Staphylococcus
Staphylococcus (Yunanca σταφυλή, staphylē, "üzüm salkımı" ve κόκκος, kokkos, "tane, tohum") veya kısaca stafilokok, Staphylococcaceae ailesine ait Gram-pozitif, küre şeklinde (kok) bakterilerin bir cinsidir. Mikroskop altında incelendiğinde genellikle üzüm salkımına benzer kümeler halinde görülürler. Stafilokoklar fakültatif anaerob olup, yani hem oksijenli hem de oksijensiz ortamlarda yaşayabilirler.
Genel Özellikleri
- Morfoloji: Küre şeklinde (kok) ve genellikle kümeler halinde bulunurlar.
- Gram Boyama: Gram-pozitif boyanırlar.
- Metabolizma: Fakültatif anaerob'turlar. Hem oksijenli hem de oksijensiz ortamda çoğalabilirler.
- Katalaz: Katalaz pozitiftirler, yani hidrojen peroksidi (H2O2) suya ve oksijene parçalayabilirler. Bu özellik, onları Streptococcus cinsi bakterilerden ayırır.
- Habitat: İnsan ve hayvanların derisinde, burun deliklerinde ve mukozalarında yaygın olarak bulunurlar. Birçok türü kommensal (zararsız) olarak yaşar.
Türleri
Staphylococcus cinsine ait birçok tür bulunmaktadır. Tıbbi açıdan en önemli olanları şunlardır:
Staphylococcus aureus
Staphylococcus aureus (S. aureus), insanlarda en sık enfeksiyona neden olan stafilokok türüdür. Burun deliklerinde ve deride yaygın olarak taşınır. Ürettiği toksinler ve virülans faktörleri sayesinde çeşitli hastalıklara neden olabilir.
Neden Olabileceği Hastalıklar:
- Deri Enfeksiyonları: Folikülit (kıl kökü iltihabı), çıban, impetigo (yara kabuklanması), selülit (deri ve deri altı dokusunun iltihabı).
- Yara Enfeksiyonları: Cerrahi yaraların veya travmatik yaraların enfekte olması.
- Pnömoni (Zatürre): Özellikle hastanede yatan hastalarda veya influenza (grip) sonrası gelişebilir.
- Osteomiyelit (Kemik İltihabı): Kemik dokusunun enfeksiyonu.
- Septisemi (Kan Zehirlenmesi): Bakterilerin kan dolaşımına geçmesi ve tüm vücuda yayılması.
- Toksik Şok Sendromu: Toksin üreten S. aureus suşlarının neden olduğu, ani ateş, döküntü, hipotansiyon ve çoklu organ yetmezliği ile karakterize ciddi bir durum.
- Gıda Zehirlenmesi: Önceden hazırlanmış ve uygun şekilde saklanmamış gıdalarda S. aureus çoğalarak toksin üretebilir. Bu toksinler gıda zehirlenmesine neden olur.
MRSA (Metisiline Dirençli Staphylococcus aureus):
Metisiline dirençli Staphylococcus aureus (MRSA), beta-laktam antibiyotiklere (penisilinler, sefalosporinler vb.) dirençli S. aureus suşlarını ifade eder. MRSA enfeksiyonları, tedavisi daha zor olduğu için ciddi bir sağlık sorunudur. Hastanelerde (HA-MRSA) ve toplumda (CA-MRSA) olmak üzere iki ana türü vardır.
Tanı
Staphylococcus enfeksiyonlarının tanısı genellikle klinik belirtiler ve laboratuvar testleri ile konulur. Laboratuvar testleri şunları içerebilir:
- Gram Boyama: Enfekte bölgeden alınan örneklerin Gram boyama ile incelenmesi.
- Kültür: Enfekte bölgeden alınan örneklerin (kan, idrar, yara sıvısı vb.) uygun besi yerlerinde kültüre alınması ve bakteri üremesinin sağlanması.
- Antibiyotik Duyarlılık Testi: Kültürde üreyen bakterilerin hangi antibiyotiklere duyarlı olduğunu belirlemek için yapılan test.
- PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu): Bakteriyel DNA'sının tespiti için kullanılan moleküler bir yöntem. Özellikle MRSA tanısında hızlı ve güvenilir sonuçlar verir.
Tedavi
Staphylococcus enfeksiyonlarının tedavisi, enfeksiyonun türüne, şiddetine ve bakterinin antibiyotik duyarlılığına göre değişir. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:
- Antibiyotikler: Duyarlı bakterilere karşı etkili antibiyotikler (penisilinler, sefalosporinler, vankomisin, linezolid vb.). MRSA enfeksiyonlarında vankomisin, linezolid veya daptomisin gibi daha güçlü antibiyotikler kullanılır.
- Drenaj: Apse veya irin birikimi olan enfeksiyonlarda cerrahi drenaj gerekebilir.
- Destekleyici Tedavi: Ağrı kesiciler, ateş düşürücüler ve sıvı takviyesi gibi semptomatik tedavi.
Önleme
Staphylococcus enfeksiyonlarını önlemek için aşağıdaki önlemler alınabilir:
- El Hijyeni: Ellerin sık sık sabun ve suyla yıkanması veya alkol bazlı el antiseptikleri kullanılması.
- Yara Bakımı: Yaraların temiz ve kuru tutulması ve uygun şekilde kapatılması.
- Kişisel Eşyaların Paylaşılmaması: Havlu, tıraş bıçağı, giysi gibi kişisel eşyaların başkalarıyla paylaşılmaması.
- Hastane Enfeksiyon Kontrolü: Hastanelerde enfeksiyon kontrol önlemlerine (el hijyeni, izolasyon, sterilizasyon vb.) uyulması.
Sonuç
Staphylococcus, insanlarda çeşitli enfeksiyonlara neden olabilen yaygın bir bakteri cinsidir. Özellikle Staphylococcus aureus önemli bir patojendir ve MRSA gibi antibiyotik dirençli suşları tedavi açısından zorluklar yaratmaktadır. El hijyeni ve uygun yara bakımı gibi önlemlerle stafilokok enfeksiyonlarının yayılması önlenebilir. Erken tanı ve uygun tedavi, enfeksiyonun şiddetlenmesini ve komplikasyonları önlemek için önemlidir.