türkiye'de koalisyon hükûmetleri ne demek?

Türkiye'de koalisyon hükûmetleri, Türkiye'de birden fazla siyasi partinin iktidarda yer aldığı hükûmetlerdir.

Türkiye'de milletvekilliklerinin partilerin oy oranıyla çakışacak biçimde paylaşılmasını sağlayan milli bakiye ilkesine dayalı bir nispi temsil sisteminin kabulünden sonra 1965'e değin kurulan koalisyon hükümetleri güçlü ve istikrarlı bir yürütme organının oluşabilmesini zorlaştırmıştır. Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükûmeti 1961 Türkiye genel seçimleri sonrası İsmet İnönü başkanlığında Cumhuriyet Halk Partisi ile Adalet Partisi arasında kuruldu. 1961-1965 arasında koalisyon hükûmetleriyle geçen bir dönemden sonra nispi temsilde milli bakiye uygulamasının kaldırılıp d'Hondt sisteminin getirilmesinden sonra 1965-71 arasında tek parti çoğunluğuna dayalı hükûmetler kurulabildi.

Ama 12 Mart 1971 askeri müdahalesiyle başlayan ve 1973'e değin süren ara rejim döneminde, tarafsız başbakanların kurduğu ve parlamentoda geniş birçoğunluğa dayanan partiler üstü koalisyon hükûmetleri işbaşına getirildi. 1973 ve 1977 seçimlerinde parlamentoda hiçbir partinin tek başına çoğunluğu sağlayamaması yüzünden başvurulan koalisyon modelleri, 12 Eylül 1980 Darbesinin gerekçelerinden birini oluşturan siyasal istikrarsızlığın başlıca nedenlerinden biri olarak sunuldu.

Askeri yönetim döneminden hazırlanan seçim yasasının öngördüğü barajlı d'Hondt sistemi 1983 ve 1987'de tek parti hükûmetlerinin kurulabilmesine olanak verdi; bu arada seçim sistemi büyük partileri daha da güçlendirecek biçimde birkaç kez daha yeniden düzenlenmişti. Ama aynı seçim sistemiyle 1991'de kurulan Doğru Yol Partisi-Sosyaldemokrat Halkçı Parti Hükûmeti, sağın ve solun iki büyük partisini olağan rejim koşullarında ilk kez bir araya getirmesi bakımından Türkiye için yeni bir deneyim oldu.

Bununla beraber özellikle 1991-1999 yılları arasındaki 28 Şubat süreci olarak bilinen "ara rejimin" de dahil olduğu dönemde Türkiye 8.5 yılda 8 farklı koalisyon veya azınlık hükûmeti tarafından yönetildi. 1999 genel seçimlerinden sonra Demokratik Sol Parti, Milliyetçi Hareket Partisi ve Anavatan Partisi tarafından kurulan 57. Hükümet, Türkiye tarihinin en geniş tabanlı koalisyon hükûmetlerinden biri olmasına karşın hükûmete üye partiler arasındaki anlaşmazlıklar karar verme sürecini yavaşlattı. 2002 genel seçimleri Adalet ve Kalkınma Partisi'nin tek başına iktidara gelmesinde istikrarsız koalisyon hükûmetlerinin önemli etkisi oldu.

Liste

<table> <thead> <tr class="header"> <th>Sayı</th> <th>Tarih</th> <th>Başbakan</th> <th>Başbakan'ın partisi</th> <th>Koalisyon ortağı parti/ler</th> <th>Not</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><a href="26._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">26</a></td> <td>30 Kasım 1961 - 25 Haziran 1962</td> <td><a href="İsmet_İnönü" title="wikilink">İsmet İnönü</a></td> <td><a href="Cumhuriyet_Halk_Partisi" title="wikilink">CHP</a></td> <td><a href="Adalet_Partisi_(1961-1981)" title="wikilink">AP</a></td> <td>8. İsmet İnönü Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="27._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">27</a></td> <td>25 Haziran 1962 - 25 Aralık 1963</td> <td>İsmet İnönü</td> <td>CHP</td> <td><a href="Yeni_Türkiye_Partisi_(1961)" title="wikilink">YTP</a>, <a href="Cumhuriyetçi_Köylü_Millet_Partisi" title="wikilink">CKMP</a>, <a href="Bağımsız_siyasetçi" title="wikilink">bağımsızlar</a></td> <td>9. İsmet İnönü Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="28._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">28</a></td> <td>25 Aralık 1963 - 20 Şubat 1965</td> <td>İsmet İnönü</td> <td>CHP</td> <td>Bağımsızlar</td> <td><a href="Azınlık_hükûmeti" title="wikilink">Azınlık hükûmeti</a>. 10. İsmet İnönü Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="29._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">29</a></td> <td>20 Şubat 1965 - 27 Ekim 1965</td> <td><a href="Suat_Hayri_Ürgüplü" title="wikilink">Suat Hayri Ürgüplü</a></td> <td>Yok; <a href="teknokrat_hükûmet" title="wikilink">teknokratik</a></td> <td><a href="Adalet_Partisi_(1961-1981)" title="wikilink">AP</a>-<a href="Yeni_Türkiye_Partisi_(1961)" title="wikilink">YTP</a>-<a href="Millet_Partisi_(1962)" title="wikilink">MP</a>-<a href="Cumhuriyetçi_Köylü_Millet_Partisi" title="wikilink">CKMP</a>-bağımsızlar</td> <td>Ürgüplü Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="33._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">33</a></td> <td>26 Mart 1971 - 11 Aralık 1971</td> <td><a href="Nihat_Erim" title="wikilink">Nihat Erim</a></td> <td>Yok; teknokratik</td> <td>AP-CHP-<a href="Cumhuriyetçi_Güven_Partisi" title="wikilink">CGP</a></td> <td>1. Nihat Erim Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="34._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">34</a></td> <td>11 Aralık 1971 - 17 Nisan 1972</td> <td>Nihat Erim</td> <td>Yok; teknokratik</td> <td>AP-CHP-CGP</td> <td>2. Nihat Erim Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="35._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">35</a></td> <td>17 Nisan 1972 - 15 Nisan 1973</td> <td><a href="Ferit_Melen" title="wikilink">Ferit Melen</a></td> <td><a href="Cumhuriyetçi_Güven_Partisi" title="wikilink">CGP</a></td> <td>AP-CHP</td> <td>Ferit Melen Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="36._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">36</a></td> <td>15 Nisan 1973 - 25 Ocak 1974</td> <td><a href="Naim_Talu" title="wikilink">Naim Talu</a></td> <td>Yok; teknokratik</td> <td>AP-CGP</td> <td>Naim Talu Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="37._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">37</a></td> <td>25 Ocak 1974 - 17 Kasım 1974</td> <td><a href="Bülent_Ecevit" title="wikilink">Bülent Ecevit</a></td> <td>CHP</td> <td><a href="Millî_Selamet_Partisi" title="wikilink">MSP</a></td> <td>1. Ecevit Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="38._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">38</a></td> <td>17 Kasım 1974 - 31 Mart 1975</td> <td><a href="Sadi_Irmak" title="wikilink">Sadi Irmak</a></td> <td>Yok</td> <td>CGP</td> <td>Sadi Irmak Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="39._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">39</a></td> <td>31 Mart 1975 - 21 Haziran 1977</td> <td><a href="Süleyman_Demirel" title="wikilink">Süleyman Demirel</a></td> <td><a href="Adalet_Partisi_(1961-1981)" title="wikilink">AP</a></td> <td>MSP-CGP-MHP</td> <td>1. MC olarak bilinir (Birinci Milliyetçi Cephe) Ayrıca bakınız, <a href="Milliyetçi_Cephe_hükûmetleri" title="wikilink">Milliyetçi Cephe hükûmetleri</a>.</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="41._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">41</a></td> <td>21 Temmuz 1977 - 5 Ocak 1978</td> <td>Süleyman Demirel</td> <td>AP</td> <td>MSP-MHP</td> <td>2. MC olarak bilinir. (İkinci Milliyetçi Cephe)</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="42._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">42</a></td> <td>5 Ocak 1978 - 12 Kasım 1979</td> <td>Bülent Ecevit</td> <td>CHP</td> <td>Bağımsızlar-CGP-DP</td> <td>3. Ecevit Hükûmeti Ayrıca bakınız, <a href="Güneş_Motel_Olayı" title="wikilink">Güneş Motel Olayı</a>.</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="49._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">49</a></td> <td>20 Kasım 1991 - 16 Mayıs 1993</td> <td>Süleyman Demirel</td> <td><a href="Doğru_Yol_Partisi" title="wikilink">DYP</a></td> <td><a href="Sosyaldemokrat_Halkçı_Parti" title="wikilink">SHP</a></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="50._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">50</a></td> <td>25 Haziran 1993 - 5 Ekim 1995</td> <td><a href="Tansu_Çiller" title="wikilink">Tansu Çiller</a></td> <td>DYP</td> <td>SHP</td> <td>1. Çiller Hükûmeti</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="52._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">52</a></td> <td>30 Ekim 1995 - 6 Mart 1996</td> <td>Tansu Çiller</td> <td>DYP</td> <td>CHP</td> <td>3. Çiller Hükûmeti</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="53._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">53</a></td> <td>6 Mart 1996 - 28 Haziran 1996</td> <td><a href="Mesut_Yılmaz" title="wikilink">Mesut Yılmaz</a></td> <td><a href="Anavatan_Partisi" title="wikilink">ANAP</a></td> <td>DYP</td> <td>ANAYOL Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="54._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">54</a></td> <td>28 Haziran 1996 - 30 Haziran 1997</td> <td><a href="Necmettin_Erbakan" title="wikilink">Necmettin Erbakan</a></td> <td><a href="Refah_Partisi" title="wikilink">RP</a></td> <td>DYP</td> <td>REFAHYOL Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="55._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">55</a></td> <td>30 Haziran 1997 - 11 Ocak 1999</td> <td>Mesut Yılmaz</td> <td>ANAP</td> <td>DSP-<a href="Demokrat_Türkiye_Partisi" title="wikilink">DTP</a></td> <td><a href="Azınlık_hükûmeti" title="wikilink">Azınlık hükûmeti</a>. ANASOL-D olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="57._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">57</a></td> <td>28 Mayıs 1999 - 18 Kasım 2002</td> <td>Bülent Ecevit</td> <td><a href="Demokratik_Sol_Parti" title="wikilink">DSP</a></td> <td>MHP-ANAP</td> <td>Üçlü koalisyon olarak bilinir.</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="63._Türkiye_Hükûmeti" title="wikilink">63</a></td> <td>28 Ağustos 2015 - 17 Kasım 2015</td> <td><a href="Ahmet_Davutoğlu" title="wikilink">Ahmet Davutoğlu</a></td> <td><a href="Adalet_ve_Kalkınma_Partisi" title="wikilink">AKP</a></td> <td><a href="Halkların_Demokratik_Partisi" title="wikilink">HDP</a></td> <td>İlk <a href="Geçici_hükûmet" title="wikilink">seçim hükûmeti</a>. Bu nedenle Seçim Hükûmeti olarak bilinir.</td> </tr> </tbody> </table>