Savaşı ile I. Bayezid'i yenip, Anadolu'yu ele geçirmesi, Osmanlı tarihinde unutulmaz bir yer tutar. Anadolu'dan sonra Çin seferine çıkan Timur yolda hastalanarak ölmüştür. (1405)

Timur'un ölümünden hemen sonra devlet oğlu ve torunları arasında paylaşılmıştır. Buna göre; Torunu Muhammed başkent Semerkant'ta tahta çıkarken, diğer torunları Pir Muhammed ile İskender İran'da, 3. oğlu Miranşah Bağdat ve Azerbaycan'da, en küçük oğlu Şahruh ise Horasan'da yerleşmişlerdir.

Şahruh, Maveraünnehir bölgesini de ele geçirerek, Herat şehri merkez olmak üzere devletini kurdu. Ardından İran ve Azerbaycan'ı da hâkimiyetine alan Şahruh dönemi (1407-1447), Türkistan'da parlak bir kültür hayatının başlangıcı olmuştur.

Şahruh merkezini Herat'ta kurduğu zaman 16 yaşında olan oğlu olan sonradan Uluğ Bey yani "Emir-i Kebir" olarak anılan Muhammed Taragay bin Şahruh'u 1402'de Timur'un başkenti ve çok önemli bir merkez olan Semerkant'e vali olarak atamıştı. Muhammed Taragay bu şehirde ve Maveraünnehir bölgesinde 1411'den itibaren babasına bağlı ama çok bağımsız bir devlet idare etmeye başlamıştı. Bu dönemde Uluğ Bey bilimsel ve özellikle astronomi ve matematik ile ilgili çok önemli çalışmalar yapmış ve büyük bir alim olarak isim yapmıştı. Kurduğu Uluğ Bey Medresesi ile buna bağlı 1424-1429'de Semerkant'te kurdurduğu rasathane 1449'da dindar fanatikler tarafından yıkılmadan önce dünyanın en ileri gözlemevi idi. Sahruh'un 1447'de ölümü üzerine, tahta oğlu Muhammed Taragay geçti ve Arapça-Farsça "Emir-i Kebir" veya "Büyük Emir" unvanının Türkçesi olan Uluğ Bey olarak tarihlerde anılmaya başladı. Uluğ Bey'in 1411'den itibaren emirlik mücadeleler içinde geçmiştir. Bir hile ile oğlu Abdüllatif tarafından 1449 yılında öldürülmüştür ve ülke dahilinde büyük karışıklıklar çıkmıştır.

Miranşah'ın torunu Ebu Said'in Akkoyunlu Uzun Hasan'a yenilmesiyle (1469) Horasan'ın batısında kalan bütün topraklar Akkoyunluların eline geçti.

Timur hanedanından yalnız Hüseyin Baykara (1469-1506) Horasan'da tutunabilmiştir. Başkenti Herat, Orta Asya tarihinde sayılı kültür merkezlerinden biri oldu. Ünlü Türk şair ve ilim adamı Ali Şir Nevai burada yetişmiştir.

Baykara'nın oğlu Mirza'nın hükümdarlığı zamanında, Özbek hükümdarı, Şeybani Muhammed Han'ın başkent Herat'ı ele geçirmesi (1507), Timurluların sonu olmuştur.

Hanedandan Babür Türkistan'da başarılı olamayınca, Hindistan'a giderek 1519'da Babür İmparatorluğu'nu kurmuştur.

Timur, Cengiz İmparatorluğu'nu yeniden kurmak amacıyla faaliyetlere başlamıştı. İran'ı almış, Hindistan'a da seferler düzenlemişti. Karakoyunlu emiri Kara Yusuf ve Bağdat Emiri Ahmet Celayir Yıldırım Bayezid'e sığındığı zaman. Celayir ve Karakoyunlu Beyleri Timur hakkında atıp tuttular. Erzincan'dan kaçan Mutahharten ise Timur'u Yıldırım Bayezid'e kışkırtmıştı. Bu yüzden Timur Emirleri geri istediyse de, Yıldırım Bayezid bunu reddetti ve bu olaydan dolayı Timur ile Yıldırım Bayezid'in araları açıldı. Anadolu'ya giren ve Sivas'ı yağmalayan Timur, seçme askerlerden oluşan ordusu ile birlikte Anadolu'da ilerlemeye devam etti. Osmanlı Ordusu da harekete geçti. İki ordu Ankara'da Çubuk Ovası'nda karşılaştılar.

Yapılan Ankara Savaşı'nda Yıldırım'ın kuvvetlerinden olan Kara Tatarlar gibi kuvvetlerin Timur tarafına geçmesi Osmanlı Ordusunun dağılmasına neden oldu. (20 Temmuz 1402)

Yıldırım Bayezid, Timur'a esir düştü. Bu savaş Osmanlı Devleti'nin 11 yıl kadar duraklamasına neden oldu. Anadolu Türk birliği dağıldı ve Anadolu'daki beylikler tekrar ortaya çıkarak güçlendi. Başsız kalan Osmanlı Devleti'nde karışıklıklar başladı.

Osmanlı Devleti'nin dört ayrı bölgesinde, şehzadeler tarafından dört ayrı devlet ilan edildi. Bursa, İznik ve İzmit, Timur tarafından yağmalanıp yakıldı, Aralık 1402'de İzmir Kuşatması sonucunda İzmir alındı. 1402'den 1413'e kadar sürecek olan bu iktidar boşluğu ve taht mücadeleleri dönemine Fetret Devri adı verildi.

Timur sultanları

Unvan	İsim	Hüküm
Emir <small> </small> Timur Lenk <small> </small>	Timur Bey Küregen <small> </small>	1370-1405
Emir <small> </small>	Pir Muhammed bin Cihangir Mirza <small> </small>	1405-1407
Emir <small> </small>	Halil Sultan bin Miranşah <small> </small>	1405-1409
Emir <small> </small>	Şahruh Mirza <small> </small>	1405-1447
Emir <small> </small> Uluğ Beğ <small> </small>	Mirza Muhammed Taragay <small> </small>	1447-1449
Bölünme

<table> <thead> <tr class="header"> <th>Maveraünnehir</th> <th>Horasan/Herat/Fars/Irak-ı Acem</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><a href="Abdüllatif_Mirza" title="wikilink">Abdüllatif Mirza</a> Pederkuş (Baba Katili) 1449-1450</td> <td><ul> <li><a href="Alaüddevle_Mirza_bin_Baysungur" title="wikilink">Alaüddevle Mirza bin Baysungur</a> ?</li> <li><a href="Mirza_Ebu'l-Kasım_Babür_bin_Baysungur" title="wikilink">Mirza Ebu'l-Kasım Babür bin Baysungur</a> 1449-1457 </li> <li><a href="Sultan_Muhammed_bin_Baysungur" title="wikilink">Sultan Muhammed bin Baysungur</a> 1447-1451</li> </ul></td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="Abdullah_Mirza" title="wikilink">Abdullah Mirza</a> 1450-1451</td> <td><a href="Mirza_Ebu'l-Kasım_Babür_bin_Baysungur" title="wikilink">Mirza Ebu'l-Kasım Babür bin Baysungur</a> 1451-1457</td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Mirza_Şah_Mahmud" title="wikilink">Mirza Şah Mahmud</a> 1457</td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="İbrahim_Mirza_bin_Alaüddevle" title="wikilink">İbrahim Mirza bin Alaüddevle</a> 1457-1459</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="Ebu_Said_Mirza" title="wikilink">Ebu Said Mirza</a> (Ebu Said Mirza, Özbek <a href="Ebu'l-Hayr" title="wikilink">Ebu'l-Hayr Han</a> (<a href="Muhammed_Şeybani" title="wikilink">Muhammed Şeybani Han</a>'ın dedesi) yardımı ile Orta Asya'da Timur topraklarının birliğini sağlamasına rağmen, <a href="Cihan_Şah" title="wikilink">Cihan Şah</a> hakimiyetindeki Karakoyunlu Türkmenleri ile İran'ı bölmek için anlaştıysa da <a href="Uzun_Hasan" title="wikilink">Uzun Hasan</a> hakimiyetindeki Akkoyunlu Türkmenleri, ikisini de yenerek önce Cihan Şah'ı ve daha sonra da Ebu Said'i öldürdü. Devlet, Ebu Said'in ölümünden sonra yeniden dağılma dönemine girdi.) 1451-1469</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td>**Maveraünnehir bölündü</td> <td><a href="Hüseyin_Baykara" title="wikilink">Sultan Hüseyin Mirza Baykara</a> 1469 1. saltanat</td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Yadigar_Muhammed_Mirza" title="wikilink">Yadigar Muhammed Mirza</a> 1470 (6 hafta)</td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Hüseyin_Baykara" title="wikilink">Sultan Hüseyin Mirza Baykara</a> 1470-1506 2. saltanat</td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><ul> <li><a href="Bediüzzaman_Mirza" title="wikilink">Bediüzzaman Mirza</a> 1506-1507</li> <li><a href="Muzaffer_Hüseyin_Mirza" title="wikilink">Muzaffer Hüseyin Mirza</a> 1506-1507</li> </ul></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Muhammed_Şeybani" title="wikilink">Muhammed Şeybani Han</a> hakimiyetindeki <a href="Özbekler" title="wikilink">Özbekler</a> <a href="Herat" title="wikilink">Herat</a>'ı fethetti.</td> </tr> </tbody> </table>

Ebu Said'in ölümünden sonra oğulları Semerkand, Buhara, Hisar, Belh, Kabil ve Fergana'da ayrı ayrı hüküm sürmeye başladı.

Semerkand	Buhara	Hisar	Fergana	Belh	Kabil
Sultan Ahmed Mirza <small></small> 1469-1494	II. Ömer Şah Mirza <small></small> 1469-1492	Sultan Mahmud Mirza <small></small> 1469-1495	II. Uluğ Beğ Mirza <small></small> 1469-1502
Sultan Baysungur Mirza bin Mahmud Mirza <small></small> 1495-1497	Sultan Ali bin Mahmud Mirza <small></small> 1495 - 1500	Sultan Mesud Mirza bin Mahmud Mirza <small></small> 1495-?	Zahirüddin Muhammed Babür <small></small> 1492-1497	Hüsrev Şah<small></small> <small>(Zorla)</small> ?-1503	Mukim Bey Argun<small></small> <small>(Zorla)</small> ?-1504
Muhammed Şeybani Han hakimiyetindeki Özbekler <small></small> 1500-01	II. Cihangir Mirza <small></small> <small>(Sultan I. Ahmed Tambol'un kuklası)</small> 1497-?	Zahirüddin Muhammed Babür <small></small> 1503-1504
Muhammed Şeybani Han hakimiyetindeki Özbekler <small></small> 1503-04	Zahirüddin Muhammed Babür <small></small> 1504-1511
Zahirüddin Muhammed Babür <small></small> <small>(Onun döneminde Hindistan'ın sınırları yapılan fetihler ve himaye altına alınan topraklarla en geniş sınırlarına ulaştı. Dedesi Ebu Said Mirza gibi o Safevi Şahı I. İsmail yardımı ile Orta Asya'da Timur topraklarını yeniden birleştirmeyi başardı. Hakimiyeti altındaki topraklar Gazne'den Hazar Denizi ve Ural Dağları'na kadar uzanmakta olup Kunduz, Hisar, Kabil, Gazne, Semerkand, Buhara, Fergana Vadisi'nden Taşkent ve Seyram'a kadar ulaşıyordu.)</small> 1511-1512
Özbek Übeydullah Sultan <small></small> Maveraünnehir ve Belh'i yeniden fethetti. 1512	Zahirüddin Muhammed Babür <small></small> 1512-1530
Timur İmparatorluğu, Özbek Buhara Hanlığı tarafından ortadan kaldırıldı. Ancak, Timurlu hanedanı Zahirüddin Muhammed Babür liderliğinde 1526 Hindistan'ı fethetti ve Babür İmparatorluğu'nun yöneticisi olarak varlığına devam etti.

Irak-ı Acem/Irak-ı Arab/Fars/Azerbaycan & Diğer İran Toprakları Valileri

Kaydu bin Pir Muhammed bin Cihangir H. 808-812
Ebu Bekir bin Miranşah 1405-07 (H. 807-09)
Pir Muhammed bin Ömer Şeyh H. 807-12
Rüstem H. 812-17
İskender H. 812-17
Alaüddevle H. 851
Ebu Bekir bin Muhammed H. 851
Sultan Muhammed H. 850-55
Muhammed bin Hüseyin H. 903-06
Ebu'l A'la Feridun Hüseyin H. 911-12
Muhammed Muhsin Han H. 911-12
Muhammed Zaman Han H. 920-23
II. Şahruh bin Ebu Said H. 896-97
II. Uluğ Bey H. 873-907
Sultan Üveys 1508-22 (H. 913-27)

Soyağacı

Kaynakça

Orijinal kaynak: timurlular. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Aka, Timur ve Devleti, TTK Yay.,Ankara 1995 ↩
Svatopluk Soucek, A history of inner Asia, Cambridge University Press, 2000, ISBN 978-0-521-65704-4. sf. 126. ↩
Encyclopædia Britannica, "Timurid Dynasty ", Online Academic Edition, 2007. (Quotation:...Turkic dynasty descended from the conqueror Timur (Tamerlane), renowned for its brilliant revival of artistic and intellectual life in Iran and Central Asia....Trading and artistic communities were brought into the capital city of Herat, where a library was founded, and the capital became the centre of a renewed and artistically brilliant Persian culture...) ↩
B.F. Manz, "Tīmūr Lang", in Encyclopaedia of Islam, Online Edition, 2006 ↩
↩
Encyclopaedia Britannica article: Consolidation & expansion of the Indo-Timurids , Online Edition, 2007. ↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩