Osmanlı-Rus İlişkileri
Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya arasındaki ilişkiler, karmaşık ve uzun bir geçmişe sahiptir. Yüzyıllar boyunca süren savaşlar, ittifaklar, rekabetler ve kültürel etkileşimler, bu iki imparatorluğun ve onların halef devletlerinin tarihini derinden etkilemiştir. İlişkiler, genellikle Karadeniz'e hakimiyet, Balkanlar'da nüfuz kurma ve Kafkasya'daki toprak anlaşmazlıkları ekseninde şekillenmiştir.
Erken Dönem İlişkiler (15. - 17. Yüzyıllar)
Osmanlı ve Rus devletleri arasındaki ilk temaslar, 15. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşti. Altın Orda Devleti'nin yıkılmasının ardından, Moskova Knezliği güçlenerek Rus Çarlığı'na dönüştü ve güneye doğru genişlemeye başladı. Bu genişleme, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kırım Hanlığı üzerindeki nüfuzunu tehdit ediyordu.
- 1569 Astrahan Seferi: Osmanlı İmparatorluğu, Kırım Hanlığı ile birlikte Astrahan'ı ele geçirmek için bir sefer düzenledi. Ancak bu sefer başarısızlıkla sonuçlandı ve iki devlet arasındaki ilk büyük çatışma olarak tarihe geçti.
- 1676-1681 Osmanlı-Rus Savaşı: Ukrayna'nın kontrolü için yapılan bu savaş, Osmanlı İmparatorluğu'nun zaferiyle sonuçlandı ve Rusya'nın Ukrayna üzerindeki etkisini sınırladı.
18. Yüzyıl: Çatışma ve Değişen Dengeler
- yüzyıl, Osmanlı-Rus ilişkilerinde büyük değişikliklerin yaşandığı bir dönem oldu. Rusya, Çar I. Petro liderliğinde modernleşme ve batılılaşma yoluna girdi ve askeri gücünü önemli ölçüde artırdı. Bu durum, Osmanlı İmparatorluğu için ciddi bir tehdit oluşturmaya başladı.
- 1710-1711 Prut Savaşı: Osmanlı İmparatorluğu, İsveç Kralı XII. Karl'ın kışkırtmasıyla Rusya'ya savaş ilan etti. Prut Nehri kıyısında gerçekleşen savaşta Osmanlı ordusu, Rus ordusunu kuşattı ve Rusya barış istemek zorunda kaldı. Baltacı Mehmet Paşa'nın hatalı kararları nedeniyle savaş tam bir zaferle sonuçlanmadı.
- 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı: Bu savaş, Rusya'nın Kırım'ı ele geçirme ve Karadeniz'e inme politikası nedeniyle çıktı. Küçük Kaynarca Antlaşması ile savaş sona erdi ve Osmanlı İmparatorluğu ağır kayıplar verdi. Kırım bağımsızlığını kazandı, ancak Rus nüfuzu altına girdi. Rusya, Karadeniz'de ticaret yapma hakkı elde etti ve Osmanlı topraklarında yaşayan Ortodoksların haklarını koruma bahanesiyle iç işlerine karışma fırsatı buldu.
- 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı: Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesi ve Osmanlı İmparatorluğu'nun buna tepki göstermesi üzerine savaş yeniden başladı. Yaş Antlaşması ile savaş sona erdi ve Osmanlı İmparatorluğu, Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu resmen kabul etti.
19. Yüzyıl: Milliyetçilik ve Büyük Güç Rekabeti
- yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıfladığı ve Rusya'nın Balkanlar'da nüfuzunu artırmaya çalıştığı bir dönem oldu. Milliyetçilik akımının etkisiyle Balkan halkları Osmanlı İmparatorluğu'na karşı ayaklanmaya başladı ve Rusya, bu ayaklanmaları destekleyerek Osmanlı İmparatorluğu'nu zayıflatmaya çalıştı.
- 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı: Rusya'nın Eflak ve Boğdan'ı işgal etmesi üzerine savaş başladı. Bükreş Antlaşması ile savaş sona erdi ve Osmanlı İmparatorluğu, Besarabya'yı Rusya'ya bıraktı.
- 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı: Yunanistan'ın bağımsızlık mücadelesi sırasında Rusya, Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan etti. Edirne Antlaşması ile savaş sona erdi ve Yunanistan bağımsızlığını kazandı.
- 1853-1856 Kırım Savaşı: Rusya'nın Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki baskısını artırması ve kutsal yerler sorununu bahane etmesi üzerine savaş başladı. İngiltere, Fransa ve Sardinya Krallığı, Osmanlı İmparatorluğu'nun yanında savaşa katıldı. Paris Antlaşması ile savaş sona erdi ve Rusya'nın Karadeniz'de donanma bulundurma hakkı kaldırıldı.
- 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi): Balkanlar'daki isyanlar ve Rusya'nın Panslavizm politikası nedeniyle savaş çıktı. Osmanlı İmparatorluğu ağır bir yenilgi aldı ve Ayastefanos Antlaşması imzalandı. Ancak bu antlaşma, Avrupa devletlerinin baskısıyla Berlin Antlaşması ile değiştirildi. Berlin Antlaşması ile Balkanlar'da yeni devletler kuruldu ve Osmanlı İmparatorluğu'nun toprakları önemli ölçüde azaldı.
20. Yüzyıl: İttifaklar ve Savaşlar
- yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya, farklı ittifaklara dahil oldu. Osmanlı İmparatorluğu, Almanya ile yakınlaşırken, Rusya, İngiltere ve Fransa ile birlikte İtilaf Devletleri'ni oluşturdu.
- I. Dünya Savaşı (1914-1918): Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya, I. Dünya Savaşı'nda karşı karşıya geldi. Kafkas Cephesi'nde şiddetli çatışmalar yaşandı. Savaşın sonlarına doğru Rusya'da Bolşevik Devrimi yaşandı ve Rusya savaştan çekildi.
- Türk Kurtuluş Savaşı (1919-1922): Sovyet Rusya, Mustafa Kemal Atatürk liderliğindeki Türk Kurtuluş Savaşı'na destek verdi. İki ülke arasında dostane ilişkiler kuruldu ve Moskova Antlaşması imzalandı.
Günümüz İlişkileri
Türkiye Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu arasındaki ilişkiler, inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir. Soğuk Savaş döneminde iki ülke farklı bloklarda yer almıştır. Ancak Soğuk Savaş'ın sona ermesiyle birlikte ilişkiler gelişmeye başlamıştır. Günümüzde Türkiye ve Rusya arasında ekonomik, siyasi ve kültürel alanlarda işbirliği bulunmaktadır. Ancak bazı konularda (örneğin Suriye krizi, Karabağ sorunu) görüş ayrılıkları da mevcuttur.
Ayrıca Bakınız: