pritzker mimarlık ödülü ne demek?

Pritzker Mimarlık Ödülü, Hyatt Vakfı tarafından 1979’dan beri her sene verilen bir mimarlık ödülü olup yeteneği, önsezileri ve sorumluluk bilinciyle, topluma ve mimarlığa anlamlı katkılar sağlayan mimarları onurlandırma amacı taşır.¹

Hyatt Vakfı 1979 yılında Jay A. Pritzker ve eşi Cindy Pritzker tarafından Pritzker Mimarlık Ödülleri’ni vermek için kuruldu ve de finansmanı hâlen Pritzker ailesi tarafından sağlanmaktadır. Milliyet, ırk, köken veya ideoloji ayrımı yapılmaksızın verilen ödül 100.000 Amerikan Doları ve 1987 yılından beri üzerine Latince: Firmitas, Utilitas, Venustas (Türkçe: Sağlamlık, İşe Yararlık, Zariflik) yazılmış bir bronz madalyadır.² Bu madalyanın ilham kaynağı Vitruvius'dur. 1987 yılına kadar da Henry Moore tarafından tasarlanmış heykeller, para ödülüne ek olarak, verilmekteydi.

2006 yılında ödülü kazanan ünlü Brezilyalı mimar Paulo Mendes da Rocha'nın ödülü ilk defa Türkiye’de bir törenle 30 Mayıs 2006 tarihinde Dolmabahçe Sarayı'nda verilmiştir. Prizker Vakfı adına konuşan Thomas Pritzker, her sene farklı bir ülkede ödül töreninin düzenlenmesini tercih ettiklerini belirterek 2006 yılında Türkiye’nin ve Dolmabahçe Sarayı’nın seçilme nedenini “Yüzyıllardır doğu ve batı kültürlerinin kavşak noktasında yer alan bu coğrafyada mimariye karşı olan farkındalığı artırmak” olarak özetledi.³

2020 itibarıyla hâlen ödül komisyonu başkanı olan Martha Thorne, gerek bu ödülü geçmişte kazanan mimarlardan gerekse "mimarlık sektoründe tecrübeli ve ilgili" akademisyenler, eleştirmenler ve diğerlerinden aday göstermelerini beklediklerini belirtir. Ayrıca "her sene 1 Kasım’a kadar, ülkesinde lisanslı herhangi bir mimar da kişisel tavsiyesini komisyona bildirebilir. Her sene oluşturulan jüri "mimarlık, iş dünyası, eğitim, basın ve kültür alanlarında tanınmış" beş ila dokuz uzmandan oluşur. Bu üyeler o seneki ödülün sahibini ilkbaharın başında seçer. Mimarlık dünyasının bir nevi Nobel'i sayılan ve en prestijli ödülü olarak kabul edilen Pritzker Mimarlık Ödülü için bugüne kadar 47 ülkeden, 500'den fazla kişi veya oluşum bu ödül için adaylar önerdi.

Bu ödülün ilk sahibi olan Philip Johnson’a ödülü takdim edilirken “50 yıllık tasarım yeteneğinin ve enerjisinin sayısız müze, tiyatro, kütüphane, müstakil ev, bahçe ve ofis yapılarında hayat kazandığı” belirtilmiştir. Ödülü 2004 yılında kazanan Zaha Hadid, bu ödülü kazanan ilk kadın mimardır.⁴ Ryue Nishizawa 44 yaşında bu ödülü kazanan en genç mimardır, Frei Otto ise 89 yaşında bu ödülü kazanan en yaşlı mimardır.⁵

Pritzker Ödülü tarihinde geniş çaplı tartışmalara da neden oldu. 1991 yılında ödülün Robert Venturi'ye verilip ortağı Denise Scott Brown'a verilmemiş olması, meslekteki cinsiyet eşitsizliğine işaret edilerek tepki topladı. Pritzker komitesi, ödülün yalnız kişilere verildiğini açıklayarak kararlarını savunmuşsa da, sonraki yıllarda bu kararını değiştirerek ödülü kurucu ortaklara birlikte vermeye başladı.⁶ İlk olarak 2001 yılında ödül Jacques Herzog ve Pierre de Meuron'a birlikte verildi, 2010 yılında da ortaklar Kazuyo Sejima ve Ryue Nishizawa birlikte ödüllendirildi. Bu gelişmeler üzerine, ödülün Denise Scott Brown'a da verilip haksızlığın telafi edilmesi talebiyle 2013 yılında başlatılan uluslararası bir imza kampanyasıyla 9 binin üzerinde imza toplandı, fakat Pritzker komitesi geçmiş yıllara yönelik ödül verilemeyeceğini açıklayarak talepleri reddetti.⁷ Bu karar üzerine Denise Scott Brown, "bana bir ödül değil, bir ödül seremonisi borçları var" cevabını verdi.⁸ Pritzker tarihinde ödül yalnız beş kadın mimara, Zaha Hadid, Kazuyo Sejima, Carme Pigem, Yvonne Farrell ve Shelley McNamara'ya verilmiştir.

Ödülü kazananlar

<table> <colgroup> <col style="width: 10%" /> <col style="width: 18%" /> <col style="width: 18%" /> <col style="width: 18%" /> <col style="width: 18%" /> <col style="width: 18%" /> </colgroup> <thead> <tr class="header"> <th>Sene</th> <th>Ödülü kazanan</th> <th>Ülke</th> <th>Projelerinden örnek (Tamamlandığı yıl)</th> <th>Ödül töreninin gerçekleştiği mekân</th> <th>class="unsortable" style:text-align=center|Ref</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td>1979</td> <td></td> <td> <a href="Amerika_Birleşik_Devletleri" title="wikilink">ABD</a></td> <td>| </td> <td><a href="Cam_Ev" title="wikilink">Cam Ev</a> (1949)</td> <td><a href="Dumbarton_Oaks" title="wikilink">Dumbarton Oaks</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1980</td> <td></td> <td> <a href="Meksika" title="wikilink">Meksika</a></td> <td></td> <td><a href="Torres_de_Satélite" title="wikilink">Torres de Satélite</a> (1957)</td> <td><a href="Dumbarton_Oaks" title="wikilink">Dumbarton Oaks</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>1981</td> <td></td> <td> <a href="Büyük_Britanya" title="wikilink">Büyük Britanya</a></td> <td></td> <td><a href="Seeley_Tarih_Kütüphanesi" title="wikilink">Seeley Tarih Kütüphanesi</a> (1968)</td> <td><a href="Ulusal_Yapı_Müzesi" title="wikilink">Ulusal Yapı Müzesi</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1982</td> <td></td> <td> <a href="Amerika_Birleşik_Devletleri" title="wikilink">ABD</a></td> <td></td> <td><a href="Knights_of_Columbus_Binası" title="wikilink">Knights of Columbus Binası</a> (1969)</td> <td><a href="Art_Institute_of_Chicago" title="wikilink">Art Institute of Chicago</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>1983</td> <td></td> <td> <a href="Amerika_Birleşik_Devletleri" title="wikilink">ABD</a></td> <td></td> <td><a href="Ulusal_Sanat_Galerisi" title="wikilink">Ulusal Sanat Galerisi</a> (Doğu Kanadı – 1978)</td> <td><a href="Metropolitan_Sanat_Müzesi" title="wikilink">Metropolitan Sanat Müzesi</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1984</td> <td></td> <td> <a href="Amerika_Birleşik_Devletleri" title="wikilink">ABD</a></td> <td></td> <td><a href="High_Museum_of_Art" title="wikilink">High Museum of Art</a> (1983)</td> <td><a href="Ulusal_Sanat_Galerisi" title="wikilink">Ulusal Sanat Galerisi</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>1985</td> <td></td> <td> <a href="Avusturya" title="wikilink">Avusturya</a></td> <td></td> <td><a href="Abteiberg_Müzesi" title="wikilink">Abteiberg Müzesi</a> (1982)</td> <td><a href="Huntington_Kütüphanesi" title="wikilink">Huntington Kütüphanesi</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1986</td> <td></td> <td> <a href="Batı_Almanya" title="wikilink">Batı Almanya</a></td> <td></td> <td><a href="Christi_Auferstehung" title="wikilink">Christi Auferstehung</a> (1968)</td> <td><a href="Worshipful_Company_of_Goldsmiths" title="wikilink">Worshipful Company of Goldsmiths</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>1987</td> <td></td> <td> <a href="Japonya" title="wikilink">Japonya</a></td> <td></td> <td><a href="Amerikan_Tıp_Derneği" title="wikilink">Amerikan Tıp Derneği</a> Genel Merkezi (1987)</td> <td><a href="Kimbell_Sanat_Müzesi" title="wikilink">Kimbell Sanat Müzesi</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1988</td> <td></td> <td> <a href="Amerika_Birleşik_Devletleri" title="wikilink">ABD</a></td> <td></td> <td><a href="Beinecke_Nadir_Kitaplar_ve_El_Yazmaları_Kütüphanesi" title="wikilink">Beinecke Nadir Kitaplar ve El Yazmaları Kütüphanesi</a> (1963)</td> <td><a href="Art_Institute_of_Chicago" title="wikilink">Art Institute of Chicago</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>1988</td> <td></td> <td> <a href="Brezilya" title="wikilink">Brezilya</a></td> <td></td> <td><a href="Brasilia_Katedrali" title="wikilink">Brasilia Katedrali</a> (1958)</td> <td><a href="Art_Institute_of_Chicago" title="wikilink">Art Institute of Chicago</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1989</td> <td></td> <td> <a href="Kanada" title="wikilink">Kanada</a> <a href="Amerika_Birleşik_Devletleri" title="wikilink">ABD</a></td> <td></td> <td><a href="Santa_Monica_Place" title="wikilink">Santa Monica Place</a> (1980)</td> <td><a href="Tōdai-ji" title="wikilink">Tōdai-ji</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>1990</td> <td></td> <td> <a href="İtalya" title="wikilink">İtalya</a></td> <td></td> <td><a href="Bonnefanten_Müzesi" title="wikilink">Bonnefanten Müzesi</a> (1990)</td> <td><a href="Palazzo_Grassi" title="wikilink">Palazzo Grassi</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1991</td> <td></td> <td> <a href="Amerika_Birleşik_Devletleri" title="wikilink">ABD</a></td> <td></td> <td><a href="National_Gallery_(Londra)" title="wikilink">National Gallery</a>, Sainsbury Kanadı (1991)</td> <td><a href="Iturbide_Sarayı" title="wikilink">Iturbide Sarayı</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>1992</td> <td></td> <td> <a href="Portekiz" title="wikilink">Portekiz</a></td> <td></td> <td><a href="Portekiz_Pavyonu,_Expo’98" title="wikilink">Portekiz Pavyonu, Expo’98</a> (1998)</td> <td><a href="Harold_Washington_Kütüphanesi" title="wikilink">Harold Washington Kütüphanesi</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1993</td> <td></td> <td> <a href="Japonya" title="wikilink">Japonya</a></td> <td></td> <td><a href="Tokyo_Metropolitan_Gymnasium" title="wikilink">Tokyo Metropolitan Gymnasium</a> (1991)</td> <td><a href="Prag_Kalesi" title="wikilink">Prag Kalesi</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>1994</td> <td></td> <td> <a href="Fransa" title="wikilink">Fransa</a></td> <td></td> <td><a href="Fransa_Başkonsolosluğu,_Berlin" title="wikilink">Fransa Başkonsolosluğu, Berlin</a> (2003)</td> <td><a href="The_Commons" title="wikilink">The Commons</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1995</td> <td></td> <td> <a href="Japonya" title="wikilink">Japonya</a></td> <td></td> <td><a href="Nagaragawa_Kongre_Merkezi" title="wikilink">Nagaragawa Kongre Merkezi</a> (1995)</td> <td><a href="Versay_Sarayı" title="wikilink">Versay Sarayı</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>1996</td> <td></td> <td> <a href="İspanya" title="wikilink">İspanya</a></td> <td></td> <td><a href="Kursaal_Sarayı" title="wikilink">Kursaal Sarayı</a> (1999)</td> <td><a href="Getty_Center" title="wikilink">Getty Center</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1997</td> <td></td> <td> <a href="Norveç" title="wikilink">Norveç</a></td> <td></td> <td><a href="Norveç_Buzul_Müzesi" title="wikilink">Norveç Buzul Müzesi</a> (1991)</td> <td><a href="Guggenheim_Müzesi_Bilbao" title="wikilink">Guggenheim Müzesi Bilbao</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>1998</td> <td></td> <td> <a href="İtalya" title="wikilink">İtalya</a></td> <td></td> <td><a href="Kansai_Havaalanı" title="wikilink">Kansai Havaalanı</a> (1994)</td> <td><a href="Beyaz_Saray" title="wikilink">Beyaz Saray</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>1999</td> <td></td> <td> <a href="Büyük_Britanya" title="wikilink">Büyük Britanya</a></td> <td></td> <td><a href="Millennium_Köprüsü" title="wikilink">Millennium Köprüsü</a> (2000)</td> <td><a href="Altes_Museum" title="wikilink">Altes Museum</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>2000</td> <td></td> <td> <a href="Hollanda" title="wikilink">Hollanda</a></td> <td></td> <td><a href="Second_Stage_Theatre" title="wikilink">Second Stage Theatre</a> (1999)</td> <td><a href="Kudüs_Arkeoloji_Parkı" title="wikilink">Kudüs Arkeoloji Parkı</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>2001</td> <td><a href="Herzog_&_de_Meuron" title="wikilink">Herzog & de Meuron</a></td> <td> <a href="İsviçre" title="wikilink">İsviçre</a></td> <td></td> <td><a href="Tate_Modern" title="wikilink">Tate Modern</a> (2000)</td> <td><a href="Monticello" title="wikilink">Monticello</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>2002</td> <td></td> <td> <a href="Avustralya" title="wikilink">Avustralya</a></td> <td></td> <td><a href="Berowra_Waters_Inn" title="wikilink">Berowra Waters Inn</a> (1983)</td> <td><a href="Capitol_Tepesi" title="wikilink">Capitol Tepesi</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>2003</td> <td></td> <td> <a href="Danimarka" title="wikilink">Danimarka</a></td> <td></td> <td><a href="Sidney_Opera_Evi" title="wikilink">Sidney Opera Evi</a> (1973)</td> <td><a href="San_Fernando_Güzel_Sanatlar_Kraliyet_Akademisi" title="wikilink">San Fernando Güzel Sanatlar Kraliyet Akademisi</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>2004</td> <td></td> <td> <a href="Büyük_Britanya" title="wikilink">Büyük Britanya</a></td> <td></td> <td><a href="Köprü_Pavyonu" title="wikilink">Köprü Pavyonu</a> (2008)</td> <td><a href="Hermitage_Müzesi" title="wikilink">Hermitage Müzesi</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>2005</td> <td></td> <td> <a href="Amerika_Birleşik_Devletleri" title="wikilink">ABD</a></td> <td></td> <td><a href="San_Francisco_Federal_Binası" title="wikilink">San Francisco Federal Binası</a> (2007)</td> <td><a href="Jay_Pritzker_Pavyonu" title="wikilink">Jay Pritzker Pavyonu</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>2006</td> <td></td> <td> <a href="Brezilya" title="wikilink">Brezilya</a></td> <td></td> <td><a href="Estádio_Serra_Dourada" title="wikilink">Estádio Serra Dourada</a> (1975)</td> <td><a href="Dolmabahçe_Sarayı" title="wikilink">Dolmabahçe Sarayı</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>2007</td> <td></td> <td> <a href="Büyük_Britanya" title="wikilink">Büyük Britanya</a></td> <td></td> <td><a href="Lloyd_Binası" title="wikilink">Lloyd Binası</a> (1986)</td> <td><a href="Banqueting_House,_Whitehall" title="wikilink">Banqueting House, Whitehall</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>2008</td> <td></td> <td> <a href="Fransa" title="wikilink">Fransa</a></td> <td></td> <td><a href="Torre_Agbar" title="wikilink">Torre Agbar</a> (2005)</td> <td><a href="Kongre_Kütüphanesi" title="wikilink">Kongre Kütüphanesi</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>2009</td> <td></td> <td> <a href="İsviçre" title="wikilink">İsviçre</a></td> <td></td> <td><a href="Therme_Vals" title="wikilink">Therme Vals</a> (1996)</td> <td><a href="Buenos_Aires_Yasama_Sarayı" title="wikilink">Buenos Aires Yasama Sarayı</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>2010</td> <td><a href="SANAA" title="wikilink">SANAA</a></td> <td> <a href="Japonya" title="wikilink">Japonya</a></td> <td></td> <td><a href="21._Yüzyıl_Çağdaş_Sanatlar_Müzesi,_Kanazawa" title="wikilink">21. Yüzyıl Çağdaş Sanatlar Müzesi, Kanazawa</a> (2003)</td> <td><a href="Ellis_Adası" title="wikilink">Ellis Adası</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>2011</td> <td><a href="Eduardo_Souto_de_Moura" title="wikilink">Eduardo Souto de Moura</a></td> <td> <a href="Portekiz" title="wikilink">Portekiz</a></td> <td></td> <td><a href="Braga_Belediye_Stadyumu" title="wikilink">Braga Belediye Stadyumu</a>, <a href="Braga" title="wikilink">Braga</a> (2004)</td> <td><a href="Andrew_W._Mellon_Oditoryumu" title="wikilink">Andrew W. Mellon Oditoryumu</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>2012</td> <td><a href="Wang_Shu" title="wikilink">Wang Shu</a></td> <td> <a href="Çin" title="wikilink">Çin</a></td> <td></td> <td><a href="Ningbo_Müzesi" title="wikilink">Ningbo Müzesi</a>, <a href="Ningbo" title="wikilink">Ningbo</a> (2008)</td> <td><a href="Pekin" title="wikilink">Pekin</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>2013</td> <td><a href="Toyo_Ito" title="wikilink">Toyo Ito</a></td> <td> <a href="Japonya" title="wikilink">Japonya</a></td> <td></td> <td><a href="Sendai_Mediatheque" title="wikilink">Sendai Mediatheque</a>, <a href="Sendai" title="wikilink">Sendai</a> (2001)</td> <td><a href="John_F._Kennedy_Başkanlık_Kütüphanesi_ve_Müzesi" title="wikilink">John F. Kennedy Başkanlık Kütüphanesi ve Müzesi</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>2014</td> <td><a href="Shigeru_Ban" title="wikilink">Shigeru Ban</a></td> <td> <a href="Japonya" title="wikilink">Japonya</a></td> <td></td> <td><a href="Centre_Pompidou-Metz" title="wikilink">Centre Pompidou-Metz</a>, <a href="Metztli" title="wikilink">Metz</a> (2010)</td> <td><a href="Rijksmuseum_Amsterdam" title="wikilink">Rijksmuseum Amsterdam</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>2015</td> <td></td> <td> <a href="Almanya" title="wikilink">Almanya</a></td> <td></td> <td><a href="Olimpiyat_Stadyumu_(Münih)" title="wikilink">Olimpiyat Stadyumu (Münih)</a></td> <td><a href="New_World_Center" title="wikilink">New World Center</a>, Miami</td> </tr> <tr class="odd"> <td>2016</td> <td></td> <td> <a href="Şili" title="wikilink">Şili</a></td> <td></td> <td>Siyam Kuleleri, <a href="Şili_Papa_Katolik_Üniversitesi" title="wikilink">Şili Papa Katolik Üniversitesi</a></td> <td><a href="Birleşmiş_Milletler_Genel_Merkezi" title="wikilink">Birleşmiş Milletler Genel Merkezi</a>, New York City</td> </tr> <tr class="even"> <td>2017</td> <td><a href="Rafael_Aranda" title="wikilink">Rafael Aranda</a>, <a href="Carme_Pigem" title="wikilink">Carme Pigem</a> & <a href="Ramón_Vilalta" title="wikilink">Ramón Vilalta</a> (<a href="RCR_Arquitectes" title="wikilink">RCR Arquitectes</a>)</td> <td> <a href="İspanya" title="wikilink">İspanya</a></td> <td></td> <td>Sant Antoni Kütüphanesi, <a href="Barselona" title="wikilink">Barselona</a> (2008)</td> <td><a href="Akasaka_Sarayı" title="wikilink">Akasaka Sarayı</a>, <a href="Tokyo" title="wikilink">Tokyo</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>2018</td> <td><a href="B._V._Doshi" title="wikilink">B. V. Doshi</a></td> <td> <a href="Hindistan" title="wikilink">Hindistan</a></td> <td></td> <td><a href="Hint_Yönetim_Bilimleri_Enstitüsü" title="wikilink">Hint Yönetim Bilimleri Enstitüsü</a> (1977–1992)</td> <td><a href="Ağa_Han_Müzesi" title="wikilink">Ağa Han Müzesi</a>, <a href="Toronto" title="wikilink">Toronto</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>2019</td> <td><a href="Arata_Isozaki" title="wikilink">Arata Isozaki</a></td> <td> <a href="Japonya" title="wikilink">Japonya</a></td> <td></td> <td><a href="Art_Tower_Mito" title="wikilink">Art Tower Mito</a> (1990)</td> <td><a href="Versay_Sarayı" title="wikilink">Versay Sarayı</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>2020</td> <td><a href="Yvonne_Farrell" title="wikilink">Yvonne Farrell</a> ve <a href="Shelley_McNamara" title="wikilink">Shelley McNamara</a></td> <td> <a href="İrlanda" title="wikilink">İrlanda</a></td> <td></td> <td><a href="Bocconi_Üniversitesi" title="wikilink">Bocconi Üniversitesi</a> (2008)</td> <td></td> </tr> </tbody> </table>