Nesh
Nesh, İslam hukukunda (fıkıh) bir hükmün geçerliliğinin, daha sonra gelen bir delil ile kaldırılması veya değiştirilmesi anlamına gelir. Başka bir deyişle, Kur'an ve Sünnet kaynaklarında yer alan bir hükmün, yine Kur'an veya Sünnet ile değiştirilmesi veya yürürlükten kaldırılması işlemidir. Nesh konusu, İslam alimleri arasında farklı yorumlara ve tartışmalara yol açmıştır ve İslam hukukunun önemli bir konusudur.
Nesh Kavramının Anlamı
- Sözlük Anlamı: Nesh kelimesi Arapça kökenli olup, sözlükte "ortadan kaldırmak, iptal etmek, bir şeyi diğerinin yerine koymak, nakletmek, yok etmek" gibi anlamlara gelir.
- Terim Anlamı: İslam hukukunda nesh, şer'î bir hükmün daha sonra gelen şer'î bir delil ile kaldırılması veya değiştirilmesidir. Burada önemli olan, neshedilen hükmün daha önce geçerli olduğudur.
Nesh'in Dayanakları
Neshin varlığına dair temel dayanaklar Kur'an'da yer alan bazı ayetlerdir. Özellikle Bakara Suresi'nin 106. ayeti bu konuda sıkça referans gösterilir:
"Biz, bir ayeti nesheder veya unutturursak, ya ondan daha hayırlısını ya da benzerini getiririz. Allah'ın her şeye gücü yeten olduğunu bilmez misin?" (Bakara Suresi, 106)
Bu ve benzeri ayetler, Allah'ın dilediği hükümleri değiştirme veya yürürlükten kaldırma yetkisine sahip olduğunu gösterir. Ancak, neshin hangi ayetlerde ve hangi hadislerde gerçekleştiği konusunda İslam alimleri arasında farklı görüşler bulunmaktadır.
Neshin Şartları
Bir hükmün nesh edilebilmesi için bazı şartların yerine getirilmesi gerekir:
- Neshedilen Hükmün Şer'î Olması: Nesh, sadece şer'î hükümler için geçerlidir. Akli hükümler veya doğa kanunları nesh edilemez.
- Nesheden Delilin Daha Sonra Gelmesi: Nesheden delilin, neshedilen delilden daha sonra gelmesi gerekir. Aksi takdirde nesh söz konusu olmaz.
- Nesheden ve Neshedilen Hükümlerin Aynı Konuda Olması: Nesh, aynı konuda olan ve birbirini çelişen hükümler arasında gerçekleşir.
- Nesheden Delilin Neshedilen Delilden Daha Güçlü Olması: Neshin gerçekleşebilmesi için nesheden delilin, neshedilen delilden daha güçlü veya en azından eşit kuvvette olması gerekir.
Nesh Çeşitleri
Nesh, farklı açılardan çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir:
- Kur'an ile Kur'an'ın Neshi: Kur'an'da yer alan bir ayetin, yine Kur'an'da yer alan başka bir ayetle neshedilmesi.
- Sünnet ile Sünnetin Neshi: Sünnet ile sabit olan bir hükmün, yine Sünnet ile sabit olan başka bir hükümle neshedilmesi.
- Kur'an ile Sünnetin Neshi: Bu konuda İslam alimleri arasında ihtilaf bulunmaktadır. Bazı alimler Kur'an'ın Sünnet'i neshedebileceğini, ancak Sünnet'in Kur'an'ı neshedemeyeceğini savunurlar.
- Sünnet ile Kur'anın Neshi: Bu da ihtilaflı bir konudur. Çoğunluk Sünnet'in Kur'an'ı neshedemeyeceği görüşündedir.
Başka bir sınıflandırmaya göre:
- Hükmü Neshedilen, Tilaveti Baki Kalan (Hüküm Neshi): Ayetin hükmü kaldırılır, ancak okunuşu (tilaveti) devam eder. Örneğin, evlilik dışı ilişki (zina) işleyenlere verilen ilk cezalarla ilgili ayetlerin daha sonraki ayetlerle neshedilmesi.
- Tilaveti Neshedilen, Hükmü Baki Kalan (Tilavet Neshi): Ayetin okunuşu kaldırılır, ancak hükmü devam eder. Bu tür ayetlerin varlığı konusunda ihtilaflar bulunmaktadır.
- Hem Hükmü Hem de Tilaveti Neshedilen (Tam Nesh): Ayetin hem hükmü hem de okunuşu kaldırılır. Bu tür ayetlerin varlığı da ihtilaflıdır.
Neshin Hikmeti
Neshin İslam'daki hikmeti çeşitli şekillerde açıklanabilir:
- İnsanların Değişen İhtiyaçlarına Uyum: İslam'ın ilk dönemlerinde insanların ihtiyaçları ve toplumun durumu farklı olduğu için bazı hükümler geçici olarak konulmuş olabilir. Zamanla bu ihtiyaçlar değiştiğinde, daha uygun hükümlerle bu hükümlerin değiştirilmesi, İslam'ın evrenselliğini ve her döneme uygunluğunu gösterir.
- Tedrici Hükümler: Bazı hükümlerin birdenbire değil, aşamalı olarak uygulanması, toplumun bu hükümlere daha kolay adapte olmasını sağlar. Nesh, bu tedrici uygulamaya imkan tanır. Örneğin, içki yasağının aşamalı olarak getirilmesi.
- İmtihan: Nesh, müminlerin Allah'a olan bağlılıklarını ve teslimiyetlerini sınamak için bir imtihan olabilir. Müminler, neshedilen hükümlere değil, Allah'ın son emrine uymakla yükümlüdürler.
Nesh Hakkındaki Eleştiriler ve Cevaplar
Nesh kavramı, bazı çevreler tarafından İslam'a yönelik bir eleştiri konusu olmuştur. Özellikle, Allah'ın bir hükmü koyduktan sonra değiştirmesinin, Allah'ın bilgisindeki eksiklik veya çelişki olarak algılanabileceği iddia edilmiştir.
Bu eleştirilere İslam alimleri tarafından çeşitli cevaplar verilmiştir:
- Nesh, Allah'ın bilgisindeki bir eksiklikten kaynaklanmaz. Allah, her şeyi en başından beri bilmektedir. Nesh, Allah'ın kullarına olan rahmetinin ve hikmetinin bir göstergesidir.
- Nesh, hükümlerin zaman ve mekana göre değişebileceğini gösterir. İslam, evrensel bir din olmakla birlikte, her toplumun ve dönemin ihtiyaçlarına cevap verecek esnekliğe sahiptir.
- Nesh, Allah'ın kullarını imtihan etmesinin bir yoludur. Müminler, Allah'ın emrine itaat ederek, O'na olan bağlılıklarını gösterirler.
Sonuç
Nesh, İslam hukukunda önemli ve tartışmalı bir konudur. Neshin varlığına dair deliller ve neshin hikmetleri, İslam'ın evrenselliğini, esnekliğini ve insanların ihtiyaçlarına uyum sağlama yeteneğini gösterir. Ancak, neshin hangi ayetlerde ve hadislerde gerçekleştiği konusunda İslam alimleri arasında farklı görüşler bulunmaktadır. Bu nedenle, nesh konusu, İslam hukuku alanında uzmanlaşmış kişilerin detaylı incelemesi gereken bir konudur.