sıfat-fiil ne demek?

Sıfat-fiil¹, ortaç veya partisip;² bir fiilin cümlede sıfat görevinde kullanılan hâli. Türkçedeki üç fiilimsi grubundan biridir. Fiillerin sonuna sıfat-fiil ekleri olan -en, -esi, -mez, -ar, -di(k), -di(ği),³ -ecek ve -miş getirilerek oluşturulur⁴ ve kısaca anası mezar dikecekmiş şeklinde formülize edilir. Sıfat-fiiller kendinden sonraki kelimelerle birlikte sıfat tamlaması oluşturur.

Bastığın yerleri "toprak" diyerek geçme, tanı! (Mehmet Akif Ersoy)
Gelecek yıl işe başlayacak.
Haşladıktan sonra, suyu iyice süzülmüş sebzeleri kâseye boşaltıyoruz.
Okuldan sonra koşar adım yanıma geldi.
Polisler olası kazaları önlemek için kontrolü sağlıyorlardı.
Salonda hep bildik yüzler vardı.

Bunların haricinde bazı ağızlarda kullanılan ve -meli eki ile yapılan sıfat-fiiller de vardır.⁵

öğmeli güzel (övülecek güzel)

Bazı fiillerle birlikte -mekli hâlinde kullanılan ek de -meli ekinin değişikliğe uğramış hâlidir:⁶

ağlamaklı çocuk

Adlaşma

Adlaşma, aslen isim olmayan bir kelimenin cümlede isim görevinde kullanılmasıdır. Sıfat-fiiller, arkalarından bir isim gelmediğinde -tıpkı sıfatlar gibi- adlaşırlar:⁷

Sinirli olduğu her hâlinden anlaşılıyor.⁸
Toplantıya gelmeyeceğini biliyordum.
Yoldan geçenleri gözlüyordu.

Bazı sıfat-fiiller kalıcı olarak isme dönüşür. Bu durum "yaygın" olarak isim hâlinde kullanılmalarından ve sözlüklerde yer almalarından anlaşılabilir.