soçi ne demek?

Soçi (Rusça: Сочи; Adigece: Шъачэ, Ş'açă; Ubıhça: Шъуача; Abhazca: Шәача́, Şwaça; Gürcüce "სოჭი" (soç'i)), Rusya'da, Krasnodar Kray'da kent. Kafkasya'ın batı kesiminin eteklerinde, Karadeniz kıyısında bulunur. Nüfus: 389,900 (2015).¹ Nüfus 2002 sayımına göre² artış göstermektedir. Bu nüfusu onu Rusya'nın en büyük tatil şehri yapar. Büyük Soçi bölgesi Kafkas Dağları ile Karadeniz arasındaki 145 km uzunluğundaki bir hattan oluşur.³ Kafkas Rivierası'nda yer alan Soçi, Rusya'da subtropikal iklimin nadir görüldüğü yerlerdendir. Yazları ılık ve yağışlı iken; kışlar serin ve yumuşak geçer. Karadeniz'in diğer bölgeleri gibi yıl boyu yağış eksik olmaz.⁴

2014 Kış Olimpiyatları ve 2014 Kış Paralimpik Oyunları'na ev sahipliği yapmıştır. Ayrıca 2014 yılından itibaren en az 2020'ye kadar Rus Formula 1 yarışlarına da ev sahiliği yapacaktır.⁵ 2018 FIFA Dünya Kupası maçlarının bir kısmı Soçi'de yapıldı.

Etimoloji

Çerkes kaynaklarına göre Soçi adı Ubıh kökenlidir ve Ubıhça "Шъуача" adından gelir.⁶ Ubıhça "шъуа" (deniz) ve "ча" (kıyı) kelimelerinden oluşan bir bileşiktir ve kabaca "Deniz kenarı/sahil" anlamına gelir.⁷ Gürcü kaynaklarına göre ise Soçi kelimesi Gürcüce "სოჭი" (soç'i) kelimesinden fonetik olarak değişime uğramıştır. Bu Gürcüce kelime, göknar anlamına gelir.⁸

Tarihçe

Bölge sırası ile Kimmerler, İskitler ve Sarmatlar tarafından ele geçirilmeden önce, Zygii halkı Aşağı Abhazya bölgesinde, Pontus Krallığı yönetimi altında yaşamaktaydı. Pontus Krallığı MS 62 yılında Roma Kralı Neron'un işgaliyle yıkılmış, ve sahip olduğu topraklar Roma İmparatorluğu'na bağlanmıştır. 6. ile 11. yüzyıllar arasında önce Lazika Krallığı, ardından Abhazya Krallığı bölgeye hakim olmuştur. Abhazya Krallığı yönettiği süre boyunca bölgeye birçok kilise inşa ederek, Hristiyanlığın güçlenmesini sağlamıştır.⁹¹⁰ Yine bu tarihlerde sahil boyunca kurulan Hristiyan yerleşimler, Göktürkler, Hazarlar ve Moğollar gibi göçebe kabileler tarafından yıkılmıştır. Ancak bu kabilelerin bölgedeki hükümranlığı uzun sürmemiştir. 11. yüzyıl Bizans bazilikasının kuzey duvarı hâlen Loo semtinde ayaktadır.¹¹

14. yüzyıldan 19. yüzyılın başlarına kadar bölge halkının çoğunluğunu Abhaz, Ubıh ve Adige halkları oluşturmuştur. Şu anki modern Soçi'nin bulunduğu yer tarihte Ubıhya olarak bilinir, ve tarihi Çerkesya bölgesinin bir kısmını oluşturur. Ubıhya dağlarda yaşayan yerel halk tarafından kontrol edilirdi, ve ismen de olsa Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı idiler. Yerel halk ticari faaliyetlerini genellikle Osmanlı ile sürdürmekteydi. Sahil bölgesi 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından Rusya'ya bırakılmıştır. Fakat Çerkesler bölgedeki Rus kontrolünü kabul etmediler ve Çerkesya sahili boyunca kurulan Rus askeri birliklerine direnmeye başladılar (Adigece: Адыгэ хы аушу).¹²¹³ Çerkezlere yurtdışından silah ve mühimmat sağlanması Rusya ve İngiltere arasında diplomatik gerilime yol açtı, o da sonradan Vixen Görevi ile sonuçlandı.¹⁴

Rusların Baron Feodor Tornau'nun 1830'larda Gelencik'ten Gagra'ya kadar yaptığı keşif gezilerinin öncesinde bölge hakkında pek bir bilgisi yoktu.¹⁵

1838'de Karadeniz Rus Filosu, Çerkesya kıyılarına düzenlediği genel çıkartmalar kapsamında, Soçi Irmağı ağzına da bir çıkartma yapıp sonradan Navaginskoye Kalesi adını alacak olan Alexandria Kalesi'ni kurmuştur. Savaşta üstün başarı gösteren Navaginskoye alayının ardından bu isim verilmiştir.¹⁶ Bu kale aynı zamanda yükselen Çerkes isyanına karşı savunma amaçlı yapılan 17 kaleden biridir. Kale 1840'ta Çerkeslerin eline geçmiş ve Ruslar bölgeyi terk etmek zorunda kalmışlardı. Kırım Savaşı patlak verdiği zaman bu kale Türklertarafından ele geçirilmesin diye boşaltılmıştır. Türkler ise sonradan Adler'e çıkartma yapmıştır.¹⁷

Kafkas Savaşı'nın son aşaması 18 Mart 1864 tarihinde Godlih Nehri'nde yaşanmıştır. Bu savaşta Ubıhlar Rus ordusunun Dakhovsky alayı tarafından yenilgiye uğramıştır.¹⁸ Eski Navaginskoye Kalesi, Ruslarla bölgenin yerlileri olan Ubıhlar arasında, 24 Mart 1864'te varılan ateşkes antlaşması sonucu, 25 Mart 1864'te, çarpışmasız olarak Ruslara bırakılmıştır. Kafkas Savaşı'nın sonu Kbaade alanında (şimdiki Krasnaya Polyana) 2 Haziran 1864'te Çar 2. Alexander tarafından ilan edilerek, Dük Mihail Nikolayeviç Romanov tarafından okunmuştur.¹⁹²⁰ Kafkas Savaşı'ndan sonra bölge halkı olan Ubıhlar ve Şapsığlar, diğer Çerkes toplulukları ile birlikte topraklarından zorla çıkarılıp toplu olarak Osmanlı Devleti'nin Karadeniz kıyılarına ve Balkanlara yerleştirilmişler, pek azı dağlara sığınmış ya da Rus askerleri tarafından doğudaki Kuban Oblastına sürülerek, gözetim altında Orta Laba ırmağı solundaki ovalara yerleştirilmişlerdir. Kalmaya direnenler ise Çerkes Soykırımı sonucu rakamlar kesin olmamakla beraber 400,000'den fazla Çerkes'in hayatını kaybetmesi ile sonuçlanmıştır.²¹²²²³²⁴ Yine yapılan araştırmalara göre sürgüne gönderilen her 3 Çerkes'ten 2si ölmüştür.²⁵ 1866'dan başlayarak, sahil boyu Ruslar, Ermeniler, Ukraynalılar, Yunanlar ve Beyaz Ruslar tarafından kolonileştirilmeye başlamıştır.²⁶

Çerkeslerden boşaltılan ve Rus yerleşimine tahsis edilen Soçi yöresinde ise, 1896'da, eski Navaginskoye Kalesi yerinde Soçi kenti kurulmuş. Şubat 1890'da Soçi Feneri yapıldı. 1891 yılında bölgenin ilk Rus ortodoks kilisesi olan St. Michael Kilisesi açılmıştır. Soçi 1902'den sonra kent, bir yazlık dinlenme ve kaplıca yöresi merkezi olarak gelişmiştir. Yörede birkaç yerleşime dağılmış olarak çok az Çerkes kalmıştır. Bunlar, 1867'de Çerkeslerin göç ettirilmelerini (sürgünü) öngören Rus hükûmet kararnın iptal edilmesi üzerine,sürüldükleri Orta Laba yöresinden eski köylerine dönen Çerkeslerin torunlarıdır. Bunlara Karadeniz Şapsığları denir. Soçi yöresi ile Tuapse rayonunun bir bölüm toprağını kapsayan bir alanda,1924-1945 yılları arasında Şapsığ Ulusal Rayonu bulunuyordu. İlk otel Kavkazskaya Riviera 14 Haziran 1909'da açılmıştır. Soçi 1917'de ilçe kabul edilmiştir.²⁷

Rus iç savaşı sırasında sahil bölgesi Kızıl Ordu ile Beyaz Ordu ve Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti arasında belli aralıklarla el değiştirdi. 17 Mayıs 1918'de Sohum'un Bolşeviklerin eline geçmesinden sonra, Transkafkasya Seymi halk birliklerini bölgeye gönderdi ve kent Valiko Cuğeli komutasındaki birliğin eline geçti.26 Mayıs'ta da Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etti. Haziran ayında Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti ile Abhazya Halk Konseyi arasında imzalanan sözleşme gereği Abhazya Gürcistan'ın parçası haline geldi. Ancak Abhazya'nın Soçi'den gelen Bolşeviklerin desteğiyle el değiştirmesinin ardından Tiflis hükümeti Giorgi Mazniaşvili komutasında bölgeye yeni birlikler gönderdi. Abhazya'dan Bolşeviklerin çıkarılmasının ardından Gürcü birlikleri Soçi kenti ile ilçesini ele geçirdi. 7 Temmuz 1918 - 6 Şubat 1919 arasında Soçi, Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti sınırları içinde kaldı. 29 Nisan 1920'de ise, Soçi'de Sovyet yönetimi kuruldu. 1923'te Rostov-on-Don'dan Tuapse aracılığı ile Soçi'ye kadar olan Kuzey Kafkas Demiryolu açıldı. Sahil ve dinlenme yerlerinin üzerinden geçtiği için demiryolu hattı bölgede bir zıtlık oluşturmaktadır. Hâlen işlemekte olan bu demiryolu, bölgenin ulaşım altyapısı için hayati bir öneme sahiptir.

Soçi Stalin yönetimi zamanında popüler bir tatil yeri olarak ön plana çıkmaya başladı. Bunda bölgede yaptırdığı daça (Rus yazlık evi)'nın da büyük etkisi vardır. Stalin'in bal mumumdan yapılan heykeli ziyarete açılmıştır.²⁸ Yine Stalin zamanında bölgede neoklasik mimari ile evler yapılmaya başlanmıştır. Rodina ve Ordzhonikidze sanatoryumları bu mimarinin zengin örnekleridir. Bu dönemin merkezi Rus mimar Shchusev'in Konstrüktivist mimari ile inşa ettiği Romatoloji Enstitüsü (1927–1931) sayılabilir. Bu alan Sovyetler'in yıkılışına kadar gelişmeye devam etti.²⁹

Dosya:Subashi desant.jpg| Nikolay Raevsky'ni filosu Subaşına çıkartma yaparken.(1839) Ivan Aivazovsky Dosya:CircassianCoastBattle.JPG|Rus kalesine Çerkes saldırısı.(1840) Dosya:Sochi-kurort.jpg|Kavkazskaya Riviera oteli (1909) Dosya:Sochi (Moscvich) 1913.jpg|1913 yılının Soçi haritası

Rusya'nın geleneksel tatil yerlerinden Kırım'ı kaybetmesi üzerine (Rusya'dan Ukrayna'ya Nikita Kruşçev tarafından 1954 yılında verildi), Soçi ülkenin gayriresmî yaz başkenti oldu.³⁰ Vladimir Putin yönetimi başladığı zaman şehir büyük miktarda yatırım aldı. Fakat yine de çoğu Rus tatil için komşu Abhazya (Gürcistan), Ukrayna ya da Türkiye'nin Akdeniz sahilini tercih etmekte.³¹³² Aynı zamanda Soçi birkaç uluslararası anlaşmanın imzalandığı yer olarak dikkat çekmiştir. Bunlara örnek olarak Gürcistan ve ayrılıkçı Abhazya ve yine daha sonra Gürcistan ve Güney Osetya otoriteleri arasında yapılan anlaşmalar Soçi'de düzenlenmiştir.³³

Çerkesler Soçi'nin 1864 yılı öncesi Çerkesyası'nın başkenti ve soykırım toprağı olması nedeniyle, 2014 yılında Soçi'de yapılmış olan 2014 Kış Olimpiyatlarına karşı çıkıyorlar. Azınlıktaki bir bölüm Çerkes de Rus politikalarını destekliyor. Ancak,Rusya yetkilileri Soçi'de yerli Çerkeslerin varlığını görmezlikten gelme, Gürcistan tarafından tanınmış olan Çerkes soykırımı ve Çerkes Sürgününü inkâr etme, Olimpiyat bayrağını da Çerkes olmayanlara taşıtma gibi politikalar izlemek istiyorlar. Bu da Çerkeslerin çoğunun tepkilerine yol açıyor ve tepkilerin boyutu giderek de büyüyor. Rusya ise bu gelişmeleri gizlemeye ve duyurmamaya çalışıyor. Yörenin toplam Şapsığ ve Müslüman nüfusunun şimdilerde 30 bin dolayında olduğu, ancak Soçi'nin Thağapş köyü dışında bir cami kalmadığı, 10 kişilik bu küçük mescit dışındaki camilerin,Sovyetler döneminde yıkıldığı biliniyor.³⁴

Dosya:Здание санатория «Орджоникидзе» (Сочи, курортный пр.)102.jpg|Ordzhonikidze oteli. 1937 - 1955 Dosya:RIAN archive 579736 Promenade and beach in Sochi.jpg|Soçi sahili (1973) Dosya:Храм Святого Владимира на Виноградной горе.jpg|St. Vladimir Kilisesi. 2005 - 2011.

Coğrafya

Batı Asya'da yer alan Soçi, Büyük Kafkaslar'ın güney tarafına düşer.³⁵ Moskova'dan uzaklığı yaklaşık 1621 kilometredir.³⁶ Soçi Tuapsinsky, Mostovsky ve Adige Cumhuriyeti'nin Maykop Bölgeleri ile kuzeybatıdan, Gürcistan/Abhazya ile güneydoğudan komşudur.

Dosya:Sochi at Black Sea with Krasnodarski Krai.png|Karadeniz haritası'na göre Soçi'nin konumu Dosya:View on Sotsji from black sea.jpg|Karadeniz'den Soçi'nin görünümü

Soçi halkının büyük bölümü kıyı boyunca uzanan dar bir hat üzerinde yaşar ve bu bölgeler bağımsız küçük bölgelerden (microdistrict) oluşur. Başlıca küçük bölgeler kuzeybatıdan güneydoğuya sırasıyla; Lazarevskoye, Loo, Dagomys, merkez Soçi (Tsentralny City District), Khosta, Matsesta, ve Adler'dir. Şehir Batı Kafkasların eteklerine kurulmuş olup, Karadeniz'e doğru bir meyille iner ve ara sıra dağlardan akan dereler tarafından kesilir. Soçi'deki en büyük ırmak Mzımta Irmağı - ki Rusya'dan Karadeniz'e akan en uzun ırmaktır. Şahe Irmağı da diğer bir önemli su kaynağıdır. Ashe, Psezuapse, Soçi, Khosta ve Matsesta ırmakları ise bölgede akan küçük ırmaklardandır. Psou Irmağı ise Abhazya ile olan sınırı oluşturur.

Şehrin kuzeydoğu tarafı Kafkas Biyosfer Rezervi'ne ait olup Dünya Mirası kabul edilmektedir. Bu alan Krasnodar Krayı ile Adige'nin önemli bir kısmını içine alır. Büyük Soçi bölgesi'nin sahil ve rezerv dışında kalan kesimi Soçi Milli Parkı'na aittir.

Soçi'de nemli subtropik iklim hakimdir.³⁷ Ilıman kışlara (gün boyu ortalama 11 °C ve gece 4 °C), ve ılık yazlara (gün boyu ortalama 24 °C ve gece 16 °C) sahiptir.³⁸³⁹

Yönetim statüsü ve şehir bölümleri

Bir kent-tipi yerleşim (Krasnaya Polyana) ve 79 kırsal yönetim birimleri ile birlikte Soçi şehrini oluşturur. Şehir, bölge (Krai) ile aynı statüye sahiptir.⁴⁰ Belediye bölümlerine göre Soçi Şehri Sochi Urban Okrug'a dahildir.⁴¹ Soçi yönetim olarak 4 ayrı bölgeye ayrılmıştır: Tsentralny City District, Lazarevsky City District, Khostinsky City District, and Adlersky City District. Tsentralny City District (Merkez Şehir Bölgesi) şehrin merkezini oluştururken, alan olarak en küçük büyüklüğe sahiptir. Lazarevsky City District alan bakımından en büyüğünü oluşturur. Tsentralny City District nüfus bakımından diğer 3 bölgenin her birinin 2 katı nüfusa sahiptir.