İşte mevâlî hakkında kapsamlı bir markdown formatında makale:
# Mevâlî
**Mevâlî** (Arapça: موالي), İslam'ın ilk dönemlerinde, Arap olmayan Müslümanlara verilen genel bir isimdir. Kelime anlamı olarak "azatlı köleler", "korunanlar" veya "yakın dostlar" gibi anlamlara gelmektedir. Ancak tarihsel bağlamda, mevâlî terimi, fethedilen topraklarda yaşayan ve İslam'ı kabul eden, ancak Arap olmayan halkları tanımlamak için kullanılmıştır.
## Kökeni ve Anlamı
Mevâlî kelimesi, *velâ* kökünden türemiştir. Velâ, bir kimseyle diğeri arasında kurulan himaye, dostluk veya bağlılık ilişkisini ifade eder. İslam öncesi Arap toplumunda, bir kabileye veya kişiye *velâ* yoluyla bağlanmak, o kişinin himayesine girmek anlamına geliyordu. İslam'ın yayılmasıyla birlikte, Arap kabilelerine mensup olmayan ve İslam'ı kabul edenler, bu *velâ* ilişkisi üzerinden Arap toplumuna entegre olmaya çalışmışlardır.
## Tarihsel Gelişim
Mevâlî sınıfının ortaya çıkışı, İslam fetihlerinin genişlemesiyle yakından ilişkilidir. Özellikle [Emevi Devleti](https://www.nedemek.page/kavramlar/emevi%20devleti) döneminde, fethedilen topraklarda yaşayan Farslar, Berberiler, Kıptiler ve diğer halklar İslam'ı kabul etmeye başlamışlardır. Bu yeni Müslümanlar, Arap toplumunda belirli haklara sahip olsalar da, genellikle ikinci sınıf vatandaş muamelesi görmüşlerdir.
### Emevi Dönemi'nde Mevâlî
[Emevi Devleti](https://www.nedemek.page/kavramlar/emevi%20devleti) döneminde, Arap olmayan Müslümanlar, bazı ayrımcı uygulamalara maruz kalmışlardır. Örneğin, Arap Müslümanlardan daha yüksek vergi ödemek zorunda kalmışlar, orduda daha az görev verilmiş ve sosyal statü olarak daha aşağıda görülmüşlerdir. Bu durum, mevâlî arasında hoşnutsuzluğa yol açmış ve çeşitli isyanlara neden olmuştur.
### Abbasi Dönemi'nde Mevâlî
[Abbasi Devleti](https://www.nedemek.page/kavramlar/abbasi%20devleti)'nin iktidara gelmesiyle birlikte, mevâlînin durumu কিছুটা改善 göstermiştir. Abbasiler, Emevilerin aksine, Arap olmayan Müslümanları da devlet yönetiminde ve orduda önemli görevlere getirmişlerdir. Özellikle [Fars](https://www.nedemek.page/kavramlar/fars) kökenli vezirler ve bürokratlar, Abbasi devletinin yönetiminde önemli rol oynamışlardır. Bu dönemde, İslam kültürünün ve biliminin gelişmesinde mevâlînin önemli katkıları olmuştur.
## Mevâlî'nin Katkıları
Mevâlî, İslam medeniyetinin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Özellikle edebiyat, bilim, felsefe ve sanat alanlarında önemli eserler vermişlerdir. Örneğin, [İbn-i Sina](https://www.nedemek.page/kavramlar/ibn-i%20sina), [El-Harezmi](https://www.nedemek.page/kavramlar/el-harezmi) ve [El-Biruni](https://www.nedemek.page/kavramlar/el-biruni) gibi bilim insanları, Fars kökenli mevâlîdendir. Aynı şekilde, [İmam-ı Azam Ebu Hanife](https://www.nedemek.page/kavramlar/imam-ı%20azam%20ebu%20hanife) gibi İslam hukukçuları da mevâlî sınıfına mensuptur.
## Mevâlî İsyanları
Emevi döneminde uygulanan ayrımcı politikalar, mevâlî arasında çeşitli isyanlara yol açmıştır. Bu isyanlar, genellikle vergi adaletsizliğine, sosyal eşitsizliğe ve Arap üstünlüğüne karşı tepki olarak ortaya çıkmıştır. Bu isyanlar, Emevi devletinin zayıflamasında ve Abbasi ihtilalinin hazırlanmasında önemli bir rol oynamıştır.
## Sonuç
Mevâlî, İslam tarihinin önemli bir parçasıdır. İslam'ın yayılması ve medeniyetinin gelişmesinde önemli rol oynamışlardır. Ancak, Arap olmayan Müslümanlara yönelik ayrımcı uygulamalar, zaman zaman toplumsal gerginliklere ve isyanlara neden olmuştur. Mevâlînin tarihi, İslam toplumlarında eşitlik, adalet ve kapsayıcılık konularının önemini vurgulamaktadır.