moldova ne demek?

Moldova veya resmî adıyla Moldova Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'da yer alan Ukrayna ile Romanya arasında kalan bir ülkedir. Başkenti Kişinev'dir ve 1991 yılında SSCB'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanmıştır. İçinden Prut ve Dinyester nehirleri geçmektedir. Dinyester Nehri'nin doğu kıyısını bir şerit hâlinde kapsayan bölgede tek taraflı bağımsızlığını ilan eden De facto bir cumhuriyet olan Transdinyester bulunur.

Moldova topraklarının büyük bölümü 14. yüzyıldan 1812'ye kadar Boğdan Prensliği'nin bir parçasıydı. Prenslik 1812 yılında vasal olarak bağlı olduğu Osmanlı tarafından Rusya'ya bırakıldı ve Besarabya olarak bilinmeye başlandı. 1856'da güney Besarabya, üç yıl sonra Eflak ile birleşerek Romanya'yı oluşturacak olan Moldova'ya tekrar katıldı ancak 1878 yılında bölgede yeniden Rus hâkimiyeti sağlandı. Besarabya, 1917 Rus Devrimi sırasında Rus Cumhuriyeti içerisinde Moldova Demokratik Cumhuriyeti olarak bilinen kısa süreli özerk bir devlet olarak ortaya çıktı. Şubat 1918'de, Moldova Demokratik Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etti ve daha sonra aynı yıl meclis oylamasının ardından Romanya'ya katıldı. Karara, 1924'te Ukrayna SSC'si içinde Besarabya'nın doğusundaki kısmen Moldovalıların yaşadığı topraklarda Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni (MÖSSC) oluşturan Sovyet Rusya tarafından itiraz edildi.

Romanya, 1940'ta Molotov-Ribbentrop Paktı'nın bir sonucu olarak, Besarabya ve Kuzey Bukovina'yı Sovyetler Birliği'ne bırakmak zorunda kaldı ve bu da Besarabya'nın büyük bir bölümünü ve eski MÖSSC'nin en batı şeridi (Dinyester Nehri'nin doğusu) içeren Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin (Moldovya SSC) kurulmasına yol açtı. 27 Ağustos 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılması sürerken, Moldova SSC bağımsızlığını ilan etti ve Moldova adını aldı. Moldova anayasası 1994'te kabul edildi. Moldova topraklarının Dinyester'in doğu kıyısındaki şeridi 1990'dan beri ayrılıkçı Transdinyester hükümetinin fiili kontrolü altındadır.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından sanayi ve tarımsal üretimdeki düşüş nedeniyle, hizmet sektörü Moldova ekonomisine hakim olacak şekilde büyümüştür ve ülkenin GSYİH'sının %60'ını aşmıştır. Moldova, kişi başına düşen GSYİH açısından Avrupa'nın en yoksul ikinci ülkesidir. Moldova, nispeten yüksek bir İnsani Gelişme Endeksi'ne sahip olmasına rağmen, Avrupa'daki en düşük sırada, dünyada 90. sırada yer alıyor.

Moldova, devlet başkanı olarak bir cumhurbaşkanı ve hükümet başkanı olarak bir başbakan ile yönetilen parlamenter bir cumhuriyettir. Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), GUAM Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütü, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ve Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ) üyesidir.

Tarihçe

Moldova, tarihi boyunca sık sık işgallere maruz kalmıştır. Cumhuriyet'in esası Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında tarihî adı Besarabya olan bölgedir. Hâlen Romanya ve Ukrayna ile iç içe geçmiş olan Moldova toprakları

yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği altına girmiştir. 1812 yılına kadar 300 yıl, Boğdan eyaleti olarak Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı olan ve 1812 yılında Osmanlı-Rus Barış Anlaşması'yla Rusya'nın egemenliğine giren bölge, 1918 yılına kadar Rus İmparatorluğu'nun bir vilayeti olarak kalmıştır. Rusya'nın Kırım Savaşı'nda yenilmesinden sonra Moldova'nın bir kısmı (Güney Besarabya) Romanya'ya geçmiş, ancak Rusya 1878'deki Berlin Kongresi ile bu bölgeyi geri almıştır. I. Dünya Savaşı'ndan sonra, 1918'de bölge Romanya'nın eline geçmiş ve 1924 yılında (o dönemde etnik Ukraynalıların hâkimiyetinde olan) Dinyester'in doğu yakasında Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (MÖSSC) kurulmuştur.

1939'daki Molotov-Ribbentrop Paktı'nın imzalanmasından sonra 1940 yılında Sovyetler Birliği Besarabya'yı yeniden ele geçirmiş ve bu bölgenin büyük bir kısmını MÖSSC ile birleştirmiştir. Almanya'nın SSCB'ne saldırması ile SSCB bir kez daha 1941 Temmuz'unda Moldova'yı Romanya'ya vermek zorunda kalmış, ancak Sovyet kontrolü 1944 Ağustos'unda yeniden sağlanmıştır. Moldova'nın şimdiki sınırları Prut ve Dinyester nehirlerinin arasındaki Besarabya denilen tarihî bölgenin SSCB tarafından Romanya'dan alınması ile 1947'de çizilmiştir. Romanya ile ilişkileri kesilmiş, Kiril alfabesi kullanma zorunluluğu getirilmiş, Rusların ve Ukraynalıların endüstriyel bölgelere büyük çaplı göçleri özellikle desteklenmiştir. 1950'lerde ise binlerce etnik Rumen, Orta Asya'ya göç etmek zorunda bırakılmıştır.

1986'da Sovyet Lideri Mihail Gorbaçov tarafından uygulanan Glasnost politikası ile birlikte ulusal ve kültürel bağımsızlık için uğraş veren birçok bağımsız politik grup ortaya çıkmıştır. 1990 Şubat'ında Cumhuriyet'in Yüksek Sovyet (Parlamento) seçimleri yapılmıştır. Moldova'nın bağımsızlık ve reformlara yönelik çalışmaları 1990 yılında artmıştır. Serbest piyasa ekonomisine geçiş yolunda çalışmalara bu yıl içerisinde başlanmıştır. Yine aynı yılın ilkbaharında yapılan seçimlerde Moldova Halk Cephesi Parlamento'da çoğunluğu sağlamış ve Anayasa'da bir dizi değişiklik yapılmıştır. Pek çok Sovyet Cumhuriyeti'nde tam bağımsızlık, Moskova'daki başarısız darbe girişimi sonucunda kazanılmıştır. Darbenin bastırılmasından sonra Moldova, 27 Ağustos 1991'de bağımsızlığını kazanmıştır. Bu hareketin ardından Ukrayna sınırında gümrük ofisleri açılmış ve Rus askerlerinin Cumhuriyet'ten ayrılması talep edilerek Moldova Ulusal Ordusu kurulmuştur. 21 Aralık 1991 tarihinde Moldova yönetimi halkın büyük ölçüde karşı çıkmasına rağmen Almatı'da yapılan toplantıda eşit ve kurucu üye olarak Bağımsız Devletler Topluluğu'nun oluşmasına yönelik anlaşmayı imzalamıştır. 2 Mart-21 Temmuz 1992 yılında Transdinyester Savaşı olmuş ve Transdinyester de facto bir bağımsızlık kazanmıştır.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra uluslararası sistemin gündemini meşgul eden etnik sorunlar Moldova'nın da gündemini şekillendirecek potansiyel bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak Türk asıllı Gagavuzlara verilen özerklik, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra barışçı yolla çözümlenen ilk ve tek etnik sorun olma özelliğini korumaktadır.

Politika

Moldova 2016'ya kadar parlamenter sistemle 2016'dan sonra yarı başkanlık sistemle yönetilen demokratik bir cumhuriyettir. Ülkede çok partili bir siyaset yapısı vardır.

Yasama

Yasama yetkisi parlamentoya aittir. Parlamento 101 üyeden oluşur ve dört yıllık bir periyot için seçilir. 45 gün boyunca hükümetin kurulamaması durumunda Cumhurbaşkanı parlamentoyu feshedip erken seçimleri ilan edebilir.

Seçimler dört yılda bir yapılır ve üyeler nispi temsil sistemi ile seçilir.

Anayasanın değiştirilmesi için parlamentonun 1/3'ünün destek oyu vermesi gerekmektedir.

Yürütme

Moldova'da yürütme çift başlıdır. Biri halkın doğrudan seçmiş olduğu ve tarafsız olan Cumhurbaşkanı, diğeriyse meclisin güvenoyu ile kurulan Bakanlar Kuruludur. Moldova, tarafsız olmasına rağmen Cumhurbaşkanın halk tarafından seçilmesi, aktif politikaya müdahale etmesi ve vaatler vermesi nedeniyle yarı başkanlık sistemiyle yönetilmektedir. Siyasette Cumhurbaşkanının rolü kuvvetlidir ve Başbakan üzerinde büyük bir etkisi vardır.

Cumhurbaşkanı 2000 yılına kadar doğrudan halk tarafından seçilmiş ancak 2000 yılında yapılan anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanını seçme yetkisi halktan parlamentoya alınmıştır. Bu nedenle 2000-2016 yılları arasında parlamento üyelerinin 61 çoğunluğu ile seçilmekteydi. 2009 yılında Moldova Komünistler Partisinin iktidardan düşmesi ve Avrupa Entegrasyonu İttifanın iktidara gelmesiyle parlamentoda iki taraf da gerekli 61 çoğunluğu elde edememiş, 2012'ye kadar vekil cumhurbaşkanları ülkeyi yönetmiştir. 2012'de iki başarısız girişimin ardından Nicolae Timofti Avrupa Entegrasyonu İttifakı ve üç eski Moldova Komünistler Partisi milletvekilinin desteğiyle seçilebilmiştir. 2015'te Anayasa Mahkemesinin 2000 yılındaki anayasa değişikliğini anayasaya aykırı olarak bulması sonucunda değişiklik iptal edilmiş ve Cumhurbaşkanı yeniden doğrudan halk tarafından seçilmeye başlanmıştır. 2015'ten sonra 2016 ve 2020'de yapılan seçimlerde sırasıyla Igor Dodon ve Maia Sandu (Görevde) seçilmiştir.

Yargı

Moldova anayasasına göre yargı erki bağımsız ve tarafsız olmalıdır ancak birçok uluslararası rapora göre yargı; polis, bürokrasi ile birlikte geniş yolsuzluğa sahiptir. Bu nedenle halk tarafından yargı erki sürekli eleştirilmektedir. Yargının rüşvet ve yandaş kayırmacılığı nedeniyle mafya kırsal bölgelerde güçlüdür.

2014 Genel Seçimleri

Parti	Oy	%	Sandalye	+/-
Sosyalist Parti	327.910	20,51	25	Yeni
Liberal Demokrat Parti	322.188	20,16	23	-9
Komünist Parti	279.372	17,48	21	-21
Moldova Demokratik Partisi	252.489	15,80	19	+4
Liberal Parti	154.507	9,67	13	+1
Komünist Reform Partisi	78.719	4,92	0	Yeni
Liberal Reformist Parti	24.956	1,56	0	Yeni
Moldova Halk Partisi	12.112	0,76	0	Yeni
Hristiyan Demokrat Halk Partisi	11.782	0,74	0	0
Ulusal Liberal Parti	6.859	0,43	0	0
For Nation and Country Party	1.697	0,11	0	0
Yurtsever Parti	1.498	0,09	0	0
Yeşiller Ekoloji Partisi	1.366	0,09	0	0
Invalid/blank votes	50.948	-	-	-
Total	1.649.508	100	101	0
Registered voters/turnout	2.953.276	55,85	-	-
Source: CEC

Yönetimsel birimler

Moldova'da 32 bölge, 3 belediye ve 2 özerk cumhuriyet yer almaktadır. Transdinyester'in nihai statüsü tartışmalıdır.

<table> <thead> <tr class="header"> <th></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>Belediyeler</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Kişinev" title="wikilink">Kişinev</a> <a href="Bălţi" title="wikilink">Bălţi</a> <a href="Bender" title="wikilink">Bender</a></p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Bölgeler</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><ol> <li><a href="Anenii_Noi_district" title="wikilink">Anenii Noi</a></li> <li><a href="Basarabeasca_district" title="wikilink">Basarabeasca</a></li> <li><a href="Briceni_district" title="wikilink">Briceni</a></li> <li><a href="Cahul_district" title="wikilink">Cahul</a></li> <li><a href="Cantemir_district" title="wikilink">Cantemir</a></li> <li><a href="Călăraşi_district" title="wikilink">Călăraşi</a></li> <li><a href="Căuşeni_district" title="wikilink">Căuşeni</a></li> <li><a href="Cimişlia_district" title="wikilink">Cimişlia</a></li> <li><a href="Criuleni_district" title="wikilink">Criuleni</a></li> <li><a href="Donduşeni_district" title="wikilink">Donduşeni</a></li> <li><a href="Drochia_district" title="wikilink">Drochia</a></li> <li><a href="Dubăsari_district" title="wikilink">Dubăsari</a></li> <li><a href="Edineţ_district" title="wikilink">Edineţ</a></li> <li><a href="Făleşti_district" title="wikilink">Făleşti</a></li> <li><a href="Floreşti_district" title="wikilink">Floreşti</a></li> <li><a href="Glodeni_district" title="wikilink">Glodeni</a></li> </ol></td> </tr> </tbody> </table>

Demografi

4.434.547 kişilik nüfusuyla, km² başına 108 kişi düşen bu ülkede, nüfus artış oranı -1.830 kişidir. Nüfusun %99'u okuma yazma bilir.

Kişi başına düşen millî gelir 4.000 $ seviyesindedir. Başkenti Kişinev. Dili Moldovaca (Rumence), Rusça, Gagavuzca. Dini ağırlıklı olarak Ortodoks. Etnik dağılım Moldovalı %65, Ukraynalı %14, Rus %13, Türk asıllı Gagavuz %4'tür.

Moldovalı/Rumenler: %75,8
Ukraynalı: %8,4
Rus: %5,9
Gagavuz: %4,4
Bulgar: %1,9
Diğer: %3,6