omurilik yaralanmaları ne demek?

Omurilik Yaralanmaları

Omurilik yaralanmaları (OMY), omuriliğin herhangi bir nedenle hasar görmesi sonucu ortaya çıkan nörolojik tablolardır. Bu hasar, motor fonksiyonlarda, duyularda, otonom fonksiyonlarda ve reflekslerde geçici veya kalıcı kayıplara neden olabilir. OMY'nin şiddeti ve etkileri, yaralanmanın seviyesine ve tamamlanma derecesine bağlı olarak büyük ölçüde değişir.

Epidemiyoloji

OMY, dünya çapında önemli bir sağlık sorunudur. ABD Ulusal Omurilik İstatistik Merkezi'ne (NSCISC) göre, her yıl ABD'de yaklaşık 17.900 yeni OMY vakası görülmektedir. OMY'nin yaygınlığı yaklaşık 294.000 kişidir. Genellikle genç yetişkinlerde (16-30 yaş) daha sık görülür ve erkeklerde kadınlara göre daha yaygındır.

Nedenleri

OMY'nin en yaygın nedenleri şunlardır:

• Trafik Kazaları: Araç kazaları, OMY'nin önde gelen nedenlerindendir.
• Düşmeler: Özellikle yaşlılarda ve çocuklarda düşmeler OMY'ye yol açabilir.
• Şiddet Olayları: Ateşli silah yaralanmaları ve bıçaklanmalar OMY'ye neden olabilir.
• Spor Yaralanmaları: Özellikle temas sporları (futbol, rugby, güreş vb.) ve yüksek hızlı sporlar (kayak, snowboard) OMY riskini artırır.
• Tıbbi/Cerrahi Komplikasyonlar: Nadiren bazı tıbbi veya cerrahi işlemler sırasında omurilik hasarı meydana gelebilir.
• Hastalıklar: Bazı hastalıklar (örn., Multipl Skleroz, Poliomyelit, tümörler) omuriliğe zarar verebilir.

Sınıflandırma

OMY, farklı kriterlere göre sınıflandırılabilir:

• Yaralanma Seviyesi: Omurilikte yaralanmanın olduğu seviyedir (örn., servikal, torakal, lomber, sakral). Servikal Yaralanma, Torakal Yaralanma, Lomber Yaralanma ve Sakral Yaralanma.
• Yaralanmanın Tamamlanma Derecesi: Yaralanmanın omuriliği ne kadar etkilediğini gösterir.
  • Tam Yaralanma: Yaralanma seviyesinin altında motor ve duyu fonksiyonları tamamen kaybolmuştur.
  • Kısmi Yaralanma: Yaralanma seviyesinin altında bazı motor veya duyu fonksiyonları korunmuştur.
• ASIA (American Spinal Injury Association) İmparment Ölçeği: OMY'nin sınıflandırılmasında kullanılan standart bir nörolojik değerlendirme ölçeğidir. A'dan E'ye kadar kategorilerle sınıflandırılır, A tam yaralanmayı, E ise normal motor ve duyu fonksiyonunu gösterir.

Belirtiler

OMY'nin belirtileri yaralanmanın seviyesine ve tamamlanma derecesine bağlı olarak değişir. Yaygın belirtiler şunlardır:

• Motor Kayıplar: Kas güçsüzlüğü veya felç (paralizi). Tetrapleji (dört uzuvda felç) veya Parapleji (bacaklarda felç) görülebilir.
• Duyu Kayıpları: Dokunma, ağrı, sıcaklık, basınç gibi duyuların kaybı veya azalması.
• Otonom Disfonksiyon:
  • Bağırsak ve Mesane Kontrolü Sorunları: İdrar kaçırma veya tutamama, kabızlık veya fekal inkontinans.
  • Kan Basıncı Problemleri: Ortostatik Hipotansiyon (ayağa kalkarken kan basıncının düşmesi), Otonomik Disrefleksi (tehlikeli derecede yüksek kan basıncı).
  • Terleme Problemleri: Terleme eksikliği veya aşırı terleme.
  • Cinsel İşlev Bozukluğu: Ereksiyon sorunları, boşalma sorunları, orgazm sorunları, vajinal kuruluk.
• Solunum Problemleri: Özellikle servikal OMY'de solunum kaslarının felci nedeniyle solunum yetmezliği gelişebilir.
• Ağrı: Nöropatik ağrı, kas-iskelet sistemi ağrısı.
• Spastisite: Kaslarda istemsiz kasılmalar.
• Depresyon ve Anksiyete: OMY'nin psikolojik etkileri.

Tanı

OMY tanısı genellikle aşağıdaki yöntemlerle konulur:

• Fizik Muayene: Nörolojik muayene ile motor, duyu ve refleks fonksiyonları değerlendirilir.
• Görüntüleme Yöntemleri:
  • Röntgen: Omurga kırıklarını tespit etmek için kullanılır.
  • Bilgisayarlı Tomografi (BT): Omurga kırıklarını, disk herniasyonlarını ve omurilik kanalındaki daralmaları değerlendirmek için kullanılır.
  • Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): Omuriliğin kendisini, yumuşak dokuları ve sinir köklerini değerlendirmek için kullanılır. MRG, omurilik ödemini, kanamayı veya sıkışmayı gösterebilir.
• Elektrofizyolojik Çalışmalar: Somatosensoriyel Uyarılmış Potansiyeller (SSEP) ve Motor Uyarılmış Potansiyeller (MEP) gibi testler, omurilikteki sinir iletimini değerlendirmek için kullanılabilir.

Tedavi

OMY tedavisi multidisipliner bir yaklaşım gerektirir ve akut dönemden kronik döneme kadar farklı aşamaları içerir:

• Akut Dönem Tedavisi:
  • Stabilizasyon: Omurganın stabilizasyonu, omurilik üzerindeki baskıyı azaltmak ve daha fazla hasarı önlemek için önemlidir.
  • İlaç Tedavisi:
    • Kortikosteroidler: Yaralanma sonrası erken dönemde omurilik ödemini azaltmak için kullanılabilir. Ancak, faydaları ve riskleri dikkatlice değerlendirilmelidir.
    • Vazopressorler: Kan basıncını yükseltmek için kullanılabilir.
  • Cerrahi: Omurga kırıklarını stabilize etmek, omurilik üzerindeki baskıyı azaltmak ve omuriliği dekomprese etmek için cerrahi müdahale gerekebilir.
• Rehabilitasyon: OMY'li kişilerin bağımsızlıklarını artırmak, komplikasyonları önlemek ve yaşam kalitelerini iyileştirmek için rehabilitasyon çok önemlidir.
  • Fizik Tedavi: Kas gücünü, hareket aralığını ve fonksiyonel becerileri geliştirmek için egzersizler, germe ve diğer teknikler kullanılır.
  • Ergoterapi: Günlük yaşam aktivitelerini (giyinme, yemek yeme, banyo yapma vb.) kolaylaştırmak için adaptif ekipmanlar ve teknikler öğretilir.
  • Konuşma Terapisi: Yutma ve konuşma sorunları olan kişilere yardımcı olunur.
  • Psikolojik Danışmanlık: Depresyon, anksiyete ve diğer psikolojik sorunlarla başa çıkmak için destek sağlanır.
• Komplikasyon Yönetimi: OMY'nin birçok komplikasyonu olabilir ve bunların yönetimi önemlidir:
  • Bası Yaraları: Uzun süre hareketsiz kalmaktan kaynaklanan cilt hasarlarıdır. Bası yaralarını önlemek için düzenli pozisyon değişiklikleri, cilt bakımı ve uygun yataklama önemlidir.
  • Derin Ven Trombozu (DVT) ve Pulmoner Emboli (PE): Bacaklardaki kan pıhtılarıdır. Antikoagülan ilaçlar ve kompresyon çorapları ile önlenmeye çalışılır.
  • Otonomik Disrefleksi: Kan basıncında ani ve tehlikeli bir yükselmedir. Mesane veya bağırsak problemlerinden kaynaklanabilir.
  • Spastisite: Kas gevşeticiler ve botulinum toksin enjeksiyonları ile tedavi edilebilir.
  • Ağrı: İlaçlar, sinir blokları ve diğer tedavi yöntemleri ile yönetilebilir.
  • İdrar Yolu Enfeksiyonları (İYE): Kateter kullanımı ile ilişkili olabilir. İyi hijyen ve profilaktik antibiyotikler ile önlenmeye çalışılır.

Prognoz

OMY'nin prognozu, yaralanmanın seviyesine, tamamlanma derecesine, yaşa ve genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Tam yaralanmalarda iyileşme olasılığı daha düşüktür. Ancak, rehabilitasyon ile yaşam kalitesi artırılabilir. Kısmi yaralanmalarda iyileşme potansiyeli daha yüksektir.

Araştırmalar

OMY'nin tedavisi için birçok araştırma yapılmaktadır. Bu araştırmaların odak noktaları arasında:

• Nöroproteksiyon: Yaralanma sonrası omuriliği koruyucu tedaviler geliştirmek.
• Rejenerasyon: Hasar görmüş sinir hücrelerini onarmak veya yeniden büyütmek. Kök Hücre Tedavisi ve Gen Terapisi gibi yöntemler araştırılmaktadır.
• Nöroplastisite: Beynin ve omuriliğin kendisini yeniden organize etme yeteneğini kullanmak.
• Biyonik Ekzoiskeletler: Felçli kişilerin yürümesine yardımcı olan robotik cihazlar.

Önleme

OMY'yi önlemek için alınabilecek önlemler şunlardır:

• Trafik Güvenliği: Emniyet kemeri kullanmak, alkollü araç kullanmamak ve hız sınırlarına uymak.
• Düşmeleri Önleme: Yaşlılar için evde düşme riskini azaltacak düzenlemeler yapmak (örn., kaymaz zeminler, tutunma barları).
• Spor Güvenliği: Koruyucu ekipman kullanmak ve uygun teknikleri öğrenmek.
• Şiddeti Önleme: Ateşli silahların güvenli bir şekilde saklanması ve şiddeti teşvik eden davranışlardan kaçınmak.

Bu bilgiler sadece genel bir bakış sunmaktadır ve tıbbi tavsiye yerine geçmez. OMY ile ilgili daha fazla bilgi için bir doktora veya uzmana danışmanız önemlidir.